Πηγή: Πριν
Οι στοχεύσεις της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας στο πλαίσιο της κατασκευής σταθμού του μετρό στην πλατεία Εξαρχείων δεν κρύβονται πίσω από προσχήματα περί ενίσχυσης των δημόσιων συγκοινωνιών και βιώσιμης κινητικότητας. Όπως ξεκαθάρισε ο αρμόδιος υπουργός Κώστας Καραμανλής ο νεότερος, η συγκεκριμένη χωροθέτηση γίνεται για συγκεκριμένους οικονομικούς και ιδεολογικούς λόγους. Η κυβέρνηση επιχειρεί να δώσει στα Εξάρχεια μια «πραγματική ευκαιρία για ανάπτυξη» με «παράδειγμα το Γκάζι» και ταυτόχρονα να άρει το «ημίφως της γκετοποίησης» και το «σκοτάδι κάποιων ιδεολογικών εμμονών».
Καθώς δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι οι σημερινοί κάτοικοι των Εξαρχείων θέλουν να αναγκαστούν να φύγουν από την περιοχή, η οποία προορίζεται να αποδοθεί εξολοκλήρου στη νυχτερινή διασκέδαση, είτε με αποζημίωση ως ιδιοκτήτες είτε και χωρίς ως ενοικιαστές, ο υπουργός ξεκαθάρισε ότι «ο ίδιος ο πρωθυπουργός μας έχει δώσει την οδηγία να προχωρήσουμε, αγνοώντας το όποιο πολιτικό κόστος». Φυσικά, το να «αγνοήσει το πολιτικό κόστος» στην κυβερνητική ιδιόλεκτο σημαίνει ότι η ανάπτυξη θα έρθει να σας σώσει από τις ιδεολογικές σας εμμονές, όπως η εμμονή να θέλετε η γειτονιά σας να παραμείνει μια περιοχή στην οποία θα μπορείτε να κατοικείτε.
Η κατασκευή του μετρό στην πλατεία Εξαρχείων, σχεδιασμός ο οποίος αξίζει να σημειωθεί ότι δεν άλλαξε ούτε επί της προηγούμενης κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ, φιλοδοξεί να μετατρέψει την πλατεία από χώρο στάσης σε χώρο διέλευσης και τη γύρω περιοχή στο νέο Γκάζι. Όμως δεν είναι το μοναδικό έργο που σχεδιάζεται με στόχο τον εξευγενισμό των Εξαρχείων μέσω της τουριστικοποίησης. Η ανάπλαση του λόφου του Στρέφη ως ιδιωτική χορηγία της Prodea Investments, η ανάπλαση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου ως ιδιωτική χορηγία του ιδρύματος της εφοπλιστικής οικογένειας Λαιμού και η επιχειρούμενη ανάπλαση της οδού Τοσίτσα, κινούνται στην ίδια κατεύθυνση.
Η ιδιωτικοποίηση του σχεδιασμού είναι η νέα μόδα που εξαπλώνεται ανεξέλεγκτα από την παρούσα κυβέρνηση και τα παραδείγματα αφθονούν. Μέσω μιας δωρεάς, η οποία συνήθως αφορά μόνο τη μελέτη και όχι την –πολύ πιο κοστοβόρα– υλοποίηση, ένας ισχυρός ιδιώτης εξαγοράζει πολύ φθηνά το δικαίωμα να σχεδιάζει την εξέλιξη της πόλης. Με τον τρόπο αυτό, όχι μόνο αποκλείεται η ουσιαστική συμμετοχή των κατοίκων, η οποία αποτελεί τον πυρήνα του δικαιώματος στην πόλη, αλλά παρακάμπτεται ενίοτε ακόμα και η τυπική διαβούλευση που προβλέπει η περιβαλλοντική νομοθεσία, αλλά και η όποια δυνατότητα διαλόγου, έστω μεταξύ κάποιων ειδικών, που προκαλούν οι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί, η υποχρέωση για τους οποίους έχει πλέον αρθεί και νομοθετικά στην πλειοψηφία των περιπτώσεων.
Ειδικά η χωροθέτηση των σταθμών του μετρό γίνεται έτσι κι αλλιώς χωρίς καμία απολύτως διαβούλευση επί της συγκεκριμένης επιλογής και χωρίς πολεοδομικό σχεδιασμό της περιοχής η οποία θα επηρεαστεί άμεσα. Αν σκεφτεί κανείς ότι πλέον επιστημονικά αποτελεί κοινό τόπο το γεγονός ότι στο επίπεδο της πόλης οι μετακινήσεις υπαγορεύουν στην πράξη την κατανομή των χρήσεων γης και όχι το αντίστροφο, προκύπτει ότι η σημαντικότερη παρέμβαση στον αστικό ιστό, είναι ακριβώς η χωροθέτηση των σταθμών του μετρό. Αυτή αποφασίζεται αποκλειστικά από τα πάνω και η επίδρασή της στις χρήσεις επαφίεται αποκλειστικά στις δυναμικές που διαμορφώνονται στην κτηματαγορά.
Ο εξευγενισμός των Εξαρχείων είναι ένα γεγονός που ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη στο πλαίσιο του διπλασιασμού των αφίξεων ξένων τουριστών στην Ελλάδα τη δεκαετία που μας πέρασε, η οποία κατέστησε μεταξύ άλλων την Αθήνα αυτοτελή τουριστικό προορισμό, και της «εναλλακτικής» φήμης των Εξαρχείων, η οποία διαδόθηκε την ίδια περίοδο στο εξωτερικό, θυμίζοντας κάπως αντίστοιχα ευρωπαϊκά παραδείγματα, όπως το Κρόιτσμπεργκ του Βερολίνου. Ο ιδιαίτερος χαρακτήρας των Εξαρχείων, ο οποίος διαμορφώθηκε ιστορικά, καθώς πρόκειται για την περιοχή ανάμεσα στα μεγαλύτερα και παλαιότερα πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας, το Πολυτεχνείο και το Πανεπιστήμιο, και τον οποίο η κυβέρνηση ονομάζει «ημίφως της γκετοποίησης», ήδη προσελκύει μαζικά επισκέπτες και τουρίστες. Η επιχείρηση μετατροπής τους σε Γκάζι, αν πετύχει, πρόκειται να καταστρέψει ακριβώς εκείνα τα στοιχεία που καθιστούν το Εξάρχεια ιδιαίτερα και ελκυστικά.
Ο κύκλος αυτός είναι και γνωστός και τυπικός στην εξέλιξη των τουριστικών προορισμών, των οποίων η ανάπτυξη συχνά υποβαθμίζει τους «τουριστικούς πόρους» που την προκάλεσαν και καλούνται μετά να επαναπροσδιορίσουν το χαρακτήρα τους, ώστε να κινηθούν ξανά ανοδικά με όρους κτηματαγοράς. Η αντίσταση φυσικά δεν πρόκειται να εξαφανιστεί, στη χειρότερη περίπτωση θα μεταφερθεί σε κάποια άλλη περιοχή, για να έχει η κυβέρνηση νέα «άνδρα ανομίας» να ασχολείται. Όμως η απομάκρυνση της κατοικίας που μπορεί να επέλθει από τη μετατροπή των Εξαρχείων σε θεματικό πάρκο νυχτερινής διασκέδασης, είναι ένα στοιχείο πολύ δύσκολα αντιστρέψιμο και συνολικά αρνητικό για τη λειτουργία της πόλης.
Η επιχείρηση εξευγενισμού μέσω της τουριστικοποίησης των Εξαρχείων εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο αντίστοιχων στοχεύσεων για το κέντρο της Αθήνας συνολικά. Προγράμματα και έργα όπως, μεταξύ άλλων, ο «μεγάλος περίπατος» και η μεταφορά μεγάλων υπουργείων και οργανισμών από το κέντρο στο λεγόμενο «κυβερνητικό πάρκο» της ΠΥΡΚΑΛ στον Υμηττό, επιχειρούν συνειδητά την καταστροφή του μεικτού και πολυλειτουργικού χαρακτήρα του κέντρου της πόλης, το οποίο είναι σήμερα τόπος προορισμού όλων των κοινωνικών στρωμάτων και ιστορικά το επίκεντρο της κοινωνικής διαμαρτυρίας, μέσω της απόδοσής του αποκλειστικά στους επισκέπτες και τους τουρίστες και στις χρήσεις γης που τους εξυπηρετούν.
Τα παραπάνω, θα μπορούσαμε να πούμε ότι εντάσσονται σε μία συνολικότερη διαφαινόμενη μετάλλαξη σε ολόκληρο το μητροπολιτικό συγκρότημα. Μέσω της προώθησης επενδύσεων μεγάλης κλίμακας με προνομιακό καθεστώς και συνήθως σε πρώην δημόσια γη, το κέντρο βάρους της πόλης τείνει να μεταφέρεται στο παραλιακό μέτωπο. Το υφιστάμενο κέντρο της πόλης τείνει να χάνει την κεντρικότητά του και να μετατρέπεται αποκλειστικά σε τουριστικό προορισμό. Η μελλοντική ανάπλαση των μεγάλων οδικών αξόνων που συνδέουν το παραλιακό μέτωπο με το κέντρο (Συγγρού, Πειραιώς) ολοκληρώνει την εικόνα.
Οι περιοχές αυτές συγκεντρώνουν την ανάπτυξη και τις επενδύσεις και σπρώχνουν τα προβλήματα στην περιφέρειά τους, η οποία τείνει να εγκαταλείπεται στην τύχη της. Η εικόνα της πόλης που αναδύεται είναι πιο δυσλειτουργική, πιο άνιση και πιο ταξικά πολωμένη. Η αντίσταση των κατοίκων στα παραπάνω σχέδια σε κάθε γειτονιά επιβάλλεται και είναι το σημαντικότερο εμπόδιο στην υλοποίηση αυτών των δυστοπικών σχεδιασμών.
