15 C
Athens
Τετάρτη, 4 Δεκεμβρίου, 2024

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

«Η γυναίκα της Ζάκυθος», του Σαράντου Φράγκου

 

«Το μέλλοντα γενάμενο παρόν»

‘’ Ετότες εταραχτήκανε τα σωθικά μου, κι έλεγα πως ήρθε η ώρα να ξεψυχήσω, κι εβρέθηκα σε σκοτεινό τόπο και βροντερό, που εσκιρτούσε σαν κλωνί στάρι στο μύλο που αλέθει ογλήγορα, ωσάν το χόχλο στο νερό που αναβράζει. Ετότες εκατάλαβα πως εκείνο ήτανε το Μεσολόγγι. Και ύψωσα τα χέρια μου να κάμω δέηση, και ιδού μες στη καπνίλα μια μεγάλη γυναίκα με φόρεμα μαύρο σαν του λαγού το αίμα όπου η σπίθα έγγιζε και εσβενότουνε. Και με φωνή που μου εφαινότουνε πως νικάει την ταραχή του πολέμου άρχισε.

 Το χάραμα επήρα

 του ήλιου το δρόμο

 κρεμώντας τη λύρα

 τη δίκαιη στον ώμο

 Κι απ’ όπου χαράζει

 Ως όπου βυθά.

Τα μάτια μου δεν είδαν τόπο ενδοξότερο από τούτο το αλωνάκι’’

Το συγκλονιστικό αυτό απόσπασμα είναι από τη ‘’Γυναίκα της Ζάκυθος’’ του Σολωμού, σύμφωνα με τους σημερινούς μελετητές του. Ωστόσο ο Πολυλάς στα ‘’ευρισκόμενα’’ το είχε συμπεριλάβει στο Α΄ Σχεδίασμα των ‘’Ελεύθερων πολιορκημένων’’ και είχε τους λόγους του. Είναι λόγια του αφηγητή, του ιερομόναχου Διονύσιου, που εισχωρεί στο μέλλον και βλέπει ‘’οράματα’’. Οράματα που υπόσχονται τη νέμεση και την κάθαρση.

Η ‘’Γυναίκα της Ζάκυθος’’ είναι ένα έργο που αιωρείται ανάμεσα στον πεζό και στον ποιητικό λόγο, ανάμεσα στη σάτιρα και το λυρισμό, ανάμεσα στο σουρεαλιστικό όραμα και τη ρεαλιστική αφήγηση. Μέσα του βρίσκεται κρυμμένο αλλά ολοζώντανο το δημοτικό τραγούδι, η σάτιρα η εφτανησιακή, η κρητική ποίηση, οι λαϊκές διηγήσεις και δοξασίες. Ένα έργο προφητικό, μια ‘’αποκάλυψη’’, που μας προσγειώνει στο μεγαλείο και μαζί στις πομπές της επανάστασης. Για όλα όσα θα επακολουθήσουν, για το μέλλον που κατασκευάζεται στο παρόν.

Ο μύθος του απλός, στοιχειώδης, όπως ο μύθος που πάνω του υφαίνεται η αρχαία τραγωδία. Ένας λαϊκός Ζακυνθινός ιερομόναχος- ο Διονύσιος- κάνει ‘’Δεήσεις για το έθνος που πολεμάει’’. Σταματά σ’ ένα πηγάδι κι αναρωτιέται, πόσοι και ποιοι είναι οι δίκαιοι και οι άδικοι γύρω του. Μέσα στο πλήθος των αδίκων ξεχωρίζει τη ‘’Γυναίκα της Ζάκυθος’’ που βουτηγμένη σε σωματική και ψυχική ασχήμια, τρέφει θανάσιμο μίσος προς την όμορφη αδελφή της, μα πιο πολύ προς τις Μεσολογγίτισσες, τις πρόσφυγες μωρό μάνες που έχουν αποβιβαστεί μισό πνιγμένες στη Ζάκυνθο και αποζητούν βοήθεια και καταφύγιο.

