Από τα σημαντικότερα γεγονότα στην πολιτική Ιστορία ενός τόπου είναι οι δολοφονίες προσώπων που είχαν ενεργό πολιτική δράση ή όχι και ο θάνατός τους είχε σημαντικές συνέπειες, άμεσες και μακροπρόθεσμες στον εν λόγω τόπο.
Το φαινόμενο δεν είναι σύγχρονο, συναντάται σε κάθε οργανωμένη κοινωνία. Έχει ενδιαφέρον η περίπτωση της Αθήνας του «Χρυσού Αιώνα», του 5ου αι. π.Χ.. Η επίσημη ιστορία στέκεται στη μορφή του Περικλή, στα μεγάλα πολιτιστικά μνημεία και στην αντιπαράθεση με τη Σπάρτη. Για τις ανελέητες πολιτικές και κοινωνικές συγκρούσεις στο εσωτερικό της Αθήνας κατά κανόνα σιωπά, ειδικά όταν αυτές έφταναν στη δολοφονία. Ίσως σε αυτό φταίνε και οι περιορισμένες αριθμητικά και ίσως «λογοκριμένες» πηγές που έχουν φτάσει έως τις ημέρες μας. Ας δούμε, λοιπόν, μερικές χαρακτηριστικές περιπτώσεις…
Η δολοφονία του Ιππάρχου
Η δολοφονία του εκ των γιων του Πεισίστρατου Ιππάρχου από τους Αρμόδιο και Αριστογείτονα στα 514 π.Χ., στη γιορτή των Παναθηναίων, έχει ξεχωριστή θέση στην αθηναϊκή πολιτική Ιστορία. Και τούτο, διότι έκτοτε ο Ιππίας, ο αδελφός του, κυβέρνησε πιο απολυταρχικά έως το 510 π.Χ., οπότε ανετράπη από τον αθηναϊκό λαό ανοίγοντας τον δρόμο στην κοσμοϊστορικής σημασίας Μεταρρύθμιση του Κλεισθένη. Η Δημοκρατία με τους θεσμούς της, μετά το 508 π.Χ. μπήκε στην καθημερινή ζωή των Αθηναίων. Το ιστορικό παράδοξο είναι πως η ανατροπή του απολυταρχικού καθεστώτος έγινε με τη συνδρομή των Λακεδαιμονίων!
Για τα κίνητρα της δολοφονίας του Ιππάρχου έχουν γραφεί διάφορα, ήδη από την αρχαιότητα. Ο μεν Θουκυδίδης («Ιστορία», βιβλίο Στ, κεφάλαιο 53 και εξής) την αποδίδει σε «ἐρωτικὴν ξυντυχίαν» (: ερωτική ιστορία), την οποία και αφηγείται επιμένοντας ότι ο πραγματικός τύραννος της πόλης ήταν ο Ιππίας και ο Ίππαρχος ο φιλήδονος αδελφός του.
Ο Αριστοτέλης («Αθηναίων Πολιτεία», 16 – 18) την αποδίδει στο ότι, μετά από «ακολασίες» του Θεσσαλού, του τρίτου γιου του Πεισίστρατου, ενώ οι Αρμόδιος και Αριστογείτων σχεδίαζαν να δολοφονήσουν τον Ιππία, τελικά, από το φόβο μήπως αποκαλυφθεί το σχέδιό τους, σκότωσαν τον Ίππαρχο.
