«Πολλές σουφραζέτες θα μπορούσαν να πάρουν μαθήματα από τις καραγκούνες»
Β. Ρώτας, 1944, για τις αντάρτισσες του ΕΛΑΣ.
Ποια ήταν τα στοιχεία του γυναικείου απελευθερωτικού κινήματος; Ήταν μόνον τα πολιτικά δικαιώματα, ή η δυνατότητα να είναι επιτρεπτό και στη γυναίκα ό,τι και στον άντρα, σ’ ένα κατά τα άλλα αποδεκτό κοινωνικό σύστημα; Ήταν ο αγώνας των σουφραζετών ή των φεμινιστριών, που στηρίζεται στην αντιπαράθεση και τον ανταγωνισμό με το αντρικό φύλο, το οποίο θεωρεί σαν τη μοναδική πηγή του «κακού», όπως διατείνεται, άλλωστε, και η κυρίαρχη αντίληψη και ιδεολογία;
Ορόσημα και στιγμιότυπα αυτού του αγώνα
· 1642. Στην Αγγλική επανάσταση, τον Γενάρη, όταν ο βασιλιάς Κάρολος Α’ προσπάθησε να συγκεντρώσει, πραξικοπηματικά, όλη την εξουσία στα χέρια του, το ιππικό εισήλθε στο Σίτυ του Λονδίνου. Η απάντηση του λαού ήταν αστραπιαία. Τα ορμητικά πλήθη το αντιμετώπισαν με οποιοδήποτε «όπλο» βρήκαν μπροστά τους. Οι γυναίκες έριχναν καυτό νερό, εκσφενδόνιζαν σκαμνιά, πάγκους και κάδους εναντίον του.
· Τέλη 17ου αιώνα. Οι Γαλλίδες εργάτριες των ανατολικών συνοικιών του Παρισιού, που εργάζονταν στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας και της ένδυσης, ήταν γνωστές για την αγωνιστική στάση και την τόλμη τους να σαρκάζουν τους αστυνομικούς και να αψηφούν τους στρατιώτες. Αυτές ήταν οι περίφημες grisettes, που πήραν την ονομασία από το γκρίζο χρώμα των ρούχων τους. Η ονομασία αυτή επεκτάθηκε σε όλες τις εργάτριες στις βιομηχανίες ένδυσης και η χρήση της διατηρήθηκε μέχρι τον 20ο αιώνα.
· 1789. Στην Γαλλική επανάσταση, τον Οκτώβρη, γυναίκες από τις φτωχότερες συνοικίες του Παρισιού, έκαναν πορεία προς τις Βερσαλλίες, ακολουθούμενες από 20.000 ένοπλους άντρες. Εισέβαλαν στα ανάκτορα και εξανάγκασαν το βασιλιά να επιστρέψει μαζί τους στο Παρίσι, όπου και τέθηκε κάτω από λαϊκή επιτήρηση.
Η αγωνιστική κινητοποίηση των γυναικών ενάντια στην έλλειψη τροφίμων και η μαχητική πορεία προς τις Βερσαλλίες, είχε ως αποτέλεσμα την πύκνωση των γραμμών μιας επαναστατικής γυναικείας οργάνωσης, της Εταιρείας Επαναστατριών Δημοκρατικών Γυναικών, στην οποία ηγούνταν μια πρώην ηθοποιός, η Κλερ Λακόμπ.
· Αρχές 19ου αιώνα. Στην Αγγλία, οι εργάτριες των κλωστηρίων του Λάνκασαϊρ, επέδειξαν ακριβώς την ίδια ικανότητα με τις grisettes να αγωνίζονται για τα δικαιώματα τους και να υπερασπίζονται τον εαυτό τους, κερδίζοντας έτσι την εκτίμηση, όχι μόνον όλων των γυναικών εργατριών σε άλλους κλάδους, αλλά και των αντρών εργατών.
· Τέλη της δεκαετίας του 1820. Στις ΗΠΑ, οι εργαζόμενες γυναίκες οργάνωσαν συγκεντρώσεις και απεργίες, στις οποίες διαμαρτύρονταν για τη διπλή καταπίεση που υφίσταντο ως γυναίκες και ως βιομηχανικές εργάτριες.
