Οι οριακές καταστάσεις αναδεικνύουν την κορύφωση των αντιθέσεων. Την ανισορροπία μεταξύ των στοιχείων τους. Είναι οι καταστάσεις οριακές, όταν η υπέρβασή τους οδηγεί σε καταστροφή, σε εκμηδενισμό, οι ανυπαρξία. Υπέρβαση των ορίων, του ανθρώπινου μέτρου. Η «ύβρις» της αρχαίας σκέψης. Η αποθέωση της αλαζονείας. Η άμετρη στάση. Ο υπέρμετρος, ο υπέρτατος, ανθρώπινος εγωισμός. Η παγιωμένη νοοτροπία του κυρίαρχου είδους. Το σύνδρομο του Φρανκεστάιν. Ας σκεφτούμε δύο φράσεις του αρχαιοελληνικού στοχασμού: «Μέτρον άριστον» και «πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος». Διακρίνουμε μιαν αντίφαση; Η πρώτη αφορά στην αξία του μέτρου, της ισόρροπης εκτίμησης, της αποφυγής των ακραίων καταστάσεων. Η δεύτερη, που συνοψίζει τον διαφωτισμό των Σοφιστών, αρνείται την οποιαδήποτε έξω και υπερανθρώπινη παρέμβαση στη σχέση ανθρώπου-πραγματικότητας. Ο άνθρωπος τοποθετείται στο κέντρο. Καθίσταται το πλέον έγκυρο σημείο αναφοράς. Ο άνθρωπος με τη δύναμη και την αδυναμία του, με τα πάθη και τις υπερβολές του, με την αίσθηση του ανεξάντλητου εντός του πεπερασμένου. «Τίποτε το ανθρώπινο δεν μου είναι ξένο» θα πει ο Τερέντιος και θα επαναλάβει ο Μαρξ, ο μεγάλος ανατόμος της ανθρώπινης κοινωνίας.

Είχα την τύχη να παρευρεθώ στην πρεμιέρα της φερώνυμης ταινίας του Κυριάκου Κατζουράκη. Όταν βγήκα από την Αλκυονίδα αισθανόμουν ένα σφίξιμο στο στομάχι γιατί το έργο που μόλις είχα δει αποτύπωνε μια τόσο ορατή, αλλά και συνάμα «αόρατη», πραγματικότητα της σύγχρονης (νεοελληνικής) κοινωνίας, με τρόπο βαθιά ρεαλιστικό και γι’ αυτό έντονα συμβολικό και ποιητικό.

Ο πλούτος των ιστορικών γεγονότων αξιολογείται όχι μόνο από τα αποτελέσματα αλλά και από τις δυνατότητές τους. Έτσι μπορούν να συναχθούν γόνιμα συμπεράσματα αλλά και διδάγματα για το παρόν, έχοντας πάντα κατά νου ότι στην ιστορία εμφανίζονται αναλογίες, στην καλύτερη περίπτωση, ποτέ, όμως, αντιστοιχίες.

Τόσο η θρησκεία όσο και η τέχνη αποτελούν τρόπους συμβολικής ιδιοποίησης της πραγματικότητας από τον άνθρωπο. Αυτό σημαίνει ότι αναπαριστούν τον κόσμο που περιβάλλει τον άνθρωπο ιστορικά, σ’ όλες τις φάσεις της εξέλιξής του.