Συνταρακτικές δυνατότητες, πρωτόφαντες δυσκολίες, η εκπαίδευση στο επίκεντρο
«H τεχνολογία αποκαλύπτει την ενεργό στάση του ανθρώπου απέναντι στη φύση, την άμεση διαδικασία παραγωγής της ζωής του και επομένως και των κοινωνικών σχέσεων της ζωής του και των πνευματικών παραστάσεων που πηγάζουν από αυτές». Μαρξ.
Οι ανακοινώσεις με εντυπωσιακά επιτεύγματα της σύγχρονης τεχνολογίας είναι καθημερινές. Οι παρεχόμενες πληροφορίες από τα μέσα ενημέρωσης είναι όπως όλες άλλωστε,αποσπασματικές και ασύνδετες μεταξύ τους. Η αφθονία τους τεράστια.
Ειδικοί επιστήμονες(1) υποστηρίζουν ότι παράγονται πολύ περισσότερα δεδομένα από όσα μπορούν αποθηκευτούν και να επεξεργαστούν από τους υπολογιστές. Αποθηκεύονται για το μέλλον.
Νευροεπιστήμονες(2) υποστηρίζουν ότι η άποψή μας για την ανθρωπότητα εξελίσσεται παράλληλα με τη μηχανή του νου. Η γνωσιακή μας αρχιτεκτονική θα διαθέτει όλο και ισχυρότερα αναπαραστατικά εργαλεία για τη κατανόηση του εαυτού μας και του κόσμου που μας περιβάλλει.
Πολλαπλασιασμός της σωματικής δύναμης του ανθρώπου.Νέες νοητικές ικανότητες.
Δεν είναι η πρώτη φορά που η ανθρωπότητα βρίσκεται μπροστά σε μια πρωτόγνωρη για την εποχή της απελευθέρωση δυνάμεων. Τον 19ο αιώνα η εξέλιξη του καπιταλισμού συνδέθηκε με μεγάλα επιτεύγματα στο χώρο της τεχνολογίας. Κύρια χαρακτηριστικά τους ο πολλαπλασιασμός -μέσω των μηχανών- της σωματικής δύναμης του ανθρώπου, η ακρίβεια και η πολυπλοκότητα των κατασκευών, η αυτοματοποίηση που εκτόξευσε τη παραγωγικότητα.
Η παραγωγή των προϊόντων, από «τέχνη» μετατρέπεται σε απλή μηχανική διαδικασία. Οι εργάτες από τεχνίτες-μάστορες μετατρέπονται σε ολοένα και περισσότερο ευέλικτα «εξαρτήματα» της μηχανής. Χάνουν την εποπτεία τους το σύνολο της παραγωγικής διαδικασίας του προϊόντος που παρήγαγαν. Η απόσταση των πνευματικών αναπαραστάσεων ανάμεσα σε αυτούς που σχεδιάζουν και σε αυτούς που εκτελούν μεγαλώνει.
Οι ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής απόκτησαν τον έλεγχο της παραγωγικής διαδικασίας και επέβαλαν τους όρους τους στη κοινωνική οργάνωση.
Η πρώτη αυτοματοποίηση της εργοστασιακής παραγωγής, επέτρεψε την είσοδο στο εργατικό δυναμικό μεγάλου αριθμού ανειδίκευτων γυναικών και αγροτικού πληθυσμού που συγκεντρώθηκε στις πόλεις, γύρω από τα εργοστάσια, αναζητώντας επαρκείς όρους επιβίωσης.
Στο νέο εργασιακό περιβάλλον η θεσμοθέτηση της δημόσιας εκπαίδευσης έγινε αναγκαία, ως προϋπόθεση για την προετοιμασία ενός εγγράμματου, ευέλικτου και καλά καταρτισμένου εργατικού δυναμικού.
Ο κοινωνικός της ρόλος της εκπαίδευσης-στα πλαίσια της σχετικής της αυτονομίας από το πλέγμα του συνόλου των κοινωνικών δραστηριοτήτων- έγινε πεδίο έντονης διαμάχης ανάμεσα στις δυνάμεις της εργασίας και του κεφαλαίου.