· 1857. Στις 8 του Μάρτη, στη Νέα Υόρκη, εργάτριες των υφαντουργείων, μετά από ένα χειμώνα απεργιών, διαδήλωσαν ζητώντας «ίση αμοιβή για ίση δουλειά» με τους άντρες συναδέλφους τους, μείωση των ωρών εργασίας από 16 σε 10 ώρες, ανθρώπινες συνθήκες δουλειάς, κρατική μέριμνα για τη μητρότητα και τα παιδιά. Οι εργάτριες (όπως και οι εργάτες), αντιμετώπιζαν, ταυτόχρονα, και τις διακρίσεις υπέρ των εργατών αγγλοσαξονικής καταγωγής. Οι εργοστασιάρχες απάντησαν με ομαδικές απολύσεις και εξαπέλυσαν τους μπράβους τους για να τρομοκρατήσουν τις εργάτριες, που πρωτοστατούσαν στην απεργία. Παρά την τρομοκρατία, η διαδήλωση χαρακτηρίστηκε από μαζικότητα και μαχητικότητα. Κυβέρνηση και εργοδότες χρησιμοποίησαν τις δυνάμεις καταστολής, οι οποίες επιτέθηκαν με ιδιαίτερη αγριότητα, πνίγοντας στο αίμα την διαδήλωση. Επίθεση, που είχε ως αποτέλεσμα τη δολοφονία, τον τραυματισμό και αθρόες συλλήψεις εργατριών. Δυο χρόνια αργότερα έκαναν τα πρώτα βήματα για την οργάνωση του δικού τους σωματείου.
· 1866. Στις ΗΠΑ ιδρύθηκε η Εθνική Εργατική Ένωση (ΕΕΕ) με τη συμμετοχή αρκετών γυναικών. Το συνέδριό της αποφάσισε να υποστηρίξει τον γυναικείο συνδικαλισμό και την απόλυτη ισότητα στα ημερομίσθια.
· 1871. Στην έφοδο στον ουρανό της Κομμούνας του Παρισιού, οι γυναίκες αποτέλεσαν συστατικό μέρος όλης αυτής της διαδικασίας. Στις 18 Μαρτίου, όταν ο Θιέρσιος έστειλε τακτικό στρατό στα υψώματα της Μονμάρτης για να πάρει τα κανόνια, τα οποία έλεγχαν οι παρισινές μάζες, οι γυναίκες πρωτοστάτησαν. Περικύκλωσαν τα πολυβόλα, φωνάζοντας αγανακτισμένες προς τους στρατιώτες: «Ντροπή, τι είναι αυτό που κάνετε;» Ενώ εκείνοι στέκονταν αμήχανοι χωρίς να ξέρουν πως να αντιδράσουν, τριακόσιοι εθνοφρουρίτες πέρασαν πίσω τους χτυπώντας τα τύμπανα. Γυναίκες και μέλη της εθνοφρουράς περικύκλωσαν τους στρατιώτες σε απόσταση αναπνοής. Εκείνοι, αψήφησαν τη διαταγή να πυροβολήσουν, που δόθηκε 3 φορές και ενώθηκαν με τους κομμουνάρους. Οι αξιωματικοί τους συνελήφθησαν, ενώ ο Θιέρσιος και η κυβέρνησή του διέφυγαν από το Παρίσι, το οποίο πέρασε στα χέρια των ένοπλων εργατών.
Οι γυναίκες της εργατικής τάξης και του εξαθλιωμένου λαού ήταν πρωταγωνίστριες στις κινητοποιήσεις και στις διαδηλώσεις, στις συναντήσεις της γειτονιάς και στις μάχες με το στρατό. Η πλειοψηφία αυτών των γυναικών ήταν «κοινής καταγωγής», σύμφωνα με την αστική ηθική. Ήταν ανύπαντρες μητέρες ή είχαν χωρίσει από τους άντρες τους. Η Κομμούνα, ως εκπρόσωπος του Παρισιού, ανάμεσα στα μέτρα που πήρε για τα δικαιώματά τους, ήταν και η ισότιμη αναγνώριση έγγαμων και άγαμων μητέρων, σύνταξη στις χήρες και προστασία των ορφανών, δωρεάν εκπαίδευση σε όλα τα παιδιά. Οι γυναίκες, μέσα στα καμίνια της φωτιάς, στις διακηρύξεις και στην πράξη της Κομμούνας για τα δικαιώματά τους, συνειδητοποίησαν, ότι η συντριβή της Κομμούνας, σήμαινε συντριβή και των ίδιων. Γι’ αυτό, αγωνίστηκαν με κάθε μέσο για να την υπερασπιστούν.
Μετά την ήττα της, στο πρωτοφανές όργιο βίας και καταστολής «ένας ιεροκήρυκας είπε, ότι υπήρξε μάρτυρας της εκτέλεσης 25 γυναικών, που κατηγορήθηκαν ότι έριχναν καυτό νερό στα προελαύνοντα στρατεύματα» (Κ. Χάρμαν, 371). Χιλιάδες γυναίκες δολοφονήθηκαν, φυλακίστηκαν και καταδικάστηκαν σε εκτοπισμό. Μεταξύ αυτών που εκτοπίστηκαν ήταν και η γνωστότερη ηγέτιδα των μαχόμενων γυναικών, η Λουίζ Μισέλ, η οποία με περίσσια τόλμη αντιμετώπισε τους δικαστές λέγοντας: «Δεν θα υπερασπιστώ τον εαυτό μου, δε θα με υπερασπιστεί κανείς. Ανήκω ολοκληρωτικά στην κοινωνική επανάσταση. Αν με αφήσετε να ζήσω, δε θα πάψω να φωνάζω για εκδίκηση» (Κ. Χάρμαν, 372).
