Σήμερα, οι κάτοικοι της Σκωτίας (και όχι οι Σκωτσέζοι, όπως αναφέρεται συχνά, μιας και δικαίωμα ψήφου έχει όποιος κατοικεί στο γεωγραφικό διαμέρισμα, ανεξαρτήτως εθνικότητας) αποφασίζουν για την παραμονή τους ή όχι στο Ηνωμένο Βασίλειο. Γράφω αυτό το κείμενο μη γνωρίζοντας ακόμα το αποτέλεσμα, για να αραδιάσω κάποιες σκέψεις σχετικά με τον πολιτικό λόγο και την απήχησή του, που θα μπουν σε δεύτερη μοίρα όταν το αποτέλεσμα θα έχει πια κριθεί. Όταν πια τη δημοσιότητα θα μονοπωλήσουν οι διάφοροι γραφειοκράτες, οικονομολόγοι, και ειδικοί κρατικού σχεδιασμού για να μας πουν πώς θα διεκπεραιωθεί η «ανεξαρτησία» ή πώς και κατά πόσο είναι δυνατό να εκπληρωθούν οι τελευταίες εξαγγελίες των Βρετανών πολιτικών αρχηγών σε περίπτωση που το ΟΧΙ νικήσει στο δημοψήφισμα, τότε λίγο θα μας απασχολούν θέματα αγωνιστικής στρατηγικής. Στο παρά πέντε του αποτελέσματος, λοιπόν, θέλω να επισημάνω δύο στοιχεία που μπορούμε να εντοπίσουμε μέσα από την καμπάνια για το δημοψήφισμα, και τα οποία είναι ελπιδοφόρα για τα κινήματα γενικότερα.
1. Το ΝΑΙ έχει νικήσει ήδη
Ας διευκρινίσω εδώ ότι το κείμενο δεν απευθύνεται στους κατοίκους της Σκωτίας, αλλά της Ελλάδας. Προφανώς για τον ψηφοφόρο του ΝΑΙ, για εκείνον που έχει αφιερώσει τα δύο τελευταία χρόνια στο να διαδηλώνει, να επιχειρηματολογεί, ακόμα και να δημιουργεί πολιτισμό με ηθικό, πολιτικό και συναισθηματικό στόχο την ανεξαρτησία του σκωτσέζικου κράτους (και όχι έθνους, θα επανέλθω σε αυτό), μια ενδεχόμενη ήττα σήμερα θα είναι καταστροφική. Για όσους από εμάς, όμως, ενδιαφερόμαστε για το σκωτσέζικο εγχείρημα ανεξαρτησίας ως ένα παράδειγμα αντι-ηγεμονικού αγώνα, η νίκη είναι ξεκάθαρη. Και αυτό γιατί η καμπάνια του ΝΑΙ κατάφερε να στρέψει τους ρητορικούς όρους του πολιτικού παιχνιδιού από το φόβο για το χειρότερο στην ελπίδα για το καλύτερο.
