Η “Εναλλακτική Δεξιά” σε στιλ Τραμπ και Μπολσονέρο εξελίσσεται σε διαρκή απειλή για τις Δημοκρατίες Βορρά και Νότου
Ο ανυποψίαστος Ευρωπαίος παρατηρητής θα μπορούσε να θεωρήσει τις δραματικές εξελίξεις της περασμένης Κυριακής στην Μπραζίλια ως ένα ακόμη σύμπτωμα της ενδημικής πολιτικής αστάθειας στις χώρες της Λατινικής Αμερικής, που είχαν πολιτογραφηθεί στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου ως Μπανανίες. Μια τέτοια, καθησυχαστική για τα καθ’ ημάς, προσέγγιση θα ήταν ωστόσο εξωπραγματική στη σημερινή, πολύ διαφορετική εποχή, όπου η “Εναλλακτική Δεξιά” εξελίσσεται σε διαρκή απειλή για τις Δημοκρατίες Βορρά και Νότου, όπως βεβαιώνει όχι μόνο το φαινόμενο του Ζαϊρ Μπολσονάρο στη Βραζιλία, αλλά και τα Δυτικά ανάλογα της Τζόρτζια Μελόνι στην Ιταλία, της Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία, του Βίκτορ Όρμπαν στην Ουγγαρία και του Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ.
Η τελευταία αναλογία είναι κάτι παραπάνω από προφανής. Οι εξαγριωμένοι οπαδοί του Μπολσονάρο που εισέβαλαν στα νευραλγικά κέντρα των τριών εξουσιών (προεδρικό μέγαρο, Κογκρέσο, Ανώτατο Δικαστήριο), αμφισβητώντας την ήττα του εκλεκτού τους στις εκλογές της 30ής Οκτωβρίου, ήταν σαν να έκαναν copy- paste από το εγχειρίδιο των Τραμπικών για την προ διετίας ιστορική επιδρομή τους στο Καπιτώλιο. Ο αρχηγός τους είχε καταφύγει δύο ημέρες πριν από την ορκωμοσία του αριστερού προέδρου Λούλα στη Φλόριντα, κοντά στον φίλο και ομοϊδεάτη του Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος είχε δεχτεί προηγουμένως στην έπαυλή του, στο Μαρ α Λάγκο, τον γιο του ηττημένου πολιτικού, Εντουάρντο. Όσο για τον κορυφαίο πολιτικό σύμβουλο του Τραμπ και θεωρητικό της “Εναλλακτικής Δεξιάς” Στιβ Μπάνον, αυτός είχε καλέσει δημοσίως τον Μπολσονάρο να μην αναγνωρίσει το εκλογικό αποτέλεσμα και δεν δίστασε να χαιρετίσει την απόπειρα πραξικοπήματος της περασμένης Κυριακής στις έξι ώρες που διαρκούσε το χάος στην Μπραζίλια.
Από ορισμένες απόψεις, η πολιτική κρίση στη Βραζιλία ήταν χειρότερη από εκείνη που συγκλόνισε τις ΗΠΑ προ διετίας, καθώς στην περίπτωση του γίγαντα του αμερικανικού Νότου είναι φανερό ότι υπήρξε διαπλοκή τμημάτων του βαθέος κράτους. Η απόπειρα πραξικοπήματος είχε προαναγγελθεί και πλανιόταν στον αέρα επί εβδομάδες, με τους ιδιοκτήτες φορτηγών να παραλύουν τη χώρα μπλοκάροντας τις οδικές αρτηρίες και σκληρούς Μπολσοναρικούς να κατασκηνώνουν έξω από στρατόπεδα στα μεγαλύτερα αστικά κέντρα, καλώντας τους στρατιωτικούς να πάρουν την εξουσία “για να μη γίνει η Βραζιλία Βενεζουέλα”. Παρόλα αυτά, ούτε ένας στρατηγός αισθάνθηκε την ανάγκη να διαλύσει τους στασιαστές. Όταν οι τελευταίοι έκαναν το ρεσάλτο στην Πλατεία των Τριών Εξουσιών, την περασμένη Κυριακή, η στρατιωτική αστυνομία, ένα επίλεκτο σώμα 10.000 ανδρών που έχει τον πρώτο λόγο για την ασφάλεια της πρωτεύουσας, δεν έκανε το παραμικρό για να τους εμποδίσει. Αντίθετα, άφθονα βίντεο που κυκλοφόρησαν στο Διαδίκτυο απαθανάτισαν αστυνομικούς να χαριεντίζονται με ακροδεξιούς και να βιντεοσκοπούν τα δρώμενα.