Θα έδινε γνώσεις που θα βοηθούσαν το εργατικό κίνημα στη συνειδητοποίηση του ρόλου του; Θα προσανατολιζόταν στην επινόηση τεχνολογιών που θα ελάττωναν τη σωματική κούραση του εργάτη και το χρόνο της αναγκαστικής εργασίας για τη δική του ελεύθερη δραστηριότητα;
Η απάντηση ήταν αρνητική. Επικράτησε η τάση προς τις πολιτικές της ελεύθερης αγοράς.
Το σχολείο προσάρμοσε τη δομή, τη λειτουργία του και το περιεχόμενο του στις πολιτικές αυτές. Σχεδιασμός με κυρίαρχο κριτήριο τις απαιτήσεις της αγοράς για τη μέγιστη δυνατή κερδοφορία. Τα συμφέροντα των λίγων επικρατούν απέναντι στα συμφέροντα των πολλών.
Στη δομή του επικράτησε ο κατακερματισμός. Διαφορετικοί τύποι σχολείων, Γενικά Λύκεια, Επαγγελματικά Λύκεια, Σχολές μαθητείας…. Εξειδικευμένοι τύποι σχολείων ανάλογα με τα επίπεδα ικανοτήτων που χρειάζεται ο καταμερισμός της εργασίας των εργοστασίων.
Στη λειτουργία προωθούν τον κεντρικό έλεγχο, σε όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσης. Στο όνομα διοχέτευσης της συγκεντρωμένης με επιλεκτικά κριτήρια εμπειρίας, καθοδηγούν και ελέγχουν όλο και περισσότερο τα εκπαιδευτικά συστήματα.
Αυτή η δομή και λειτουργία επιλέγεται για να εξυπηρετήσει ένα αντίστοιχο πρόγραμμα σπουδών. Σπουδές που βασικό χαρακτηριστικό τους είναι η αποσπασματική και ασύνδετη εννοιολογικά και μεθοδολογικά παράθεση γνώσεων, διαφορετικού επιπέδου σε κάθε τύπο σχολείου, διατυπωμένων με τρόπο αναμφισβήτητης και αιώνιας αμετάβλητης επιστημονικής αξίας.
Με αυτό το τρόπο τα δημόσια σχολεία υπηρέτησαν και εξακολουθούν να υπηρετούν, αναποτελεσματικά όμως, όπως ισχυρίζονται θεσμικά και εξωθεσμικά μελετητικά κέντρα, τις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας. Λένε ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας και εννοούν βέβαια τις νέες ανάγκες των αγορών που δημιουργούν οι σύγχρονες τεχνολογίες.
Το ζήτημα του ρόλου του σχολείου τίθεται εκ νέου.
Ο ταξικός διαχωρισμός εμφανίζεται με νέα ένταση στην εποχή μας. Η εκρηκτική απελευθέρωση νέων δυνατοτήτων από τη σύγχρονη τεχνολογία απαιτεί αναβαθμισμένο επίπεδο νοητικής λειτουργίας για την αξιοποίησή τους.
Το επίδικο ερώτημα ξανατίθεται με νέους όρους στην εκπαίδευση.
Η δημόσια εκπαίδευση θα υπηρετήσει δογματικά τις νέες ανάγκες της αγοράς βαθαίνοντας τη κρίση της ή θα συμβάλει στη συγκρότηση αυτόνομου γνωσιακού δυναμικού στον κάθε μαθητή και μαθήτρια;
Οι κατευθύνσεις-οδηγίες για την εκπαίδευση από μελετητικά κέντρα της αστικής εκπαιδευτικής πολιτικής παιδαγωγικής είναι αποκαλυπτικές.(3)
Στόχος ο αυστηρός έλεγχος στο περιεχόμενο και στη διαδικασία της παρεχόμενης γνώσης.
Αυτά που ξέρατε … ξεχάστε τα, είναι το μήνυμα που στέλνει στην αγορά εργασίας και στην εκπαίδευση ο σύγχρονος καπιταλισμός.