Στην πραγματικότητα δεν προκύπτουν άμεσα πολιτικά κίνητρα, η αλαζονική συμπεριφορά των γιων του Πεισίστρατου στην προσωπική τους ζωή, στοιχείο κάθε εξουσίας, φαίνεται το πιθανότερο. Δεν είναι αμελητέο, στην προκειμένη περίπτωση επιτάχυνε την ιστορική εξέλιξη της Αθηναϊκής κοινωνίας και όχι μόνο…
Η δολοφονία του Εφιάλτη
Από την «Αθηναίων Πολιτεία» του Αριστοτέλη (κεφάλαιο 25) μαθαίνουμε για τον Εφιάλτη, το γιο του Σοφωνίδη. Ο Εφιάλτης συμμετέχει ενεργά στα πολιτικά στα κατοπινά των Περσικών πολέμων χρόνια και φημιζόταν για το ήθος του, καθώς ήταν αδιάφθορος, έντιμος και δίκαιος. Ο Αριστοτέλης γράφει ότι ο Εφιάλτης, ως αρχηγός του «λαϊκού» κόμματος, θέλησε να περιορίσει μετά το 462 π.Χ. τις εξουσίες του Αρείου Πάγου και να δώσει δικαίωμα συμμετοχής στα πολιτικά αξιώματα και στην Ηλιαία σε πολίτες από όλες τις κοινωνικές τάξεις (ακόμα και στους ζευγίτες, την ασθενέστερη οικονομικά τάξη). Πέρα από αυτά, όμως, επιδίωξε να περιορίσει τις πολιτικές, ελεγκτικές και δικαστικές αρμοδιότητες του Άρειου Πάγου και να τις μεταφέρει στην Εκκλησία του Δήμου, τη βουλή και τα λαϊκά δικαστήρια της Ηλιαίας. Σημαντικότατο πλήγμα για την αριστοκρατική τάξη που είχε ως προπύργιο το ανώτατο δικαστήριο σε βάρος του λαού, αφού μετά το νόμο του Εφιάλτη, ο Άρειος Πάγος διατήρησε μόνο τη δικαστική αρμοδιότητα για φόνους εκ προθέσεως, τραυματισμούς με σκοπό το φόνο, εμπρησμούς, δηλητηριάσεις και κοπές ιερών δέντρων, όταν και οι δύο διάδικοι ήταν Αθηναίοι πολίτες.
Αυτό, όπως φαίνεται, του στοίχισε τη ζωή στα 461 π.Χ., όταν δολοφονήθηκε από τον Αριστόδικο τον Ταναγραίο, μισθωμένο πιθανότατα «όργανο» των ολιγαρχικών και των αριστοκρατικών που φοβόντουσαν μήπως ο Εφιάλτης τους αποκλείσει εντελώς από την ενεργό πολιτική. Είχε ήδη στο «ενεργητικό» του τον εξοστρακισμό του αρχηγού των ολιγαρχικών Κίμωνα μετά την αποτυχημένη εκστρατεία του για βοήθεια των Σπαρτιατών στο μεσσηνιακό πόλεμο του 462/1 π.Χ..
Ο Εφιάλτης υπήρξε μεγάλη πολιτική προσωπικότητα, πολλές δε από τις μεταρρυθμίσεις του αποδίδονται εσφαλμένα στον Περικλή. Δεν έχουμε, δυστυχώς, πολλές μαρτυρίες για τη ζωή και την πολιτική δράση του. Η ιδεολογική απάντηση της αριστοκρατικής παράταξης θα έρθει το 458 π.Χ. όταν θα διδαχθεί η «Ορέστεια» του Αισχύλου όπου ο Άρειος Πάγος προβάλλεται ως το αδιάφθορο δικαστήριο το οποίο φυλάσσει το «Δίκαιο του αίματος».
Η δολοφονία του Υπέρβολου
Με το θάνατο του δημαγωγού Κλέωνος (422 π.Χ.), αρχίζει να ανατέλλει το «άστρο» ενός νέου φανατικού, μοχθηρού και δικομανούς, πολεμοκάπηλου, του Υπέρβολου, που, έως τότε, είχε στο ενεργητικό του μία στρατηγία την περίοδο 425 – 424 π.Χ.. Ο Υπέρβολος, γιος του Χρέμητος, ήταν ήσσων πολιτικός και εκ των δημαγωγών των χρόνων του Πελοποννησιακού πολέμου. Πληροφορίες για τη ζωή και τη δράση του έχουμε από τον Θουκυδίδη (Βιβλίο Η, Κεφάλαιο 73) και τον κωμωδιογράφο Αριστοφάνη («Ειρήνη», «Αχαρνής»).