· 1892. Στην Ελλάδα, στις 13 του Απρίλη, καταγράφηκε η πρώτη απεργία εργατριών, στο εργοστάσιο Αφών Ρετσίνα, στον Πειραιά.
· 1906. Η Φινλανδία ήταν η πρώτη χώρα στην Ευρώπη που παραχώρησε στις γυναίκες το εκλογικό δικαίωμα.
· 1908. Στη Νέα Υόρκη, στις 8 Μάρτη, χιλιάδες εργάτριες των εργοστασίων ιματισμού και των κλωστοϋφαντουργείων, η πλειοψηφία των οποίων ήταν κάτω των 20 ετών, απαίτησαν δικαίωμα ψήφου, κλείσιμο των φρικτών κάτεργων εργασίας και διακοπή της εμπορίας παιδιών. Η απεργία και οι συγκεντρώσεις αντιμετωπίστηκαν ξανά με βιαιότητα, όμως η εξέγερση των 20.000 εργατριών ήταν μια νίκη του γυναικείου κινήματος.
· 1908. Στις ΗΠΑ, το Σοσιαλιστικό Κόμμα, στο Συνέδριό του, αποφάσισε να αφιερώσει την τελευταία Κυριακή του Φλεβάρη σε εκδηλώσεις για τη διεκδίκηση των γυναικείων δικαιωμάτων, κοινωνικών και πολιτικών.
· 1909. Στις ΗΠΑ, στις μεγαλύτερες βιομηχανικές πόλεις, στις 27 Φλεβάρη, εκδηλώθηκε ένα γυναικείο κίνημα διεκδίκησης δικαιωμάτων στη δουλειά και στη ζωή, που διέφερε ριζικά από τους αγώνες, που έκαναν οι αστές και μικροαστές φεμινίστριες στις ΗΠΑ και στην Αγγλία.
· Χειμώνας 1909-1910. Στη Νέα Υόρκη, στις 22 του Νοέμβρη, μετά από αρκετές εβδομάδες τοπικών απεργιών, τα σωματεία των εργατών κάλεσαν σε συγκέντρωση για να αποφασίσουν για το μέλλον των αγώνων τους. Μια εργάτρια, ουκρανικής καταγωγής, η Κλάρα Λέμλικ, στην ομιλία της έβαλε ξεκάθαρα το διακύβευμα: «Είμαι εργάτρια, μια από όλες αυτές που απεργούν ενάντια στις αφόρητες συνθήκες… Εγώ προτείνω να κατέβουμε σε γενική απεργία. Τώρα!». Η απεργία πραγματοποιήθηκε, οι πορείες και οι συγκρούσεις με την αστυνομία κράτησαν ως τις αρχές του Φλεβάρη του 1910 και κατέληξαν σε καθολικές υπογραφές συλλογικών συμβάσεων με όλες τις εταιρείες (εκτός από μια). «Απεργείτε κατά του Θεού και της Φύσης, που πρωταρχικός τους Νόμος είναι ο Άνδρας… Ο άνδρας να κερδίζει το ψωμί του με τον ιδρώτα του. Απεργείτε ενάντια στο Θεό…»!, έλεγε ένας δικαστής στη δίκη συνδικαλιστριών εκείνες τις ημέρες.
Ένα χρόνο αργότερα, ενώ προετοιμάζονταν μια απεργία, «άγνωστοι» κλείδωσαν τις πόρτες ενός εργοστασίου και έβαλαν φωτιά. Μέσα ήταν παγιδευμένες 146 εργάτριες, που βρήκαν τραγικό θάνατο. Ήταν κορίτσια και νέες γυναίκες ηλικίας 13-15 ετών, μετανάστριες στην αμερικάνικη «Γη της Επαγγελίας». Στις οικογένειες των θυμάτων δόθηκε αποζημίωση 75 δολαρίων για κάθε θάνατο. Η ποινή των εργοδοτών; Ένας από αυτούς τιμωρήθηκε με πρόστιμο 25 δολαρίων!