– Η αχρήστευση, από-μάθηση (De–learning) της υπάρχουσας γνώσης θεωρούν ότι είναι μια συζήτηση που χρειάζεται να αναβαθμιστεί στη συζήτηση για το μέλλον της εργασίας.
– Οι εργαζόμενοι χρειάζεται να μάθουν να ξεχνούν το εργασιακό πλαίσιο που έμαθαν να δουλεύουν και να περάσουν σε νέους τρόπους εργασίας.
– Η παραδοσιακά καθαρά οικονομική σκέψη δεν είναι επαρκής για την καθοδήγηση των επιχειρήσεων σήμερα.
Οι οδηγίες απευθύνονται στους σχεδιαστές της Δημόσιας εκπαίδευσης και στα κέντρα προετοιμασίας στελεχών των επιχειρήσεων.
Η υλοποίηση των δύο πρώτων οδηγιών σημαίνουν για το Σχολείο προετοιμασία εργαζομένων “μιας χρήσης” … Μετά τη πρώτη “χρήση” θα επανεκπαιδευτούν, συνήθως με δικά τους έξοδα, στην όποια “νέα χρήση” έχει ανάγκη η αγορά. Οι στατιστικές τους βέβαια δείχνουν, ότι στοιχίζει περισσότερο η επανεκπαίδευση ενός πενηντάρη ή μιας πενηντάρας από την πρόσληψη ενός νέου από το πλεονάζον -με τα ωράρια εργασίας που εφαρμόζουν- εργατικό δυναμικό.
Η τρίτη οδηγία αφενός οδηγεί σε “πληθωρισμό πτυχίων”, παράταση του εκπαιδευτικού βίου υπό τον έντονο ανταγωνισμό για τη κατάκτηση μιας θέσης εργασίας. Αφετέρου καταλήγει για τους περισσότερους σε τερματισμό καριέρας, γύρω στα 45, αποτέλεσμα της απόσβεσης των αυξημένων προσόντων που απέκτησαν και της νεανικής τους ορμητικής ανταγωνιστικότητας.
Η παιδαγωγική εξειδίκευση που επιχειρεί να συγκεράσει τις επιθυμίες της αγοράς με τις εναπομένουσες αστικές ανθρωπιστικές ευαισθησίες και τις απαιτήσεις του εκπαιδευτικού κινήματος χαρακτηρίζεται από αντιφάσεις.
Αναφέρονται στην έκθεση του ΟΟΣΑ «Το μέλλον της εκπαίδευσης και των δεξιοτήτων. Η εκπαίδευση το 2030» και οκ. Μπλέτσας -κορυφαίο επιστημονικό στέλεχος στο ΜΙΤ (Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης)-τα περιγράφει συνοπτικά σε συνέντευξή του στη HuffPost Greece , με τίτλο: Η εποχή της εξειδίκευσης στην εκπαίδευση έχει τελειώσει.
Απαιτείται η βαθύτερη δυνατή γνώση για να μπορείς με επιτυχία να διαχειριστείς το ειδικό. Να έχεις τα κριτήρια να επιλέξεις τη σωστή πληροφορία που ταιριάζει στο θέμα που σε απασχολεί.
«…πρόκειται για θέμα παιδείας- και ειδικότερα συνεχούς παιδείας, δια βίου εκπαίδευσης με τρόπο που σου επιτρέπει να συνεχίσεις να μαθαίνεις, με τρόπο που σε κάνει να καταλαβαίνεις τον κόσμο γύρω σου. Δεν μπορούμε αυτή τη στιγμή να κατανοήσουμε τον κόσμο γύρω μας αν δεν έχουμε κάποιες στοιχειώδεις γνώσεις μαθηματικών. Δεν μπορούμε να κρίνουμε όλα αυτά τα πράγματα περί τεχνητής νοημοσύνης αν δεν έχουμε κάποιες στοιχειώδεις γνώσεις φιλοσοφίας».