‘’Και τι σας έλειπε, και τι κακό είδατε από τον Τούρκο;

Σας είπα εγώ ίσως να χτυπήσετε τον Τούρκο, που ερχόστενε τώρα σε με να μου γυρεύετε;

Και πως εμπόρειε ποτέ να υποφτευτεί τέτοια προδοσία ο Τούρκος;

Αύριο πέφτει το Μισολόγγι, βάνουνε σε τάξη την Ελλάδα τη ζουρλή οι βασιλιάδες εις τους οποίους έχω όλες μου τις ελπίδες.’’ [ 4ο κεφάλαιο ].

Μια γυναίκα, με πίστη στο βασιλιά και μίσος προς στους ανθρώπους, στις πρόσφυγες μάνες. Σαν τις σημερινές μάνες-πρόσφυγες από τη Συρία που γνωρίσαμε στις ακτές του Αιγαίου να βολοδέρνουν ανάμεσα στη χλεύη και τα κύματα, ανάμεσα στη στοργή και την ταπείνωση. Μια γυναίκα που ξεχειλίζει από μίσος και κακία για τον καθένα που αντιστέκεται, που επαναστατεί.

‘’ Με συγχύσανε αυτές οι πόρνες! Όλες οι γυναίκες του κόσμου είναι πόρνες!’’ [4ο κεφ.]

Ο ιερομόναχος αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο την ιστορία της, μέχρι την τελική της πτώση, την κάθαρση. Αυτή η γυναίκα, αυτή η δύναμη της αντεπανάστασης, που

 ‘’ Και όταν εμιλούσε κρυφά για να βλάψει τη φήμη του ανθρώπου, έμοιαζε η φωνή της με το ψιθύρισμα του ψαθιού, πατημένο από το πόδι του κλέφτη ‘’.

Ένα έργο που ο Πολυλάς το έκρυψε, δεν το περιέλαβε στα ποιητικά ‘’ευρισκόμενα’’ για λόγους ευνόητους. Γιατί η ‘’Γυναίκα’’ αυτή είναι η κάθε αριστοκράτισσα της Ζακύνθου, η ίδια η κουνιάδα του ποιητή, η ίδια η μασονία του νησιού, η ίδια η αγγλική προστασία που δεν έπρεπε να διαταραχτεί.

Και από την άλλη οι Μεσολογγίτισσες, οι κατατρεγμένες, οι ηρωίδες της εξόδου που δεν έχουν στον ήλιο μοίρα.

‘’ Και μία κόρη μικρή είπε. ‘’Ακούστε συφορά, τι μας είπε αυτή η γυναίκα; Ακούστηκε ποτέ από Τούρκο ή Αράπη; Κι η μάνα της βάνοντάς της το χέρι στο στόμα, ‘’κλείστο’’ της είπε ‘’και μην ειπείς ποτέ λόγο απ’ αυτά. Εδώ στη Ζάκυθο μας εκάμανε κακό και τα σκυλιά τους..’’ [ 5ο φεφ.]

Ακολουθεί ‘’το μέλλοντα γενάμενο παρόν’’ [6ο κεφ ], εκεί που ο αφηγητής εισχωρεί στο μέλλον και βλέπει ‘’οράματα’’.

‘’ Και μια φωνή δυνατή κι ογλήγορη μου εθάρεσε την ακοή λέγοντας. Ω Διονύσιε ιερομόναχε, το μέλλοντα δε θα γίνει τώρα για σε παρόν.’’

Και τέλος η ‘’εκδίκηση’’ και το ‘’ζωνάρι’’, όπου η ‘’Γυναίκα’’ έμπλεη φθόνου ονειρεύεται ζητιάνα την ίδια της την αδελφή, όπως τις πρόσφυγες μωρό μάνες από το Μεσολόγγι και που χάνει τελικά τα λογικά της και λαμβάνει τη στερνή ‘’θαράπαψη’’. Τότε που σε κατάσταση αμόκ και αβυσσαλέου μίσους θα κρεμαστεί με το ίδιο της το ζωνάρι.

‘’ Κι είδα τη Γυναίκα της Ζάκυθος που εκρεμότουνε κι εκυμάτιζε’’.