· 1910. Δανία, Κοπεγχάγη. Στα πλαίσια του Συνεδρίου της Δεύτερης Διεθνούς, συνήλθε και η Διεθνής Συνδιάσκεψη των Σοσιαλιστριών Γυναικών, που μετά από πρόταση της Γερμανίδας κομμουνίστριας Κλάρας Τσέτκιν (σημαντική προσωπικότητα του γυναικείου κινήματος) αποφάσισε να ορίσει τις 8 του Μάρτη, σαν Διεθνή Ημέρα της Εργαζόμενης Γυναίκας. Ημέρα μνήμης και τιμής στις αγωνίστριες του 1857 και ταυτόχρονα σύμβολο πάλης για τη γυναικεία χειραφέτηση.
· 1911. Η 8 του Μάρτη έβγαλε στους δρόμους εκατομμύρια γυναίκες (ανάμεσά τους και αρκετοί άντρες) στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη (κύρια στη Γερμανία). Μέσα από τις μαζικότατες διαδηλώσεις απαίτησαν δικαίωμα ψήφου και εκλογής σε δημόσια αξιώματα, δικαίωμα στην εργασία και στην εκπαίδευση, ανθρώπινες συνθήκες δουλειάς και ωράρια, τέλος στις ενδοεργασιακές φυλετικές διακρίσεις.
· 1912. 8 του Μάρτη, Νέα Υόρκη. Πάνω από 23.000 εργάτριες στην κλωστοϋφαντουργία απήργησαν και διαδήλωσαν για ίση αμοιβή, 8ωρη εργασία, καλύτερες συνθήκες δουλειάς, κατάργηση της παιδικής εργασίας και δικαίωμα ψήφου. Το σύνθημα «ψωμί και τριαντάφυλλα» αντήχησε στις λεωφόρους της αμερικάνικης μεγαλούπολης, εκφράζοντας την αφύπνιση και τη θέληση των γυναικών να αγωνιστούν ενάντια στην εκμετάλλευση, την καταπίεση και τις διακρίσεις, που υφίσταντο και σαν εργαζόμενες και σαν γυναίκες από τους καπιταλιστές και το κράτος τους.
· 1913. Ρωσία, Πετρούπολη. Την τελευταία Κυριακή του Φλεβάρη (8 Μάρτη), οι Ρωσίδες βγήκαν στους δρόμους για ισότητα και ελευθερία. Η μέρα αγώνα τους βάφτηκε στο αίμα από την τσαρική αστυνομία.
· 1916. ΗΠΑ. Η κομμουνίστρια Ελίζαμπεθ Γκάρλεϊ Φλιν ήταν μια από τους δυο εκπροσώπους των Βιομηχανικών Εργατών του Κόσμου, στη διάρκεια της απεργίας των εργατών στα ορυχεία σιδήρου στη Μινεσότα.
· Χειμώνας 1916-1917. Στην Ευρώπη, στις εξαθλιωμένες κοινότητες της εργατικής τάξης και του φτωχού λαού, άρχισαν να ξεσπούν αγανακτισμένες διαμαρτυρίες και διεκδικήσεις, στις οποίες κυρίως συμμετείχαν γυναίκες (η πλειονότητα των αντρών βρίσκονταν στα χαρακώματα του Α’ Παγκοσμίου ιμπεριαλιστικού Πολέμου). Χαρακτηριστική ήταν η μεγάλη απεργία των εργατριών στη Γλασκόβη της Βρετανίας ενάντια στην αύξηση των ενοικίων καθώς και οι κινητοποιήσεις για τις ελλείψεις τροφίμων σε πολλές γερμανικές πόλεις. Στη Ρωσία οι απεργίες διαδέχονταν η μια την άλλη, όλη τη διάρκεια του 1916, με μαζική συμμετοχή των γυναικών.
· 1917. Ρωσία. Στην Πετρούπολη, στις 23 του Φλεβάρη (8 του Μάρτη), οι εργάτριες των υφαντουργείων σπρωγμένες από τη σκληρή πραγματικότητα την οποία βίωναν, κατέβηκαν σε απεργία και διαδήλωσαν στις περιοχές γύρω από τα εργοστάσια. «μπορούσαμε να ακούσουμε φωνές γυναικών: Κάτω η ακρίβεια! Κάτω η πείνα! Ψωμί για τους εργάτες!… Μάζες εργατριών με αγωνιστική διάθεση γέμισαν τις παρόδους. Εκείνες, που μας είδαν, άρχισαν να κουνούν τα χέρια τους φωνάζοντας: Ελάτε έξω! Σταματήστε τη δουλειά!. Άρχισαν να πετούν χιονόμπαλες στα παράθυρα. Αποφασίσαμε να ενωθούμε με την επανάσταση» αφηγήθηκε αργότερα ένας εργάτης από το μηχανουργικό εργοστάσιο Νόμπελ (Κ. Χάρμαν, 413). Η μαχητική και μαζική κινητοποίηση τους έδωσε το έναυσμα και οδήγησε σε εργατικό και αγροτικό ξεσηκωμό, που εξαπλώθηκε στη Μόσχα και σε άλλες πόλεις. Η εξέγερση μετατράπηκε σε επανάσταση και συνέτριψε τον τσαρισμό.