Αναφερόμενος ειδικότερα στις δεξιότητες που ζητά πλέον η αγορά εργασίας, τονίζει πως πρόκειται για δεξιότητες που «είναι σύνθετες και σχετικά αφηρημένες, αυτό που λένε “softskills” (ήπιες δεξιότητες). Δημιουργικότητα, αναλυτική και συνθετική ικανότητα, να μπορείς να αναλύσεις και να λύσεις ένα πρόβλημα, συνεργατικότητα, να μπορείς να συνεργαστείς. Τα προβλήματα του κόσμου δεν λύνονται από έναν άνθρωπο πια, ζούμε σε ένα πολύ πολύπλοκο περιβάλλον, ζητάνε επικοινωνιακότητα. Όλα αυτά τα μαθαίνεις δουλεύοντας σε ομάδες. Όλα αυτά τα μαθαίνεις δουλεύοντας σε ομάδες, φτιάχνοντας κάτι για να λύσεις ένα πρόβλημα, οπότε ο καλύτερος τρόπος για να το κάνεις αυτό, κατά την άποψή μου, είναι με S.T.E.M. (συνδυασμός φυσικής επιστήμης, τεχνολογίας, μαθηματικών και μηχανικής) μεθοδολογίες: Αντί να πεις στον άλλον ότι θα κάνεις μόνο Φυσική σε μία τάξη και μόνο Μαθηματικά σε μία άλλη, τον βάζεις να λύσει ένα πρόβλημα, να δουλέψει σε μια ομάδα και να τα δει αυτά στην εφαρμογή τους, καθώς έτσι είναι που σου μένουν».
Στο πάρα πάνω απόσπασμα είναι φανερή η μεγάλη αντίφαση της αστικής παιδαγωγικής αντίληψης. Αναφέρεται ότι … «Απαιτείται η βαθύτερη δυνατή γνώση για να μπορείς με επιτυχία να διαχειριστείς το ειδικό…» και στο δια ταύτα, αρκείται στη μεθοδολογία S.T.E.M. Δηλαδή στην αποσπασματική χρήση γνώσεων-πληροφοριών που χρειάζονται για την επίλυση του κάθε ξεχωριστού προβλήματος. Ξεχωριστά προβλήματα, ξεχωριστές γνώσεις-πληροφορίες που δεν συνιστούν ενιαίο συμπαγές γνωστικό οικοδόμημα για τον κάθε μαθητή και μαθήτρια.
Οι ανθρωπιστικές και καλλιτεχνικές σπουδές που πλουτίζουν πολύπλευρα και γι’ αυτό βαθαίνουν τη γνώση και διδάσκουν την αναγκαιότητα της συνεργασίας για τη παραγωγή πνευματικού πλούτου…πάνε περίπατο. Για τη Δημόσια εκπαίδευση τουλάχιστον. Τα λειτουργούνται Μουσικά και Καλλιτεχνικά σχολεία επιβεβαιώνουν την επικρατούσα αντίληψη ότι η μουσική και οι καλές τέχνες, το θέατρο, ο κινηματογράφος είναι υπόθεση κάποιων ταλέντων ή στη καλύτερη περίπτωση κουραστική ενασχόληση πολυτελείας. Από εδώ και ο νεολογισμός του ¨κουλτουριάρη¨.
Στη βάση όλων αυτών βρίσκεται η μεγάλη σύγχρονη αντίφαση του καπιταλιστικού συστήματος. Από τη μια η δυνατότητα απελευθέρωσης μέρους του αναγκαίου χρόνου εργασίας (το 20-50% των εργασιακών δεξιοτήτων θα αντικατασταθούν από μηχανές και την ΑΙ (τεχνητή νοημοσύνη)). Από την άλλη η ζωτική ανάγκη για την επιβίωση του συστήματος διατήρησης αυξημένης κερδοφορίας που απαιτεί υπεραπασχόληση των εργαζομένων.
Τα αποτελέσματα αυτών των πολιτικών περιγράφει η τελευταία δημοσίευση της ΔΟΕ (Διεθνής Οργάνωση Εργασίας) με τίτλο: Παγκόσμια Απασχόληση και Κοινωνική Προοπτική – Τάσεις 2020
«Η ανεπαρκής αμειβόμενη εργασία πλήττει σχεδόν μισό δισεκατομμύριο ανθρώπους».