Όπως συνήθως συμβαίνει σε παρόμοιες περιπτώσεις, η αποτυχία της απόπειρας πραξικοπήματος ενισχύει εκείνους που είχε στόχο να ανατρέψει. Ο Λούλα πέρασε στην αντεπίθεση, καθαιρώντας τον υπουργό Ασφαλείας στην μητροπολιτική περιοχή Άντερσον Τόρες, πρώην υπουργό Δικαιοσύνης του Μπολσονάρο και τοποθετώντας στη θέση του τον Ρικάρντο Καπέλι, ηγέτη του φοιτητικού κινήματος τη δεκαετία του ’90 και στέλεχος του Κομμουνιστικού Κόμματος μέχρι πρόσφατα. Το Ανώτατο Δικαστήριο διέταξε τη σύλληψη του Τόρες, έθεσε υπό κράτηση τον διοικητή της στρατιωτικής αστυνομίας Φάμπιο Βιέρα και απάλλαξε από τα καθήκοντά του για τουλάχιστον τρεις μήνες έναν άλλο μπολσοναρικό, τον κυβερνήτη της Μπραζίλια, Ιμπανέις Ρότσα. Παράλληλα, δρομολογήθηκαν διώξεις εναντίον 100 επιχειρήσεων από 10 πολιτείες, που χρηματοδότησαν τη δωρεάν μεταφορά των μπολσοναρικών από διάφορες περιοχές της χώρας στην πρωτεύουσα.
Θα ήταν αφελές να πιστέψει κανείς, όμως, ότι στο εξής ο δρόμος του Λούλα θα είναι στρωμένος με ροδοπέταλα. Πέρα από τα ισχυρά της ερείσματα στο βαθύ κράτος και στον επιχειρηματικό κόσμο, η “Εναλλακτική Δεξιά” έχει αποκτήσει ισχυρά κοινωνικά ερείσματα, κάτι που έκρυψε ως ένα βαθμό η (σχεδόν οριακή) νίκη του Λούλα στις προεδρικές εκλογές της 30ης Οκτωβρίου. Ωστόσο στην ίδια αναμέτρηση, το κόμμα του Μπολσονάρο αναδείχθηκε πρώτη δύναμη στο Κογκρέσο, σημειώνοντας σημαντική άνοδο, ενώ σύμμαχοί του εξελέγησαν κυβερνήτες στα περισσότερα μεγάλα αστικά κέντρα, συμπεριλαμβανομένου του Σάο Πάολο, του Ρίο ντε Τζανέιρο και της Μπραζίλια.
Στη Βραζιλία, περιγράφουν τον σκληρό πυρήνα της “Εναλλακτικής Δεξιάς” με τρία Βήτα: Bala (Σφαίρα), δηλαδή το σύμπλεγμα στρατού, δυνάμεων ασφαλείας και εταιρειών σεκιούριτι, το προσωπικό των οποίων (μαζί με τις οικογένειές τους) αντιστοιχεί στο 9% του πληθυσμού. Πρώην λοχαγός και υμνητής της στρατιωτικής χούντας που κυβέρνησε τη Βραζιλία από το 1964 έως το 1985, ο Μπολσονάρο είχε προνομιακή απήχηση σε αυτό το ακροατήριο. Boi (Βόδι), δηλαδή οι μεγαλοεπιχειρηματίες του αγροτικού και κτηνοτροφικού τομέα, τους οποίους ο Μπολσονάρο άφησε ανενόχλητους να καταβροχθίζουν την Αμαζονία. Και Biblia (Βίβλος), που παραπέμπει στο προτεσταντικό κοινό, κάπου 35% έως 40% του πληθυσμού, το οποίο πολώνεται προνομιακά προς το μπολσοναρικό ρεύμα.
Η ευρύτερη απήχηση αυτού του ρεύματος αφορά κυρίως στα μεσαία στρώματα που αισθάνονται ότι απειλούνται και έλκονται από το τόσο χαρακτηριστικό για την “Εναλλακτική Δεξιά” κράμα οικονομικού νεοφιλελευθερισμού και κοινωνικού συντηρητισμού. Πρόκειται για ένα ρεύμα ακραίου ατομισμού και κοινωνικού Δαρβινισμού, που εξυμνεί τη δύναμη σε όλες τις μορφές της και θεωρεί κάθε πολιτική κοινωνικής αλληλεγγύης προς τους αδύναμους ως συνώνυμο του κομμουνισμού και της τυραννίας. Αυτό το ρεύμα βρίσκει απήχηση και σε μέρος των φτωχότερων στρωμάτων, που μπορεί να μην έχουν να φάνε, αλλά χορταίνουν με φαντασιώσεις εθνικού μεγαλείου, πατριαρχικής εξουσίας και μίσος για τις κάθε είδους μειονότητες.
Σημαντικό ρόλο στην αποτυχία της απόπειρας πραξικιοπήματος έπαιξε η γρήγορη και αποφασιστική καταδίκη των στασιαστών από τη διεθνή κοινότητα, συμπεριλαμβανομένου του Λευκού Οίκου. Αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι η σκληρή εμπειρία της περασμένης Κυριακής θα φέρει πιο κοντά τον Λούλα στον Μπάιντεν. Ο παλιός μεταλλεργάτης που φυλακίστηκε από τη χούντα τη δεκαετία του ’70 δεν ξεχνάει, βέβαια, ότι CIA και Πεντάγωνο βοήθησαν την ανατροπή του προέδρου Ζοάο Γκουλιάρτ από τους στρατιωτικούς βάσει του σχεδίου “Επιχείρηση Αδελφός Σαμ” που είχε καταστρώσει ο Τζον Κένεντι “για να μη γίνει η Βραζιλία Κίνα ή Κούβα”. Όπως δεν ξεχνάει την ανοχή, τουλάχιστον, της κυβέρνησης Ομπάμα- Μπάιντεν στο κοινοβουλευτικό πραξικόπημα εναντίον της διαδόχου του Λούλα, Ντίλμα Ρούσεφ, που άνοιξε το δρόμο για τον Μπολσονάρο.
Πρωτεργάτης στην ίδρυση των BRICS (Βραζιλία- Ρωσία- Ινδία- Κίνα- Νότια Αφρική) το 2008, ο Λούλα έχει ταχθεί κατά των κυρώσεων στη Ρωσία και υπέρ της στενότερης συνεργασίας με την Κίνα. Αν και δεν εννοεί να έρθει σε σύγκρουση με την Ουάσιγκτον, πρέπει να αναμένεται ότι θα συνεχίσει τιςπροσπάθειές του για μια πιο ενωμένη και πιο ανεξάρτητη από τις ΗΠΑ Νότια Αμερική, σε συνεργασία με τις αριστερές κυβερνήσεις της Αργεντινής, της Χιλής, της Κολομβίας και της Βολιβίας. Όλα αυτά, βέβαια, σε ένα εσωτερικό και διεθνές περιβάλλον πολύ πιο δύσκολο από εκείνο που είχε διαμορφωθεί στις δύο προηγούμενες προεδρικές του θητείες.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ΚΥΡΙΑΚΗ 15 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2023