Η προλεταριακή σοσιαλιστική επανάσταση του Κόκκινου Οκτώβρη, με βασικά συνθήματα «ψωμί, γη, ειρήνη» και «όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» έδωσε σάρκα και οστά στα αιτήματα όχι μόνον των εργατών και των φτωχών αγροτών, αλλά και των γυναικών. Για πρώτη φορά, σε όλο τον κόσμο, αναγνωρίστηκε ο ισότιμος ρόλος τους, όχι μόνο στο εκλογικό δικαίωμα αλλά, σε όλη τη σφαίρα της οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής ζωής. Τον Δεκέμβρη, η επαναστατική κυβέρνηση, το «Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων», εκτός από το εκλογικό δικαίωμα «του εκλέγειν και εκλέγεσθαι», που είχε προηγηθεί, καθιέρωσε τον πολιτικό γάμο και το διαζύγιο και ίδρυσε το «Ίδρυμα για την προστασία της Μητέρας και του Παιδιού», Με πρόταση της Αλεξάνδρας Κολοντάϊ και του Λένιν, η 8 του Μάρτη καθιερώθηκε σαν επίσημη ημέρα των γυναικείων αγώνων, με χαρακτήρα εργατικό.
Η έφοδος των «κολασμένων» της Ρωσίας στον «ουρανό της χειραφέτησης», η έμπρακτη αναγνώριση βασικών γυναικείων διεκδικήσεων, ταυτόχρονα, με την πίεση του γυναικείου και εργατικού κινήματος σε κάθε χώρα, είχε ως αποτέλεσμα να προχωρήσουν στη θέσπιση του εκλογικού δικαιώματος των γυναικών μια σειρά κράτη.
•1918 Στην Βρετανία κατοχυρώθηκε το εκλογικό δικαίωμα των γυναικών.
Στη Γερμανία παραχωρήθηκε σε γυναίκες και άντρες. Από τις αρχές του 20ου αιώνα, μια από τις διεκδικήσεις του εργατικού και λαϊκού κινήματος, που εκφράστηκε με σκληρές συγκρούσεις στους δρόμους, ήταν και η επέκταση του εκλογικού δικαιώματος στους εργάτες και τους αγρότες (το 1832 είχε παραχωρηθεί μόνο στους άντρες της μεσαίας τάξης). Μ’ αυτό το κίνημα ανταμώθηκε και το γυναικείο και έτσι, οι γυναίκες κέρδισαν το εκλογικό δικαίωμα ταυτόχρονα με τους άντρες των φτωχών λαϊκών στρωμάτων, τους εργάτες και τους αγρότες.
•1920 ΗΠΑ, αναγνώριση του γυναικείου εκλογικού δικαιώματος.
•1922 ΚΙΝΑ Στην πρώτη επανάσταση, πραγματοποιήθηκε και η πρώτη μεγάλη απεργία εργατών (πάνω από 20.000 σε εργοστάσια μεταξουργίας). Η απεργία «έσπασε» με βία και τρομοκρατία και οι πρωτεργάτριες της οδηγήθηκαν στα στρατοδικεία.
•1924 Ελλάδα. Από το 1924 ως το 1933, εκδηλώθηκαν μεγάλες απεργίες και διαδηλώσεις καπνεργατών και καπνεργατριών στην Καβάλα, την Θεσ/νίκη, τη Θάσο, τον Πειραιά και το Αγρίνιο. Το ίδιο διάστημα, στη Δράμα, τη Χαλκιδική, τη Μεθώνη και τα Μέγαρα, αγρότισσες συμμετείχαν δυναμικά στους αγώνες για το σταμάτημα της αρπαγής της γης και για τη διεκδίκηση αποζημιώσεων από το κράτος. Εργάτριες και αγρότισσες «μπόλιασαν» τα γενικά εργατικά και αγροτικά ζητήματα με τα γυναικεία, διεκδικώντας την απαγόρευση της νυχτερινής γυναικείας εργασίας, πληρωμένη άδεια πριν και μετά τον τοκετό, επίδομα μητρότητας, ίδρυση γυναικολογικών τμημάτων σε δήμους και κοινότητες, εκλογικό δικαίωμα. Οι εργάτριες πρωτοστάτησαν στους αγώνες της τάξης τους και συγκρούστηκαν με τις δυνάμεις καταστολής.
-Στην Καβάλα, στην καπνεργατική απεργία, δολοφονήθηκε και η εργάτρια Μαρία Χουσιάδου.
-Τιμήθηκε για πρώτη φορά η 8 του Μάρτη, από το ΚΚΕ.
•1926 Στο Αγρίνιο, στην απεργία στο εργοστάσιο Παπαστράτος, στην ομάδα περιφρούρησης συμμετείχε και η εργάτρια Βασιλική Γεωργαντζέλη, μητέρα δύο παιδιών και έγκυος έξι μηνών. Δολοφονήθηκε από τα πυρά της αστυνομίας, στις 8 Αυγούστου, κατά τη διάρκεια διαδήλωσης των απεργών.
•1927 Στο Αγρίνιο δολοφονήθηκε μια ακόμα απεργός καπνεργάτρια, η Βασιλική Κωνσταντέλλη.
•1934 Στη χώρα μας δόθηκε δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες μόνο για τις τοπικές εκλογές και μόνο να εκλέγουν, με τις προϋποθέσεις να είναι πάνω από 30 χρόνων και να ξέρουν ανάγνωση και γραφή. Αυτή η παραχώρηση δεν ήταν απλά κοροϊδία (το 70% του γυναικείου πληθυσμού ήταν αγράμματο), αλλά και συνειδητός ταξικός διαχωρισμός με στόχο να αφήσει έξω από αυτή τη διαδικασία τις γυναίκες της εργατικής τάξης και του φτωχού λαού, μιας και αυτές κατείχαν το ρεκόρ αναλφαβητισμού.
•1936 Στη Θεσσαλονίκη, στις 29 του Απρίλη, πάνω από 12.000 καπνεργάτριες κατέβηκαν σε απεργία με κυριότερο αίτημα την αύξηση των μεροκάματων (το προηγούμενο διάστημα είχαν γίνει περικοπές, που άγγιζαν μέχρι και το 50% της αμοιβής). Σχεδόν το 70% των απεργών ήταν γυναίκες. Το έναυσμα δόθηκε, η απεργία επεκτάθηκε και σ’ άλλες πόλεις, ενώ η απεργιακή φωτιά φούντωνε κάθε μέρα στη Θεσσαλονίκη αγκαλιάζοντας και άλλους κλάδους, σε απεργίες συμπαράστασης. Στις 9 του Μάη, η εξεγερτική διάθεση είχε γενικευτεί και η συμπρωτεύουσα δονούνταν από το μαχητικό καρδιοχτύπι. Επαγγελματίες, βιοτέχνες, φοιτητές, πλήθη από τις συνοικίες και τις φτωχογειτονιές κατέβηκαν για συμπαράσταση στο πλευρό των αγωνιζόμενων εργατών και εργατριών. Η βίαιη καταστολή έκανε την εμφάνισή της. Έφιπποι και πεζοί χωροφύλακες με όπλα και ξιφολόγχες επιτέθηκαν στο άοπλο πλήθος. Το αίμα έβαψε το πλακόστρωτο, οι τραυματίες γέμισαν τους δρόμους και τα σοκάκια, οι συλληφθέντες αμέτρητοι. Τουλάχιστον 12 οι νεκροί (αυτοί που καταγράφηκαν). Ανάμεσά τους και μια εργάτρια, η Αναστασία Καρανικόλα.
•1940-49 Μετά την εισβολή της φασιστικής Ιταλίας και της ναζιστικής Γερμανίας και την κατοχή της χώρας, οι γυναίκες συμμετείχαν μαζικά στο εθνικό και κοινωνικό απελευθερωτικό κίνημα, πυκνώνοντας αποφασιστικά τις γραμμές της ΕΠΟΝ, του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Είτε σύνδεσμοι και προμηθεύτριες τροφίμων και πυρομαχικών, είτε με το όπλο στο χέρι, πλήρωσαν βαρύ φόρο αίματος σ’ αυτό τον αγώνα. Ιδεολογήματα και αντιλήψεις για τη θέση και το ρόλο της γυναίκας, που πριν φαίνονταν παγιωμένες στην κοινωνία, διαφοροποιήθηκαν μέσα από αυτή τη συμμετοχή και διαμορφώθηκαν νέες, ακόμα και ριζικά αντίθετες. Ενώ, πριν ήταν επιλήψιμο να συχνάζει μια γυναίκα σε τόπους αντρών, να συζητά μαζί τους, να ενδιαφέρεται για τα κοινά, πόσο μάλλον να συμμετέχει σ’ αυτά, τώρα η εικόνα ήταν πολύ διαφορετική. Ντυμένη με παντελόνια, με το όπλο στο χέρι, δούλευε και μαχόταν πλάι-πλάι με τον άντρα, ζούσε μαζί του σε κοινούς χώρους, συμμετείχε ενεργά στις διαδικασίες που αφορούσαν την κοινή ζωή και τον κοινό αγώνα για ελευθερία, δημοκρατία, κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα, λαοκρατία. Αυτή η νέα πραγματικότητα οδήγησε και την Ρίτα Μπούμη Παππά να γράψει: «Καπετάνισσες, καβαλάρισσες του νέου μας θρύλου, εζήσαμε μονάχα για να σας δούμε».
Δεκάδες χιλιάδες κοπέλες και γυναίκες ψηλάφισαν, προσέγγισαν και διεκδίκησαν, μέσα από αυτό τον αγώνα, τα δικαιώματά τους, την ισότιμη θέση τους στην κοινωνία και το κοινωνικό γίγνεσθαι. Μαζί μ’ αυτές, ταυτόχρονα, άρχισαν και οι άντρες να αφήνουν πίσω τους νοοτροπία και προκαταλήψεις χρόνων και να αντιλαμβάνονται με νέα ματιά τη γυναίκα και την κοινωνική της θέση σαν ισότιμο μέλος. Η απόσταση που διανύθηκε μέσα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, ιδιαίτερα στην επαρχία και τα χωριά, ήταν κάτι παραπάνω από τεράστιο. Το 1944, οι γυναίκες συμμετείχαν για πρώτη φορά σε εκλογές. Ήταν οι εκλογές για το Εθνικό Συμβούλιο της ΠΕΕΑ (κυβέρνηση του βουνού), στο οποίο εκλέχτηκαν και πέντε βουλεύτριες. Στο ιστορικό ψήφισμα των Κορυσχάδων , το άρθρο 5 κατοχύρωνε για πρώτη φορά την ισότητα πολιτικών και αστικών δικαιωμάτων αντρών και γυναικών.
Μέσα απ’ αυτόν τον αγώνα και τις κατακτήσεις που αυτός επέφερε στη θέση της γυναίκας αποτυπώθηκε η συνείδηση πως η γυναικεία χειραφέτηση σχετίζεται στενά με την συνολική κοινωνική απελευθέρωση από τα δεσμά της εκμετάλλευσης, της καταπίεσης και των διακρίσεων. Αμέσως μετά την απελευθέρωση, από τον Δεκέμβρη του 1944, η αστική τάξη με τους αντιδραστικούς μηχανισμούς της, κρατικούς και μη, και την αμέριστη βοήθεια των Άγγλων συμμάχων της έτριξε τα δόντια και φανέρωσε τις προθέσεις της να πνίξει κάθε θέληση και διεκδίκηση για κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα, ελευθερία και δημοκρατία. Οι γυναίκες, όπως ακριβώς και οι γυναίκες της Παρισινής Κομμούνας, αντιλήφθηκαν πως η συντριβή των κοινωνικών προταγμάτων που είχαν γαλουχηθεί στον αγώνα της Αντίστασης και πραγματώθηκαν μερικά στην απελευθερωμένη από τον ΕΛΑΣ Ελλάδα, σήμαινε και τη συντριβή των δικών τους κατακτήσεων. Ο μόνος δρόμος υπεράσπισής τους ήταν η υποστήριξη και η συμμετοχή τους στον Δημοκρατικό Στρατό. Μέσα από αυτόν πολέμησαν μ’ αυτοθυσία για να πάρουν σάρκα και οστά τα όνειρα και η θέληση για μια κοινωνία, στην οποία κουμάντο θα κάνει ο εργαζόμενος λαός, άντρες και γυναίκες, με τα δικαιώματα και τις ανάγκες τους να είναι πρώτα απ’ όλα και πάνω απ’ όλα, κόντρα στις κερδοσκοπικές επιδιώξεις μιας μειοψηφίας ανθρώπων, της αστικής τάξης.
Σε όλα τα μετερίζια της πάλης, στη μάχη και στα μετόπισθεν, στο θάνατο και στα βασανιστήρια, στα στρατοδικεία, στις φυλακές και τις εξορίες, κοριτσόπουλα ανθισμένα, μικρομάνες με βυζανιάρικα, μάνες χαροκαμένες, στάθηκαν ισότιμα και ισάξια δίπλα στους άντρες, σαν ίσιες προς ίσιους. Έμπρακτα, «έσπασαν» με τη γροθιά τους την αστική αντίληψη, που τις ήθελε «αδύνατο και ωραίο φύλο», «νοικοκυρές με ορίζοντα το τέλος της γειτονιάς», «υπάκουες και πειθήνιες στον πατέρα και στο σύζυγο», «υποδεέστερες από τη φύση».
Η αστική τάξη αντιμετώπισε τις γυναίκες αυτές με ιδιαίτερη σκληρότητα και εκδικητικότητα, αφ’ ενός για να τις τιμωρήσει για την τόλμη τους ν’ αψηφίσουν τα «ιερά και τα όσια» της δικιάς της τάξης πραγμάτων και αφ’ ετέρου για να ξεριζώσει τις ιδέες και τις πρακτικές για ισότιμη θέση σε μια άλλη κοινωνία, ριζικά διαφορετική και αντίθετη, για έναν «κόσμο ανάποδα» από τον δικό της , τον βαθιά εκμεταλλευτικό και καταπιεστικό.