«Η έλλειψη αξιοπρεπούς εργασίας, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη ανεργία και τη συνεχιζόμενη ανισότητα, καθιστά όλο και πιο δύσκολο για τους ανθρώπους να οικοδομήσουν καλύτερες ζωές μέσω της εργασίας τους».
Hεξέλιξη της ανεργίας όπως φαίνεται στο διάγραμμα που δημοσιεύεται στην πάρα πάνω έκθεση είναι αποκαλυπτικό για τη σταθερά αυξητική τάση που συνοδεύει την αστική πολιτική αξιοποίησης της τεχνολογίας τα τελευταία 30 χρόνια.
Σε αυτό το τοπίο μεγεθύνονται οι ταξικές αντιθέσεις. Η ταξική πάλη εκδηλώνεται και αντιμετωπίζεται με βίαιο τρόπο, όπως δείχνουν οι διάσπαρτες εξεγέρσεις σε όλο το κόσμο. Ξεκινούν από φαινομενικά “ανώδυνα” αιτήματα, αποκτούν διάρκεια, υποχωρούν και επανέρχονται επίμονα. Σκίζει το πέπλο συσκότισης που επιβάλουν τα μαζικά μέσα ενημέρωσης, είναι ζωντανή.
Τα αιτήματα φαίνεται όλο και περισσότερο να συμπεριλαμβάνουν θέματα που αφορούν τις συνθήκες αλλά και το περιεχόμενο της εργασίας. Ήταν πάντα, αλλά σήμερα είναι ιδιαίτερα κομβικό ζήτημα η διεύρυνση του προσανατολισμού του εργατικού κινήματος σε ζητήματα που αφορούν το σχεδιασμό και τον έλεγχο της εργασιακής διαδικασίας. Αυτό συνιστά νέα πολιτική ποιότητα για το εργατικό κίνημα που οδηγεί στη συνειδητοποίηση και απαίτηση αλλαγών δομικού χαρακτήρα του συστήματος.
Σε αυτή τη πάλη εναποτίθεται το αίτημα της δραστικής μείωσης των ωρών αναγκαστικής εργασίας. Σε αυτό παντρεύονται οι μεγάλες δυνατότητες με τις μεγάλες ανάγκες της εποχής μας. Η ικανοποίησή του είναι προϋπόθεση και η βάση για να ξεδιπλωθεί αξιοβίωτη ζωή για τον εργαζόμενο.
Για να λειτουργήσει η εκπαίδευση σύμφωνα με τις σημερινές δυνατότητες και ανάγκες απαιτείται διαθεσιμότητα χρόνου για σκέψη και πράξη. Χρόνο για συλλογική ανταλλαγή γνώσεων και απόψεων εντός και εκτός του σχολείου.
Απαιτείται σοβαρή αλλαγή στο περιεχόμενο των προγραμμάτων σπουδών. Το συνδικαλιστικό κίνημα κατά καιρούς έχει διατυπώσει προτάσεις. Σήμερα το ζήτημα αποκτά ιδιαίτερη αξία. Ενιαία πολύπλευρη γνώση, όχι γνώση ρετάλι-πληροφορία περιορισμένης χρήσης.
Ταυτόχρονα απαιτείται δραστική μείωση του αριθμού των μαθητών κατά τάξη ως καθοριστικό παιδαγωγικό μέτρο, μείωση του ωραρίου διδασκαλίας των εκπαιδευτικών και συνακόλουθα το διορισμό δεκάδων χιλιάδων νέων εκπαιδευτικών.
Αυτά απαιτούν τη συγκρότηση ενός εκπαιδευτικού εργατικού κινήματος που θα αναζητά τη γνώση που αντιστοιχεί στις δυνατότητες και ανάγκες της σημερινής συνταρακτικής εποχής που ζούμε.
(1) Ομιλία Δ. Θάνου (Ακαδημαϊκός, Αντιπρόεδρος ΔΣ & Πρόεδρος ΕΣ ΙΙΒΕΑΑ) στο 11ο Συνέδριο της ΠΕΒ (Παν. Ένωση Βιοεπιστημόνων)
(2) MerlinDonald: Η καταγωγή του σύγχρονου νου. σελ. 444-445 εκδ. ΜΙΕΤ
(3) World Economic Forum.
