Κάθε φορά που ο κόσμος βρίσκεται σε κρίση, κυρίως σε εκείνες τις περιόδους της βύθισης των προσδοκιών, η διάθεση οχύρωσης στο “δικό μου”, το απρόσβλητο “δικό μου”, γίνεται μέτρο για την αξιολόγηση του σύμπαντος. Των ιδεών, των πράξεων και των ανθρώπων.
Οπότε η ίδια η ιδέα του σκοπού, του κοινού προφανώς, υποβιβάζεται σε δευτερεύον κριτήριο. Κι όσο πιο νέοι είμαστε, ως φαίνεται, τόσο λιγότερο το αισθανόμαστε αυτό.
Είναι ως ένα βαθμό δικαιολογημένο, ή έστω εξηγήσιμο. Ο φόβος, ο πολλαπλός φόβος που προκαλεί η κρίση και η εξ αυτής αίσθηση αδυναμίας, εισδύει στη συνείδηση ανεπαισθήτως, και κάνει τη διάθεση αμυντική. Η περιχαράκωση, όσο κι αν εκφράζεται με κραυγές επιθετικότητας, είναι σαν εκείνες τις κραυγές των πολιορκημένων που φωνάζουν απειλητικά για να διασκεδάζουν τη μειονεκτική θέση τους και να πείσουν τους εαυτούς τους πρωτίστως, γιατί τους πολιορκητές δεν μπορούν να τους πείσουν – εκείνοι ξέρουν καλύτερα τη δεινή μας θέση και γι’ αυτό στέκονται ψύχραιμοι.
Την αφορμή για το σχόλιο την έδωσαν δυο πράγματα. Το ένα είναι ο θάνατος του Περικλή Κοροβέση, ενός μη “δικού μας”, σε όλες τις εκδοχές που πήρε το “δικό μας”, τουλάχιστον στη δική μου ζωή και μερικών ακόμη που γνωρίζω. Το δεύτερο, είναι το μακελειό που γίνεται μεταξύ κινήσεων, ομάδων, ομίλων, ρευμάτων και, κυρίως, ατόμων της Αριστεράς στο διαδίκτυο, κυρίως αυτές τις ημέρες.
Θα σχολιάσω δια της περιγραφής. “Οι ανθρωποφύλακες”, το βιβλίο που είχε γράψει ο Π. Κοροβέσης για τα βασανιστήρια του στην Ασφάλεια, ήταν ανάγνωσμα ιερό τις ημέρες εκείνες της δικτατορίας, όπου το φως προς μια αντίσταση ήταν πολύ αμυδρό. Μας έμαθε πολλά πράγματα. Δεν μας φόβισε. Μπορώ να σκεφτώ πως η ψυχολογική προετοιμασία απέναντι στο φόβο των βασανιστηρίων, ψυχολογικών και σωματικών, είχε μεγάλη σημασία για τους νέους εκείνους, τους άπειρους σε μηχανισμούς της κρατικής βίας, οι οποίοι συλληφθήκανε και βασανίστηκαν. Τους έκανε ν’ αντέξουν.
Κι ωστόσο δεν εντάξαμε τον Π.Κ. στους δικούς μας, γιατί δεν ήταν στους δικούς μας. Ήταν πάντα σε μια Αριστερά στην οποία εναντιωνόμαστε. Όπως κι εκείνος στη δική μας. Ακόμα κι αν μπορούμε να το αποδώσουμε στην ιδεολογική διαπάλη – ποτέ η ιδεολογική και πολιτική διαπάλη δεν είναι αμελητέο ζήτημα για τους ανθρώπους που έχουν πεποιθήσεις αλλαγής της ζωής και του κόσμου – ωστόσο η ψυχολογική απόσταση ήταν μεγάλη, και μόνο το ότι έγραψε το βιβλίο δεν μας επέτρεπε να τον πετάξουμε στα αζήτητα της ταξικής πάλης (προφανώς μιλώ για αισθήματα δικά μου και ανθρώπων που έζησα και ξέρω). Η συνέπεια με την οποία υπηρέτησε τόσα χρόνια την Αριστερά, δεν “έγραφε”.
Σκέψη-σκέψη ήρθε στο μυαλό μου ένα περιστατικό. Θα ήταν 1971 ή 1972, πριν ακόμη αρχίσουν τα σκιρτήματα του φοιτητικού κινήματος. Πηχτό σκοτάδι, στο οποίο προσπαθούσαμε ν’ ανοίξουμε κάποιες ρωγμές. Έχει κυκλοφορήσει από τους “δικούς μας” κείμενο προς υπογραφή με αίτημα την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων. Το διακινούμε με προσπάθεια απόλυτης μυστικότητας μεταξύ διανοουμένων και άλλων και έχουμε συγκεντρώσει αξιόλογο αριθμό υπογραφών, συγγραφέων, μουσικών, επιστημόνων κ.λπ. Σχεδόν όλοι προέρχονται από τον χώρο του “Κέντρου”, αλλά και κάποιοι από την προδικτατορική Δεξιά. Στο σπίτι μιας από εκείνους τους “διάσημους” υπογράφοντες, στις οποίες έχει καταλήξει ένας από τους καταλόγους με καμιά τριανταριά υπογραφές, βρίσκεται επισκέπτης ένας φοιτητής στρατευμένος του αντιδικτατορικού αγώνα, αλλά όχι “δικός μας”. Ενημερώνεται για το κείμενο, το παίρνει και το σχίζει. Γιατί δεν προερχόταν από τους “δικούς του”.
Όταν ξεκίνησε η άνοδος του φοιτητικού κινήματος δεν έπαψε σε καμιά στιγμή το “οι δικοί μας” και οι άλλοι – πράγμα που είχε την αξία του στη διεξαγωγή της πολιτικής αντιπαράθεσης, κρίσιμης για τις αποφάσεις που θα παρθούν, όπως στο Πολυτεχνείο – ωστόσο χωνεύτηκαν μπρος σ’ αυτό που σηκωνόταν μπροστά στα έκπληκτα μάτια μας, την ευθύνη όχι για τον περιχαρακωμένο υγειονομικά χώρο μας, αλλά για το κίνημα, για χιλιάδες ανθρώπους παρόντες κι ακόμα περισσότερους απόντες, με μια έννοια για το λαό που επικαλούμαστε τα προηγούμενα χρόνια, αλλά τώρα τον είχαμε ζωντανό στα μάτια μας.
Αν μας λέει κάτι η ιστορία του ποντικού στο διήγημα του Κάφκα: “Ένας μικρός μύθος”, όπου καθώς η φάκα έκλεινε από πάνω και η γάτα παραμόνευε εκεί κοντά, ο ποντικός είπε: “αλλοίμονο, ο κόσμος γίνεται ολοένα και πιο στενός”.
