«Οπρόεδρος (Τραμπ) έχει τόσες πιθανότητες να πετύχει την επαναβιομηχανοποίηση της Αμερικής (με τους δασμούς) όσες έχεις αν προσπαθείς να επιδιορθώσεις τον υπολογιστή σου χτυπώντας τον με μια βαριοπούλα», έγραψε στις αρχές της περασμένης εβδομάδα ο Βρετανός ιστορικός σερ Νάιλ Φέργκιουσον. Το γεγονός ότι ο Τραμπ πιεζόμενος από τις αγορές ομολόγων αναγκάστηκε τελικά να πραγματοποιήσει αυτό που οι Μόντι Πάιθον θα αποκαλούσαν «πολύ γενναία υποχώρηση» δεν αλλάζει και πολλά στις αναλύσεις του Φέργκιουσον.
Οποια γνώμη και αν έχει κανείς για τον συντηρητικό, φιλελεύθερο ιστορικό, που δήλωνε φίλος του Κίσινγκερ, θαυμαστής του Ρίγκαν και συνοδοιπόρος του Τραμπ στη μάχη απέναντι στη «Woke ατζέντα», είναι γεγονός ότι ξέρει ένα-δυο πράγματα παραπάνω για την πτώση αυτοκρατοριών – και κυρίως της βρετανικής. Οταν λοιπόν υποστηρίζει ότι η αμερικανική αυτοκρατορία έχει «σπάσει» πέρα από κάθε δυνατότητα επιδιόρθωσης και πως η Pax Americana προχωρά σε μια μορφή αποαποικιοποίησης εγκαταλείποντας τον έλεγχο σε ζώνες επιρροής της, πολλοί τον ακούν με προσοχή.
Αν μη τι άλλο δεν έπεσε στην παγίδα των φιλελεύθερων ναυαρχίδων του αμερικανικού Τύπου που λίγο-πολύ υποστηρίζουν ότι ο δασμολογικός πόλεμος είναι αποτέλεσμα των προσωπικών εμμονών που έχει από τα νεανικά του χρόνια ένας ξεμωραμένος, πλέον, πρόεδρος. Μπορεί ο Τραμπ να επέβαλε δασμούς σε πιγκουίνους και να παρουσίασε έναν αλγόριθμο για τον υπολογισμό τους που προκάλεσε γέλια ακόμη και σε μαθητές λυκείου, η βασική του ιδέα όμως έχει πολύ βαθύτερες ρίζες και ιστορία πολλών αιώνων.
Στην αρχαία Ελλάδα όπως και στην αρχαία Ρώμη υπήρχαν δασμοί, που έφταναν μέχρι και το 25%. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Ρωμαίος φιλόσοφος και στρατηγός Πλίνιος ο Πρεσβύτερος παραπονιόταν από τότε για τις πληθωριστικές πιέσεις που δημιουργούσαν οι δασμοί στην αρχαία αγορά σε προϊόντα όπως οι πιπεριές. Στόχος όμως αυτών των δασμών δεν ήταν η προστασία της τοπικής βιομηχανίας (συνήθως επιβάλλονταν σε εξωτικά προϊόντα από χώρες όπως η σημερινή Ινδία τα οποία δεν μπορούσαν να παραχθούν τοπικά) αλλά η ενίσχυση των κρατικών ταμείων.
Αυτή η πρακτική θυμίζει ίσως την πολιτική του Τραμπ, ο οποίος, όπως εξηγούσε πρόσφατα και ο καθηγητής του King’s College, Αλεξ Καλλίνικος, φορολογεί μέσω των δασμών τους πολίτες για να αντισταθμίσει τη ζημιά από τις φοροαπαλλαγές στους πλούσιους. Για να κατανοήσουμε όμως καλύτερα τη σημερινή κατάσταση πρέπει να αφήσουμε την αρχαιότητα και να μιλήσουμε για δύο αυτοκρατορίες που συνέδεσαν πραγματικά την ύπαρξή τους με τους δασμούς: τη βρετανική και την αμερικανική.
Ο Φρίντριχ Ενγκελς θυμόταν ότι ταξίδευε με ένα τρένο στις αρχές της δεκαετίας του 1870 όταν ένας έμπορος από τη Γλασκόβη άρχισε να παραπονιέται για τους δασμούς που επέβαλαν οι ΗΠΑ στις εισαγωγές σιδήρου και άλλων πρώτων υλών. Ο Ενγκελς τον αποστόμωσε (το συμπέρασμα δικό του), λέγοντας ότι αν το νεαρό αμερικανικό κράτος δεν ανέπτυσσε άμεσα τη δική του βιομηχανία εκμεταλλευόμενο τους δικούς του πόρους θα παρέμενε σε διαρκή κατάσταση βαρβαρότητας και υποτέλειας. «Ο προστατευτισμός», εξηγούσε ο Ενγκελς, «σαν μια τεχνητή μέθοδος παραγωγής μεταποιητών (manufacturing manufacturers) μπορεί να βοηθήσει μια ημιτελώς αναπτυγμένη τάξη καπιταλιστών που μάχεται τη φεουδαρχία αλλά και την άνοδο της τάξης των καπιταλιστών μιας χώρας, όπως η Αμερική, που δεν γνώρισε φεουδαρχία». Αντίθετα το Ηνωμένο Βασίλειο, που είχε εξασφαλίσει μονοπωλιακή υπεροχή στον βιομηχανικό τομέα συνθλίβοντας τον ανταγωνισμό, είχε κάθε λόγο να προωθεί το ελεύθερο εμπόριο.
Δεκαπέντε χρόνια αργότερα όμως οι όροι είχαν αντιστραφεί. Η Αμερική έχοντας δημιουργήσει τη δική της βιομηχανία έμπαινε στον κόσμο του ελεύθερου εμπορείου, ενώ η βρετανική αυτοκρατορία αποχαιρετούσε τη μονοπωλιακή της παντοκρατορία εισάγοντας υψηλούς δασμούς.
Αξίζει να διαβάσουμε το παρακάτω απόσπασμα από τον πρόλογο του Ενγκελς στο έργο του Καρλ Μαρξ «Για το ζήτημα του ελεύθερου εμπορίου» βάζοντας στη θέση της Αγγλίας τη σημερινή Αμερική, στη θέση των ανταγωνιστών της την Κίνα και στη θέση των μη ανταγωνιστικών αγγλικών προϊόντων τις αμερικανικές εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης που υπολείπονται πλέον απέναντι σε κινεζικές εφαρμογές όπως το DeepSeek: Στην Αγγλία, έγραφε ο Ενγκελς, κερδίζει συνεχώς έδαφος η συνειδητοποίηση ότι το βιομηχανικό μονοπώλιο της χώρας έχει χαθεί ανεπιστρεπτί, ότι η Αγγλία συγκριτικά εξακολουθεί να χάνει έδαφος ενώ οι αντίπαλοί της σημειώνουν πρόοδο και ότι διολισθαίνει σε μια κατάσταση όπου θα πρέπει να αρκεστεί να είναι ακόμη ένα βιομηχανικό έθνος μεταξύ πολλών άλλων και όχι, όπως ονειρευόταν, «το εργαστήριο του κόσμου».
Για να αποτρέψει το πεπρωμένο της, ο προστατευτισμός που μόλις και μετά βίας κρύβεται κάτω από το πέπλο του λεγόμενου «δίκαιου εμπορίου» και των ανταποδοτικών δασμών, προωθείται τώρα με θέρμη από τα παιδιά των ανθρώπων που, πριν από 40 χρόνια, είχαν εναποθέσει όλες τις ελπίδες τους στο ελεύθερο εμπόριο. Και όταν οι Αγγλοι κατασκευαστές διαπιστώνουν ότι το ελεύθερο εμπόριο τους καταστρέφει και ζητούν από την κυβέρνηση να τους προστατεύσει από τους ξένους ανταγωνιστές τους, τότε σίγουρα έχει έρθει η στιγμή για τους ανταγωνιστές να τους εκδικηθούν. Θα το κάνουν πετώντας στη θάλασσα το σύστημα του προστατευτισμού που στο εξής θα είναι άχρηστο, για να πολεμήσουν το ξεθωριασμένο βιομηχανικό μονοπώλιο της Αγγλίας με το δικό του όπλο: το ελεύθερο εμπόριο.
Ο Ενγκελς περιγράφει ουσιαστικά την αρχή της οικονομικής κατάρρευσης της βρετανικής αυτοκρατορίας η οποία θα οδηγήσει και στην πολιτική απαξίωση ύστερα από τον Α’ και κυρίως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τελικά θα δώσει τη χαριστική βολή με την Κρίση του Σουέζ.
Οσο για εμάς, όπως θα εξηγούσε μερικά χρόνια αργότερα ο Ενγκελς, «δεν έχει σημασία να υπερασπιστούμε τους προστατευτικούς δασμούς ή το ελεύθερο εμπόριο, αλλά να ασκήσουμε κριτική και στα δύο συστήματα από τη δική μας σκοπιά. Την κομμουνιστική σκοπιά…».