Είχε ήδη λυμένο το βιοποριστικό του πρόβλημα, όταν αναμείχτηκε στην αθηναϊκή πολιτική, αλλά δεν κατάφερε, καθώς βρέθηκε απέναντι σε «δυναμικούς» αντιπάλους, να πάρει τα πρωτεία στην πόλη. Η σημαντική περιουσία του, στηριγμένη στη λυχνοποιία, κάτι που επισύρει σκώμματα σε βάρος του από τον Αριστοφάνη. Αφότου υπεγράφη η ειρήνη του Νικία (421 π.Χ.), στην οποία αντιτάχτηκε, το πολιτικό κλίμα έγινε αρνητικό γι αυτόν. Πολιτικά, ήταν πιο κοντά στον ανεψιό του Περικλή, Αλκιβιάδη, αλλά ο ατίθασος χαρακτήρας του δεύτερου γέννησε έχθρητα ανάμεσά τους και ανάμεσα στους οπαδούς και τους φίλους τους.
Η αντιπαλότητα μεταξύ Υπέρβολου και Αλκιβιάδη μεγάλωσε μετά τη σύναψη συμμαχίας μεταξύ Αθηναίων, Αργείων, Ηλείων και Μαντινέων, κατόπιν πρωτοβουλίας του Αλκιβιάδη, λίγο καιρό μετά την ειρήνη του Νικία, το 420 π.Χ., με σκοπό να πληγούν οι Σπαρτιάτες και οι Πελοποννήσιοι σύμμαχοί τους «εντός έδρας». Το 417 π.Χ. προσπάθεια του Υπέρβολου να εξοστρακιστεί ο Αλκιβιάδης αποβαίνει «μπούμερανγκ» σε βάρος του. Συγκεκριμένα, καθώς ο Αλκιβιάδης προσωρινά συμπαρατάσσεται με το Νικία, ο Υπέρβολος εξοστρακίζεται.
Μετά τον εξοστρακισμό του ο Υπέρβολος νόμιζε πως θα ‘βρισκε καταφύγιο στη Σάμο. Εκεί τον δολοφόνησαν οι ολιγαρχικοί φίλοι των εν Αθήναις αντιπάλων του (411 π.Χ.). Ο Ανδοκίδης εκφράζεται με περιφρονητικά λόγια για τον πατέρα του Υπέρβολου, ενώ ο Θεόπομπος ο ιστορικός αναφέρει ότι οι δολοφόνοι του έβαλαν το πτώμα του σε ένα σακί και το πέταξαν στη θάλασσα.
Η δολοφονία του Ανδροκλή
Τη θέση του Υπέρβολου στην πολιτική σκηνή καταλαμβάνει ένας άλλος φανατικός πολέμιος του Αλκιβιάδη, ο δημοκρατικών, όμως, φρονημάτων δημαγωγός Ανδροκλής. Σημαντικότατο στέλεχος της δημοκρατικής παράταξης, αλλά και δεινός δημαγωγός ο Ανδροκλής διαχειρίζεται τις τύχες της Αθήνας από το 415 π.Χ.. Είναι από τους βασικούς συντελεστές της αποπομπής του Αλκιβιάδη από την πολιτική σκηνή, λόγω της υπόθεσης των «Ερμοκοπιδών». Ο Πλούταρχος τον κατηγορεί πως χρησιμοποίησε ψευδομάρτυρες για να πετύχει την αποπομπή του Αλκιβιάδη, δεν τεκμηριώνεται από άλλη πηγή ενώ κι η αξιοπιστία του Πλούταρχου είναι αμφίβολη.