Είναι τελικά η ‘’Γυναίκα της Ζάκυθος’’ μια αλληγορία κοινωνική και πολιτική; Τι εκφράζεται στο πρόσωπο αυτής της γυναίκας; Το προσωπείο της υποτέλειας, η μεταμφίεση της εξουσίας; Ο Σολωμός ξεκινάει το γράψιμό της στα 28 του χρόνια, το 1826, νέος, και στα 35 του το επεξεργάζεται ξανά χωρίς να το ολοκληρώσει. Κάτι ανάλογο με τους ‘’Ελεύθερους πολιορκημένους’’. Η εξέλιξη της επανάστασης, κατά τον ποιητή, γεννά εξ ίσου ελπίδες και απογοητεύσεις. Έχουν προηγηθεί οι ‘’εμφύλιοι’’ πόλεμοι [1923-25 ] και τώρα προκύπτει το Μεσολόγγι [ η Β’ πολιορκία, Απρίλης1825-Απρίλης 1826 ]. Με την επίσημη διοίκηση της επανάστασης [ τη νικήτρια του εμφυλίου] να το έχει αφήσει στη μοίρα του, χωρίς την παραμικρή βοήθεια. Ενώ ταυτόχρονα υπάρχουν πολλοί, όπως η ‘’Γυναίκα’’, όπως η αριστοκρατία, που επιθυμούν την πτώση του.

Η επανάσταση υπονομεύεται και θεριεύει η αδικία σε βάρος εκείνων που προσφέρουν την ίδια τους τη ζωή. Ο Σολωμός δε γράφει πατριωτική ποίηση με τη στενή έννοια, όπως λανθασμένα έχομε διδαχτεί. Γράφει ποίηση, κατά τα πρότυπα άλλων εθνών της Ευρώπης, με στόχο το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός να αρθεί σε οικουμενικό και πανανθρώπινο. Είναι ένας διεθνιστής της εποχής του που τραγουδάει τον αγώνα για κάθε μορφή ελευθερίας, εθνικής, πολιτικής και κοινωνικής. Άλλωστε η πραγματικότητα της Ιταλίας, στην οποία έχει θητεύσει, πολλά του υπαγορεύει.

Η ‘’Γυναίκα’’ του είναι και Ελληνίδα και Ευρωπαία, και Εφτανήσια και Μωραϊτισσα . Οι εκφραστικοί του τρόποι καθηλώνουν, τρόποι που συμβαδίζουν με το στόχο του ρομαντισμού που διεκδικεί για τον ποιητή ρόλο οδηγού και ιεροφάντη.

Η ποίηση, η μεγάλη, δεν είναι ιστορία, δεν αποδίδει γεγονότα. Αποδίδει όμως τη μορφή και τη γεύση της, την πότε λαγαρή και μεθυστική και την πότε αποκρουστική και αβυσσαλέα. Αυτή την ουσία, τη ‘’μεγάλη ουσία’’ που κατέχει ο Σολωμός.

‘’ Η ‘’Γυναίκα της Ζάκυθος’’ δεν είναι έργο ‘’εθνικό’’. Δηλαδή, δεν είναι υμνωδία της πατρίδας, ‘’ της μεγαλόψυχης στον πόνο και στη δόξα’’, παρά είναι ‘’ αντεθνικό’’, αφού σατιρίζει τους κακούς πατριώτες! Κι ως τόσο ο Σολωμός δίδαξε πως ‘’ το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικό ό,τι είναι αληθινό’’. Κ’ η ‘’ Γυναίκα της Ζάκυθος’’ είναι από τα πιο αληθινά ποιητικά έργα της λογοτεχνίας μας. Αριστούργημα’’. Γράφει ο Κώστας Βάρναλης στα ‘’Σολωμικά’’ του.

Σήμερα, που κορυφώνεται ο γιορτασμός των 200 χρόνων, πολλοί χρίζονται δαδούχοι και Σολωμικοί ιεροκήρυκες. Ξελαρυγγιασμένες αυθεντίες, δίχως γνώμη για το κορυφαίο έργο του ποιητή, τη ‘’Γυναίκα της Ζάκυθος’’. Και είναι φυσικό μα μην έχουν γνώμη πολλοί από αυτούς τους επισήμους, αφού στο πρόσωπο αυτής της αποτρόπαιης ‘’Γυναίκας’’ αποκαλύπτεται το δικό τους.

 

0ΥποστηρικτέςΚάντε Like

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΡΘΡΑ ΑΠΟ ΣΥΝΤΑΚΤΗ

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΗΜΟΦΙΛΗ