Ο πόλεμος στην Ουκρανία, η πρόκληση της κλιματικής αλλαγής και η ανάδυση της έννοιας της διευρυμένης στρατηγικής αυτονομίας (σε οικονομικά και τεχνολογικά ζητήματα) προκαλούν αναταράξεις στο παγκόσμιο νεοφιλελεύθερο μοντέλο και στην διαμορφωμένη ευρωπαϊκή αγορά.
Ήδη κυκλοφορούν στον γαλλικό τύπο άρθρα και μελέτες που προβάλλουν το «ιδεώδες» μιας εσωτερικής (ευρωπαϊκής) αγοράς όπου η ποιότητα και η προέλευση των προϊόντων θα συνδέονται με την ποιότητα και την εντοπιότητα των θέσεων εργασίας και αντίστροφα αφήνοντας να διαφαίνονται τα πρόθυρα της κατάρρευσης του παγκόσμιου νεοφιλελεύθερου μοντέλου, σύμφωνα με την άποψη των συγγραφέων τους.
Ένα από αυτά είναι και το παρακάτω άρθρο δύο στελεχών του Ευρωπαϊκού Συνδικαλιστικού Ινστιτούτου (ETUI) που είναι το ανεξάρτητο κέντρο έρευνας και κατάρτισης της Ευρωπαϊκής Συνομοσπονδίας Συνδικάτων.
Ευρωπαϊκή εσωτερική αγορά: προς το τέλος της αντικοινωνικής της φάσης
Διαδικτυακή έκδοση Alternatives Économiques
Philippe Pochet Διευθύνων Σύμβουλος του ETUI (Ευρωπαϊκό Συνδικαλιστικό Ινστιτούτο)
Christophe Degryse, ερευνητής στο Ευρωπαϊκό Συνδικαλιστικό Ινστιτούτο (ETUI).
Διαδικασία σχηματισμού Ευρωπαϊκής Εσωτερικής Αγοράς
Η εσωτερική ευρωπαϊκή αγορά βρίσκονταν στο επίκεντρο των σχεδιασμών της ευρωπαϊκής οικοδόμησης από τις απαρχές της ίδιας της δημιουργίας της.
Στη φάση της επανεκκίνησής της, στα μέσα της δεκαετίας του 1980, ένα από τα σημεία-κλειδιά αποτέλεσε η έγκριση της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης[1] και της Λευκής Βίβλου του 1985 που αφορούσαν την ολοκλήρωση της.
Ολόκληρος ο κύκλος της αναβίωσης της εσωτερικής αγοράς το 1985, μπορεί να θεωρηθεί ως αποτέλεσμα της επιθυμίας δημιουργίας ενός ευρωπαϊκού καπιταλισμού.
Αυτός ο σχεδιασμός που υποστηρίχθηκε εκείνη την εποχή από περίπου σαράντα μεγάλους βιομήχανους συγκεντρωμένους γύρω από τη Στρογγυλή Τράπεζα των Βιομηχάνων,
έχει αποτυπωθεί καλά στις αναλύσεις του καθηγητή πολιτικής οικονομίας Bastiaan Van Appeldorn. Ήταν και η προοπτική που επιδίωξε με το έργο του ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Jacques Delors.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, εμφανίστηκε στην εσωτερική ευρωπαϊκή αγορά, μια μορφή συμβιβασμού μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων της αριστεράς και της δεξιάς που είχε και κοινωνική διάσταση. Παραδείγματα: η εμφάνιση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Διαλόγου ή του Κοινοτικού Χάρτη των κοινωνικών δικαιωμάτων των εργαζομένων και το κοινωνικό πρόγραμμα που το συνοδεύει (1989).
Παγκοσμιοποίηση και απορρύθμιση
Σταδιακά όμως ο σχεδιασμός αυτός, στην εξέλιξή του μετατράπηκε, κατά τη διάρκεια των διαφόρων φάσεων της παγκοσμιοποίησης, σε μια ενσωμάτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως κρίκου σε αυτήν. Έτσι το εγχείρημα της ευρωπαϊκής αυτονομίας εγκαταλείφθηκε για να συγχωνευθεί με την παγκοσμιοποίηση.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, η Στρογγυλή Τράπεζα των Βιομηχάνων κυριαρχήθηκε από αγγλοσαξονικές πολυεθνικές. Το ιδανικό τότε ήταν να παράγει κανείς στις τρεις μεγάλες περιοχές του κόσμου, την Ασία, την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική με την Κίνα ως εργαστήριο του κόσμου.