Μετά από την καταστροφή στη Σικελία (413 π.Χ.), όπου χάθηκε ο Νικίας, έχουμε την εγκαθίδρυση των «προβούλων», ενός 10μελούς κυβερνητικού οργάνου (ανάμεσά τους ο Σοφοκλής), εξέλιξη που εξασθενεί την Εκκλησία του Δήμου κι ενισχύει τους Ολιγαρχικούς. Ο Ανδροκλής εξακολουθεί να αντιστέκεται στον Αλκιβιάδη και τους ολιγαρχικούς. Έκτοτε, ό,τι συνδέει τους δύο άντρες είναι άσβεστο πολιτικό μίσος, εξαιτίας του οποίου το 411 π.Χ., όπως γράφει ο Θουκυδίδης («Ιστορία», βιβλίο Η, κεφάλαιο 65), Αθηναίοι, ολιγαρχικοί και παρακρατικοί, φίλοι του Αλκιβιάδη τον δολοφονούν.
Γιατί, όμως, δολοφονήθηκε ο Ανδροκλής; Οι φονιάδες, πέρα από το ότι ο φονευθείς ήταν «προεστώς του δήμου», αρχηγός δηλαδή όπως ο Εφιάλτης, του λαϊκού – δημοκρατικού κόμματος, ήθελαν να γλιτώσει η παράταξή τους από κάποιον που επηρέαζε αποφασιστικά τον αθηναϊκό λαό. Στόχος να προλειάνουν το έδαφος στον Πείσανδρο, που, όταν έρθει, λίγο μετά, από τη Σάμο στην Αθήνα, θα προτείνει επάνοδο του Αλκιβιάδη στην πόλη και αντικατάσταση του δημοκρατικού της πολιτεύματος από ολιγαρχικό.
Με τον Αλκιβιάδη στην Αθήνα, ο πόλεμος χάρη και στη συμμαχία του Τισσαφέρνη, αργά ή γρήγορα, έτσι πίστευαν οι δολοφόνοι του Ανδροκλή, θα έληγε υπέρ της πόλης, αλλά τελικά δεν έγινε τίποτα τέτοιο και ο πόλεμος συνεχίστηκε μέχρι το 404 π.Χ. που οι Λακεδαιμόνιοι του Λύσανδρου συνέτριψαν ολοσχερώς την Αθήνα με την αρωγή των Περσών και τον Αλκιβιάδη να έχει, μετά από διάφορα πολιτικά και πολεμικά γεγονότα που συνέβησαν στους Αθηναίους με αυτόν πρωταγωνιστή από το 410 έως το 406 π.Χ., βρει το θάνατο εξόριστος στην Φρυγία.
Επίλογος
Δεν είναι οι μόνες, είναι, όμως, χαρακτηριστικές περιπτώσεις. Ας κρατήσει ο αναγνώστης την προφανή αλήθεια πως αναφερόμαστε σε ταξικές κοινωνίες με έντονες κοινωνικές και πολιτικές συγκρούσεις που, φυσικά, δεν έχουν καμία σχέση με την εξιδανικευμένη εικόνα που παρουσίαζαν και παρουσιάζουν, για διάφορους λόγους, τα σχολικά βιβλία. Αξίζει, κλείνοντας, παρά ταύτα, να επισημανθεί πως οι πολιτικές δολοφονίες δεν ήταν «προνόμιο» της δημοκρατικής Αθήνας, το παράδειγμα του Φίλιππου Β΄ είναι η πιο τρανταχτή απόδειξη. Οι πολιτικές δολοφονίες, κυρίως δημαγωγών, στο πλαίσιο της ταξικής σύγκρουσης στη δημοκρατική Αθήνα προσιδιάζουν σε μεγαλύτερο βαθμό με αντίστοιχα, σύγχρονα φαινόμενα. Δημαγωγών, εννοείται, με την αρχική σημασία της λέξης, ηγετών δηλαδή της λαϊκής παράταξης, παρότι ο ολιγαρχικός κωμωδιογράφος Αριστοφάνης, ο ιστορικός Θουκυδίδης και τινές ομοϊδεάτες τους κωμωδιογράφοι, ρήτορες ή στοχαστές των κλασικών χρόνων αρέσκονταν να τους παρουσιάζουν ως λαοπλάνους!
