Πολιτισμός, λαϊκός, εργατικός πολιτισμός, είναι να απελευθερώνεις, να διαφωτίζεις, να μπαίνεις στη θέση του άλλου, να σέβεσαι και να αμφισβητείς. Να αντικαθιστάς τις δομές του κυρίαρχου πολιτισμού.
Κάποτε η Αριστερά είχε μεγαλώσει στα στήθη της ένα όμορφο κορίτσι, την Ελένη. Αυτή αφουγκραζόταν με τα ευαίσθητα αυτιά της και τα κοφτερά μάτια της και μπορούσε να μυρίζει τον αέρα γύρω της. Τον μύριζε τόσο καλά που τον γέμιζε μυρωδιές, του καθάριζε τις μουτζούρες και τον ξανάδινε στους ανθρώπους καθαρό και φρέσκο, ώστε ο αέρας γινόταν η δροσιά που πότιζε τα λουλούδια και γέμιζε τα στήθια τους. Η Ελένη είχε μέσα της τον έρωτα, γεννούσε και ξαναγεννούσε και οι εραστές της αμέτρητοι, αλλά μόνον ένας της χάριζε παιδιά: ο εργαζόμενος λαός. Τα παιδιά της μεγάλωναν και μεγάλωναν και έπαιρναν πολλά ονόματα: Θεοδωράκης, Ρίτσος, Μάρκος, Τσιτσάνης, Κόντογλου, Σπαθάρης, Λειβαδίτης, Βρεττάκος, Αλεξίου και άλλοι γιοί και άλλες κόρες. Η Ελένη, καρπός του εργαζόμενου λαού και της εργατικής πρωτοπορίας, κοντολογίς, ο εργατικός πολιτισμός, έγινε του καθενός και της καθεμιάς ο εραστής και η ερωμένη, του καθενός ο/η σύντροφος. Σ’ αυτήν πήγαιναν οι μανάδες που περίμεναν τα παιδιά τους απ’ τα ξερονήσια, σ’ αυτήν οι γυναίκες, σ’ αυτήν οι κάθε λογής αποσυνάγωγοι, οι καταπιεσμένοι. Πάντα εκεί ήταν η Ελένη, ο εργατικός, λαϊκός πολιτισμός, να τους συμβουλεύσει, να τους παρηγορεί, να δίνει λύσεις αλλά πάντα να ενθαρρύνει τους νεότερους, τους πιο τολμηρούς, τους ολίγον τρελούς και τους εραστές του κινδύνου.
Μέχρι που τη γεράσαμε την Ελένη μας, την κουράσαμε, την εκπορνεύσαμε αναγκασμένη να πηγαίνει με τους ίδιους εραστές, τη στειρώσαμε και πια δεν κάνει παιδιά, κλεισμένη σ’ ένα δωμάτιο, ασχημαίνει και ζαρώνει, κοιτάει τις παλιές φωτογραφίες και θυμάται. Μαζί της γέρασε και ο πολιτισμός μας, βρώμισε το χνώτο μας και κάθε χρονιά είναι ίδια με την προηγούμενη: μιμείται το παλιό, ψάχνει τις απαντήσεις στα τρύπια ερωτήματα. Στη θέση της Ελένης μας φέραμε τη γιαγιά της. Τη σχέση μας με την Ελένη την κόψαμε στα μέτρα μας, από ερωμένη και σύντροφο, την κάναμε αναγκαίο μας κακό. Την κλείσαμε στο μικρό μας δωμάτιο, προσπαθούμε να την ελέγξουμε –να μην έχει άλλους εραστές και μας κουβαλήσει και κανένα μούλικο- καταφέραμε να υποδυθούμε τους ηγεμόνες στο δικό μας Κωσταλέξι, όπου η έγκλειστη Ελένη θα φοράει πάντα το ίδιο αδειανό πουκάμισο, που ποτέ δεν θα γίνει ωραία, ποτέ δεν θα ξεσπάσει πόλεμος για χάρη της. Οἴους ἀμφ᾽ Ἑλένῃ καὶ κτήμασι πᾶσι μάχεσθαι, (για την Ελένη να παλέψουνε μ’ όλο το βιός στη μέση) που λέει και το Γ 91 της Ιλιάδας .