Παρά την «ιερότητα» που προσέδιδε στην μητρότητα δεν δίστασε καθόλου, για τα συμφέροντά της, ν’ αποχωρίζει τα παιδιά από τις μανάδες τους για χρόνια, ούτε και να στέλνει εγκυμονούσες σε φυλακές και ξερονήσια για να γεννήσουν και να μεγαλώσουν τα παιδιά τους εκεί. Όμως, παρά την τρομοκρατία, οι σπόροι έμειναν, οι σπίθες φώτιζαν τα σκοτάδια. Το όνειρο μπορεί να ορφάνεψε, αλλά έμεινε ζωντανό ν’ αποζητά την πραγμάτωσή του.
•1952- Το αστικό κράτος αναγκασμένο από την πίεση που ασκούσαν οι γυναικείες κατακτήσεις της ΕΑΜικής και εμφυλιακής περιόδου από τη μια, και από την άλλη για να συμβαδίσει με τις προηγμένες καπιταλιστικές χώρες, ψήφισε νόμο, που κατοχύρωνε τα πολιτικά δικαιώματα των γυναικών. Ήταν χρονιά, που οι κομμουνίστριες και οι αγωνίστριες εξακολουθούσαν να σέρνονται (και για πολύ ακόμη) στα στρατοδικεία, τις φυλακές και τις εξορίες. Η Έλλη Παππά (σύντροφος του Νίκου Μπελογιάννη) διασώθηκε από τον τουφεκισμό επειδή ήταν έγκυος, και γέννησε το παιδί της στη φυλακή!
•1955-ΗΠΑ. Στην Αλαμπάμα, μια φτωχή μαύρη γυναίκα, η Ρόζα Παρκς, αρνήθηκε να καθίσει στη διαχωρισμένη για μαύρους περιοχή, στο πίσω μέρος του λεωφορείου. Η θαρραλέα και περήφανη στάση της απέναντι στους ρατσιστικούς νόμους της «χώρας της ελευθερίας» πυροδότησε μαζικό μποϊκοτάζ των λεωφορείων και νέους αγώνες των μαύρων, γυναικών και αντρών για τα δικαιώματά τους.
Το 1977, ο ΟΗΕ, ανακήρυξε τις 8 του Μάρτη Μέρα της Γυναίκας, ανταποκρινόμενος όχι μόνον στην πίεση του γυναικείου κινήματος, αλλά κύρια στις ανάγκες και τις απαιτήσεις του σύγχρονου καπιταλισμού. Έτσι, η μέρα αυτή έλαβε και την επίσημη σφραγίδα της «διαταξικής» γυναικείας ισότητας, που ήρθε να κατοχυρώσει την αστική αντίληψη και ιδεολογία. Σύμφωνα μ’ αυτή, η ισότητα είναι ζήτημα ανταγωνισμού ανάμεσα στα δυο φύλα, και θα κριθεί από την έκβασή του. Η αστή γυναίκα γίνεται σύμμαχος της εργάτριας, της άνεργης, της εξαθλιωμένης, ενώ ο εργάτης, ο άνεργος, ο φτωχός άντρας γίνεται αντίπαλος! Η μέρα αυτή κατά την κυρίαρχη οπτική, έγινε μέρα γιορτής και νίκης του γυναικείου φύλου πάνω στο αντρικό, «καθ’ ομοίωσιν» του αντρικού φύλου πάνω στο γυναικείο, σε μια κατά τα άλλα αποδεκτή κοινωνία.
Στην κυρίαρχη (αστική, μικροαστική) αφήγηση για τη γυναικεία χειραφέτηση και τους αγώνες για την κατάκτηση της, απουσιάζει κραυγαλέα αυτή η πάλη εκατοντάδων χιλιάδων γυναικών της εργατικής τάξης και των φτωχών στρωμάτων του λαού, ενάντια στο ίδιο το σύστημα εκμετάλλευσης, που παράγει και αναπαράγει την γυναικεία ανισότητα με διάφορες μορφές και που κερδίζει είτε άμεσα, είτε έμμεσα από αυτήν. Παραλείπεται ακόμα, καθόλου τυχαία, πως στον αγώνα αυτόν τα βήματα των γυναικών ανταμώνουν -συχνά -με τα βήματα των αντρών της τάξης τους, στον ίδιο δρόμο της κοινής απελευθέρωσης από την εκμετάλλευση, την καταπίεση, τις ανισότητες και τις διακρίσεις.
Πηγή
Κρις Χάρμαν, Η λαϊκή ιστορία του κόσμου, Εκδόσεις Τόπος.