Σε αυτό το νέο πλαίσιο, δεν υπήρχε πλέον καμία θέληση για κοινωνικούς συμβιβασμούς, αλλά αντίθετα υπήρχε έντονη η πρόθεση απορρύθμισης της κοινωνικής προστασίας σε εθνικό επίπεδο. Η οδηγία Bolkestein (2005) και οι σχετικές αποφάσεις Ανώτατου Δικαστηρίου (2007) ήταν τα πιο ισχυρά παραδείγματα. Οι εξελίξεις αυτές συνοδεύτηκαν από πιέσεις απορρύθμισης και συνδέθηκαν με την οικονομική κρίση και τις Επιτροπές Barroso 1 (2004-2009) και ιδιαίτερα Barroso 2 (2009-2014).
Στα μέσα της δεκαετίας του 2010, η κατάσταση άλλαξε ξανά. Η Κίνα γίνεται τεχνολογική και πολιτική δύναμη, με άλλα λόγια συστημικός ανταγωνιστής, και η ιδέα μιας «ευτυχισμένης» (για τη Δύση) παγκοσμιοποίησης ξεθωριάζει. Την ίδια στιγμή, τα λαϊκιστικά κινήματα που επικρίνουν την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και την εσωτερική ευρωπαϊκή αγορά βρίσκονται σε άνοδο. Το πιο σημαντικό παράδειγμα είναι η ριζική αλλαγή στο Ηνωμένο Βασίλειο, του οποίου οι συντηρητικές ελίτ ζητούν απόσυρση από την εσωτερική ευρωπαϊκή αγορά.
Το Ιδανικό (ιδεώδες) της Στρατηγικής Κυριαρχίας
Από το 2020, η κρίση του Covid και οι πρώτες άτακτες απαντήσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο που αμφισβητούν την ελεύθερη κυκλοφορία καθώς και η αστάθεια προμηθειών των αγαθών /υπηρεσιών που θεωρούνται στρατηγικές ανοίγουν μια νέα συζήτηση.
Η αυτονομία ή η στρατηγική κυριαρχία γίνεται το νέο ιδεώδες που προβάλλει η Γαλλία και όχι μόνο.
Αυτή η κίνηση συμβαδίζει με την περιβαλλοντική πρόκληση, η οποία θέτει επίσης υπό αμφισβήτηση κυρίαρχους αξιακούς προσανατολισμούς, στοχεύοντας σε πιο ολοκληρωμένες, τοπικές παραγωγές.
Σε αυτή τη μετάβαση, η ανακύκλωση και η ποιότητα των προϊόντων, μέσω υψηλών περιβαλλοντικών προτύπων, καθίστανται ουσιαστικής σημασίας. Η περιβαλλοντική (και κοινωνική) ταξινόμηση, η νέα περιβαλλοντική και κοινωνική αναφορά, οι αναλύσεις της περιβαλλοντικής σταθερότητας των τραπεζών και γενικότερα των επιχειρήσεων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα υποδηλώνουν αλλαγή στην προοπτική τόσο των χρηματοπιστωτικών αγορών όσο και των επιχειρήσεων.
Αποκαλύπτοντας τις εξαρτήσεις της ΕΕ από τη Μόσχα και τις απορρέουσες δυσκολίες εφοδιασμού, η σύγκρουση στο πεδίο της Ουκρανίας αναγκάζει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να λάβουν φιλόδοξες αποφάσεις για την εσωτερική αγορά.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία, λόγω της απρόβλεπτης κλίμακας και των τεράστιων συνεπειών του, κυρίως σε οικονομικό επίπεδο, ολοκληρώνει την τελευταία φάση των μεταλλαγών που ξεκίνησαν από τον Covid-19. Πράγματι, επισημαίνοντας την εξάρτηση της ΕΕ από τη Μόσχα και τις δυσκολίες προμήθειας ορισμένων αγαθών, αυτή η σύγκρουση αναγκάζει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να λάβουν φιλόδοξες αποφάσεις για την εσωτερική αγορά. Παράδειγμα η RePowerEU, η κοινή ευρωπαϊκή δράση για πιο προσιτή, ασφαλέστερη και πιο βιώσιμη ενέργεια.
Για αυτή τη μετάβαση υπάρχει ανάγκη τεράστιων επενδύσεων τις οποίες φαίνεται ότι αναλαμβάνουν οι Κρατικές Ενισχύσεις, οι Κανόνες Ανταγωνισμού και εκείνοι του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης οι οποίοι βρίσκονται σε διαδικασία εξέλιξης.
Το μοντέλο «Alibaba» των ολοένα φθηνότερων προϊόντων που έρχονται από μακριά για να καλύψουν τις ανάγκες των καταναλωτών φαίνεται ξεπερασμένο.
Τι συμπέρασμα μπορούμε να συμπεράνουμε από αυτό; Πρώτον, σημαίνει ότι ο μακρύς κύκλος, από τη δημιουργία μιας εσωτερικής αγοράς και τα κοινωνικά ανοίγματα που συνδέονται με την ολοκλήρωσή της έως την παγκόσμια ολοκλήρωση που οδηγεί σε μια μακρά αντικοινωνική αλληλουχία, έχει λήξει.
Ένας νέος κύκλος αρχίζει τώρα στον οποίο οι κανόνες της εσωτερικής αγοράς αλλάζουν ενόψει της ανάγκης να ληφθούν υπόψη τόσο περιβαλλοντικά ζητήματα όσο και η στρατηγική αυτονομία.
Το ερώτημα τώρα είναι ποια θέση παίρνουν οι διάφορες κοινωνικές δυνάμεις σε αυτή τη νέα αρχιτεκτονική.
Ήδη αναδεικνύονται δύο στοιχεία:
Αυτό της δίκαιης μετάβασης και αυτό των προτύπων ποιότητας των προϊόντων που θα μπορούσαν να συνδεθούν με την ποιότητα της εργασίας. Καλές συνθήκες εργασίας για βιώσιμα προϊόντα. Τίποτα δεν είναι προφανώς αναπόφευκτο, αλλά η δυνατότητα καθορισμού ενός φιλόδοξου κοινωνικού σχεδιασμού στο πλαίσιο μιας εσωτερικής αγοράς ξεκινά σήμερα…
Δεν μπορούμε να ξέρουμε εάν θα πραγματοποιηθεί ο φιλόδοξος αυτός κοινωνικός σχεδιασμός στην Ευρώπη από τη μεριά των εκπροσώπων της ελίτ των χωρών της. Ένα είναι σίγουρο: Μόνο οι διεκδικήσεις και η ενεργή συμμετοχή των λαϊκών στρωμάτων στην κάθε χώρα της Ευρώπης για οικονομική, κοινωνική χειραφέτηση και περιβαλλοντική ισορροπία, μπορούν να αποτελέσουν τον καταλύτη σε μιαν τέτοια ενεργοποίηση προς όφελος της κοινωνίας όλων των ανθρώπων και του ίδιου του πλανήτη.
* Η Αντωνία Πάνου είναι αρχιτέκτων-ερευνήτρια
Ετικέττες
Ευρωπαϊκή Εσωτερική Αγορά, Ουκρανία, Αντιπαγκοσμιοποίηση, Κλιματική Αλλαγή.
[1] Η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη στοχεύει να καταστήσει αποτελεσματική την ελεύθερη κυκλοφορία που παρέχεται από το νόμο με τη Συνθήκη της Ρώμης με την ονομασία της κοινής αγοράς και υπογράφεται από τα κράτη μέλη (και την Ελλάδα ) το Φλεβάρη του 1986. Σκοπός της η ολοκλήρωση, πριν από την 1η Ιανουαρίου 1993, της εσωτερικής αγοράς (που μετονομάστηκε σε ενιαία αγορά), έναν «χώρο χωρίς εσωτερικά σύνορα στον οποίο διασφαλίζεται η ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών, προσώπων, υπηρεσιών και κεφαλαίων» (άρθρο 7 της συνθήκης ΕΟΚ).
Μέσα σε αυτήν την προθεσμία, επέτρεπε στην Επιτροπή υπό την προεδρία του Jacques Delors να εκδώσει σχεδόν 300 οδηγίες για την άρση των εμποδίων σε αυτές τις «τέσσερις ελευθερίες».