Ο δικός μας πολιτισμός, ο πολιτισμός από τα κάτω, χάνει την ομορφιά του, μουτζουρώνεται από τα στρας και τα ιλουστρέ του κυρίαρχου, αγοραίου πολιτισμού. Γίνεται ένα κακέκτυπό του. Σταματήσαμε να παράγουμε πολιτισμό προκειμένου να αναπαραγάγουμε πολιτισμό. Ξεχάσαμε, πρώτα-πρώτα, το ίδιο το περιεχόμενο του όρου Πολιτισμός. Ξεχάσαμε πως πολιτισμός δεν είναι απλώς τα προϊόντα της διάνοιας, δεν είναι η τέχνη που κόβει εισιτήρια, είναι η ανάγκη και υποχρέωση του ανθρώπου να επικοινωνεί, να εκφράζεται, να ανασαίνει, είναι το δοσμένο σύνολο των υλικών επιτευγμάτων και των διανοητικών συλλήψεων με όλο το ιστορικό βάθος που αυτό προϋποθέτει. Πολιτισμός δεν είναι θεατράκι τις Πέμπτες, Σινεμά τις Παρασκευές και φεστιβαλάκι με περιπτερόμπυρες όταν μπει ο Ιούνης. Πολιτισμός δεν είναι να αντικαθιστάς το πρόσωπο του Παντελίδη και του Ρέμου με εκείνο του Θηβαίου και του Ζιώγαλα.
Πολιτισμός, λαϊκός, εργατικός πολιτισμός, είναι να απελευθερώνεις, να διαφωτίζεις, να μπαίνεις στη θέση του άλλου, να σέβεσαι και να αμφισβητείς. Να αντικαθιστάς τις δομές του κυρίαρχου πολιτισμού, το booking, το management, τις πωλήσεις, με δομές του δικού σου, του εγγύς πολιτισμού. Να αντικαθιστάς την ψευδαίσθηση του εναλλακτικού –που στις μέρες μας σημαίνει απλώς έκπτωση στην παραγωγή και στο αποτέλεσμα- με την ανάγκη για πρωτοπορία, για πράξη, για συλλογικότητα. Να αμφισβητείς το εύκολο, να αρνείσαι το αριστούργημα αλλά να το επιζητάς, να ξεγονατίζεις. Να εκπαιδεύεις, να εκπαιδεύεσαι, να μοιράζεσαι, να εργάζεσαι, να μη θεωρείσαι ψώνιο αλλά σκληρά εργαζόμενος/η.
Πολιτισμός δε σημαίνει καταστροφή, σημαίνει δημιουργία. Οφείλουμε, επομένως, να επιδιώξουμε τη σύνδεση του πολιτισμού με τον εργαζόμενο και καταπιεσμένο λαό. Να τον κάνουμε κτήμα του και ανάγκη του. Αν ο πολιτισμός δεν ανήκει και δεν παράγεται από όλους είναι σαν να μην ανήκει σε κανέναν. Δεν είναι οι άνθρωποι καταναλωτές του πολιτισμού, είναι οι δημιουργοί του. Είναι υποχρέωση, σήμερα, να επεξεργαστούμε νέες δομές εκπαίδευσης, τεχνικού και αισθητικού προσανατολισμού, ώστε ο πολιτισμός από τα κάτω να γίνει το όχημα αλλαγής του κόσμου. Να κάνουμε σαφές πως ο πολιτισμός δεν είναι η διαχείριση του ελεύθερου χρόνου, είναι θέση και στάση για το πώς αντιλαμβανόμαστε το χρόνο. Να κάνουμε κατανοητό πως με την Τέχνη, την έκφραση δεν ξεδίνουμε απλώς, φθείρουμε αυτό τον κόσμο, τραβάμε κάθε του ξέφτι, αντικαθιστούμε τη βάρβαρη και ζοφερή του αφήγηση μ’ εκείνη την αφήγηση στην οποία μέσα θέλουμε να ζήσουμε.
Η ανάγκη να ξαναστηλωθεί ο δικός μας πολιτισμός, δεν είναι ανάγκη καλλιτεχνική, είναι ανάγκη κοινωνική. Ο προσανατολισμός μας πρέπει να είναι να ομορφύνει η Ελένη μας, ο πολιτισμός μας, ώστε να γίνει πόλεμος για τα μάτια της. Ένας πόλεμος που θα μας βρει νικητές.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΙΟΛΑΟΣ ΜΑΝΙΑΤΗΣ