Μέχρι πρόσφατα, και ενώ το ΟΧΙ προηγείτο του ΝΑΙ καταφανώς στις δημοσκοπήσεις (εδώ για ένα χρονολόγιο των αποτελεσμάτων των δημοσκοπήσεων και εδώ μία επισκόπηση των καίριων στιγμών της πολιτικής διαπραγμάτευσης) οι τακτικές των δύο πλευρών ήταν εκ διαμέτρου αντίθετες και άνισης δυσκολίας. Η καμπάνια του ΝΑΙ (που εκπροσωπείται στο πολιτικό σκηνικό κυρίως από το Σκωτσέζικο Εθνικό Κόμμα SNP, τους Πράσινους, και τους Σκωτσέζους Σοσιαλιστές) είχε μπροστά της το Γολγοθά του να αποδείξει ότι μία ανεξάρτητη Σκωτία θα είναι όχι μόνο δικαιότερη, αλλά και οικονομικά και διοικητικά βιώσιμη. Την ίδια στιγμή, το μόνο που είχε να κάνει η καμπάνια του ΟΧΙ (στην οποία έχει ταχθεί σύσσωμο το επιτελείο των μεγάλων Βρετανικών κομμάτων, οι Συντηρητικοί Tories, οι Εργατικοί, και οι Φιλελεύθεροι Δημοκράτες) ήταν να δημιουργήσει σύγχυση και ανασφάλεια. Κάθε φορά που οι υπερασπιστές του ΝΑΙ μιλούσαν για την ενίσχυση του κράτους πρόνοιας, την προστασία του NHS (του φορέα δημόσιας υγείας που ήταν συνυφασμένος με την ιστορική σημασία του Βρετανικού κοινωνικού κράτους, και τον οποίο έχει βαλθεί να ιδιωτικοποιήσει ο πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον), και την οικοδόμηση μιας περισσότερο αναδιανεμητικής οικονομίας, η στρατιά προπαγανδιστών των Κάμερον, Μίλιμπαντ και Κλεγκ έσπερνε ανασφάλεια για τη δυνατότητα μίας ανεξάρτητης Σκωτίας να διατηρήσει τη στερλίνα ή να παραμείνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές δεν ήταν η Σκωτία και η Βρετανία, αλλά η ελπίδα και ο φόβος. Άλλωστε, η συγκυρία μέσα στην οποία ευδοκίμησε και ωρίμασε το διακύβευμα της σκωτσέζικης ανεξαρτησίας σχετίζεται πολύ περισσότερο με την κατάλυση του σοσιαλδημοκρατικού κοινωνικού συμβολαίου (που ξεκίνησε με τη Θάτσερ, συνεχίστηκε από τους Νέους Εργατικούς του Μπλερ, και κορυφώθηκε με τους Συντηρητικούς του Κάμερον) παρά με την άνοδο του σκωτσέζικου εθνικισμού/πατριωτισμού, που σε αντίθεση με τον ανάλογο βρετανικό, δεν έχει σοβινιστικά χαρακτηριστικά.
Η δυναμική του παιχνιδιού άλλαξε άρδην, όμως, πριν 12 μέρες, όταν για πρώτη φορά το ΝΑΙ πέρασε μπροστά στις δημοσκοπήσεις. Η πρωτιά βέβαια αποδείχθηκε βραχύβια, μιας και οι δημοσκοπήσεις δείχνουν οριακά μπροστά το ΟΧΙ έκτοτε, αλλά αυτό και μόνο το σοκ ήταν αρκετό ώστε να αλλάξει ο χαρακτήρας της καμπάνιας των Βρετανών από τις απειλές στις υποσχέσεις. Προφανώς οι ρητορικές της υπόσχεσης και της απειλής είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος (όπως έχουμε επώδυνα μάθει στον ευρωπαϊκό Νότο) και η σοφή εναλλαγή τους πάντα ωφελεί τον καπιταλιστικό ολοκληρωτισμό που ζούμε από την κρίση του 2008 και μετά. Παρ’ όλα αυτά, οι υποσχέσεις για περισσότερη αυτονομία στις οποίες επιδόθηκε σύσσωμη η πολιτική ελίτ της Βρετανίας μετά το επικείμενο ΝΑΙ, δεν μπορούν παρά να ιδωθούν ως νίκη της ρητορικής της ελπίδας εναντίον της πολιτικής του φόβου που είχαν θεωρήσει οι Τόρις ικανή να τους χρίσει νικητές.
2. Η νίκη αυτή έρχεται «από τα κάτω»
Πολλοί από τους επικριτές της καμπάνιας του ΝΑΙ εντοπίζουν στους χώρους της εθνικιστικές ιδεοληψίες, ενσαρκωμένες στο πρόσωπο του Αλεξ Σάμοντ, αρχηγού του Σκωτσέζικου Εθνικού Κόμματος (SNP). Παρά τον αδιαμφισβήτητο ρόλο του Σάμοντ και του SNP στην απόφαση της διεξαγωγής δημοψηφίσματος που δε θα είχε επιτευχθεί χωρίς την κοινοβουλευτική τους δύναμη και εκλογική επιρροή, η αναπάντεχη αύξηση της απήχησης του ΝΑΙ, ειδικά στις νεότερες ηλικίες, οφείλεται σε έναν διαρκή κινηματικό αγώνα που πραγματοποιήθηκε τα δύο τελευταία χρόνια από εξωκοινοβουλευτικούς φορείς. Το κίνημα των καλλιτεχνών του National Collective, ομάδες μεταναστών στη Σκωτία, κινήματα από ΛΟΑΤ κολεκτίβες, και αριστεροί ριζοσπάστες έχουν εργαστεί ακούραστα οργανώνοντας εκδηλώσεις, συζητήσεις, και διαδικτυακές καμπάνιες με στόχο την αντίσταση στην προπαγάνδα της βρετανικής ελίτ. Την ίδια στιγμή, τα επιτελεία του Κάμερον ελέγχουν σε μεγάλο βαθμό τα μεγάλα βρετανικά μέσα ενημέρωσης, που (με εξαίρεση εφημερίδες αριστερής απόχρωσης όπως ο Guardian και ο Independent που κρατούν ίσες αποστάσεις) έχουν ξεκάθαρα πριμοδοτήσει την πλευρά του ΟΧΙ. Δεν είναι τυχαίο ότι πρόσφατη έρευνα έδειξε συντριπτική επικράτηση του ΝΑΙ στα κοινωνικά δίκτυα, σε αντίθεση με τα παραδοσιακά ΜΜΕ.
Η μεγάλη δυναμική του ΝΑΙ στο δημοψήφισμα σχετίζεται άμεσα με την πολύμορφη ρητορική που κατάφερε να αρθρώσει, παρακάμπτοντας εθνο-πατριωτικές κορόνες και δίνοντας έμφαση σε ένα όραμα κοινωνικής αλληλεγγύης, αυτοδιάθεσης, ανεκτικότητας, δικαιοσύνης, και αντι-ελιτισμού. Αν το ΝΑΙ έφερε το παιχνίδι στα ίσα κόντρα στις προβλέψεις, ήταν γιατί επένδυσε στην ελπίδα ενός νέου τύπου συμμετοχικού κράτους και όχι στα αντανακλαστικά του έθνους, τα οποία καταχράστηκε συστηματικά η βρετανική πλευρά. Ταυτόχρονα, η καμπάνια του ΟΧΙ αποδείχθηκε ανεπίδεκτη μαθήσεως στο πώς να εμπνεύσει τον ενθουσιασμό και να προσελκύσει οπαδούς μέσα από τους νέους, τους κοινωνικούς ακτιβιστές, τα δίκτυα βάσης. Η απέλπιδα προσπάθεια να προσεταιριστεί τη γυναικεία ψήφο με τηλεοπτικό διαφημιστικό οδήγησε σε μυριάδες κωμικές και σοβαρές ανταπαντήσεις, που δικαιολογημένα κατηγόρησαν την καμπάνια για σεξισμό και υποτίμηση της γυναικείας πολιτικής συνείδησης, ενώ το #PatronisingBTlady πήρε φωτιά στα κοινωνικά δίκτυα.
Πάμε λοιπόν πάλι από την αρχή. Σήμερα οι κάτοικοι της Σκωτίας αποφασίζουν για την παραμονή τους ή όχι στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η έκβαση του δημοψηφίσματος αφορά εκείνους, αλλά ο νικηφόρος τους αγώνας τα τελευταία δύο χρόνια μας αφορά όλους. Όχι γιατί ξέρουμε (ή θα πρέπει να προσποιούμαστε ότι ξέρουμε) τι είναι καλύτερο για αυτούς, αλλά γιατί απέδειξαν ότι η δύναμη της ρητορικής του φόβου, η ηγεμονία των εντεταλμένων μέσων μαζικής ενημέρωσης, και η κυβερνητική προπαγάνδα δεν είναι παντοδύναμες.
Γιάννης Τσιουλάκης
Φωτογραφία: Documenting Yes
