Έντονες συζητήσεις και αντιπαραθέσεις είναι σε εξέλιξη με αφορμή τις προγραμματικές θέσεις του Ντόναλντ Τραμπ για την προστασία και ανάπτυξη της εγχώριας βιομηχανίας. Στα πλαίσια αυτού του άτυπου διαλόγου ένα κεντρικό άρθρο του περιοδικού The Economist της 14ης Ιανουαρίου, έξι ημέρες πριν την ορκωμοσία του Ντόναλντ Τραμπ, είναι αφιερωμένο στη σύγχρονη μεταποιητική βιομηχανία (Το άρθρο ΕΔΩ)
Στο εν λόγω άρθρο γίνεται συνοπτική, αλλά ουσιαστική, προσέγγιση των θεμελιακών αλλαγών στη βιομηχανία κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών. Η σύνταξη του άρθρου θεωρεί ανέφικτη τη μαζική απασχόληση και εφιστά τον κίνδυνο υποβάθμισης της ανταγωνιστικότητας της αμερικάνικης βιομηχανίας. Συνιστά δε συνετή σκέψη, μετρημένα βήματα και λελογισμένες προσδοκίες.
Νομίζουμε ότι η παρουσίαση τού άρθρου από το Kommon θα συμβάλει στην σφαιρικότερη ενημέρωση των αναγνωστών του.
Μεταποιητική βιομηχανία
Αυτό που σου τραβά την προσοχή είναι η μέγγενη. Κατά τα άλλα, τίποτα στο εργοστάσιο της Mercedes ΑΜG στo Μπρίξγουορθ, μια μικρή κωμόπολη στην ηπειρωτική Αγγλία δεν θυμίζει τη γραμμή παραγωγής του παρελθόντος. Κάποτε η κατασκευή κινητήρων συνοδευόταν από δυνατούς κρότους και καπνό και τις μυρωδιές ανθρώπων και μηχανών που επεξεργάζονταν το μέταλλο. Τώρα όλα εδώ είναι ήρεμα και καθαρά.
Εξειδικευμένοι μηχανικοί χειρίζονται εργαλεία υψηλής τεχνολογίας σε συνθήκες άψογης καθαριότητας που θυμίζουν χειρουργείο καθώς ασχολούνται με την παραγωγή κάποιων από τους καλύτερους στον κόσμο κινητήρες για αγωνιστικά αυτοκίνητα. Παραδίπλα κάθονται σχεδιαστές και μηχανικοί μπροστά σε πάγκους με κομπιούτερ στη σειρά. Το μόνο ίχνος του παλιού κόσμου είναι η μέγγενη. Σε κάθε πάγκο εργασίας υπάρχει και από μια. Κάποιες φορές, για να κάνεις πράγματα από μέταλλο, απαιτείται η ακινητοποίηση των μερών τους και, γι’ αυτή τη δουλειά, τίποτα καλύτερο από τη μέγγενη δεν έχει μέχρι στιγμής εμφανιστεί.
Στις πλούσιες χώρες, οι πολιτικοί και οι διαμορφωτές της πολιτικής ενδιαφέρονται άμεσα για τη βιομηχανία. Η βιομηχανία κατέχει κεντρική θέση στο όραμά τους για τη χώρα τους, όπως λένε οι ίδιοι. Τα εργοστάσια που έχουν εγκατασταθεί στο εξωτερικό πρέπει να επιστρέψουν στην πατρίδα. Και τούτο επειδή τα εργοστάσια πρόσφεραν καλές δουλειές ενός ορισμένου τύπου – δουλειές που εξασφάλιζαν έναν αξιοπρεπή μισθό για μια θέση εξαρτημένης εργασίας σε ανθρώπους, ιδίως σε άντρες, με χαμηλή ειδίκευση σε όλη τη διάρκεια της εργάσιμης ζωής τους. Σήμερα οι θέσεις εργασίας στη βιομηχανία γίνονται όλο και πιο σπάνιες και η έλλειψή τους κάνει τους ανθρώπους να υποφέρουν. Μες στην απόγνωσή τους, στρέφονται στους πολιτικούς, όμως μερικές φορές μπορεί να στραφούν και εναντίον τους.
Εδώ έρχεται η υπόσχεση του Τραμπ ότι θα δημιουργήσει «εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας στη βιομηχανία». Εδώ έρχεται και το όραμα που πρόβαλλε από το 2010 έως το 2016 ο Βρετανός υπουργός Οικονομικών Τζορτζ Όσμπορν για «μια Βρετανία που θα την απογειώσει η επέλαση των παραγωγών». Αντίστοιχα, η νυν πρωθυπουργός της Βρετανίας Τερέζα Μέι υπόσχεται μια «συνεκτική βιομηχανική στρατηγική», ενώ η ΕΕ μιλά για μια ευρωπαϊκή βιομηχανική επανάσταση και η Μαρί Λεπέν, η αρχηγός του Εθνικού Μετώπου, μιλά για την ανάγκη να παράγονται προϊόντα «Made in France».
Το πρόβλημα με αυτού του είδους τη ρητορική είναι ότι το εργοστάσιο δεν χάθηκε εντελώς. Όμως δεν παρέμεινε το ίδιο. Η μέγγενη παραμένει αναντικατάστατη, αλλά όλα τα άλλα άλλαξαν εκ βάθρων. Κάποιες διαδικασίες που κάποτε ήταν συγκεντρωμένες στο ίδιο μέρος τώρα έχουν διασκορπιστεί σε όλο τον κόσμο. Ταυτόχρονα, κάποιες διαδικασίες που κάποτε ήταν εντελώς διαχωρισμένες τώρα είναι τόσο κοντά η μια στην άλλη όσο οι εργάτες κα οι σχεδιαστές που δουλεύουν στο ίδιο εργοστάσιο στο Μπρίξγουορθ. Η συναρμολόγηση εξαρτημάτων για να φτιαχτούν αυτοκίνητα, πλυντήρια ή αεροπλάνα προσθέτει λιγότερη αξία από ό,τι κάποτε. Πολύ περισσότερη αξία προσθέτουν ο σχεδιασμός, η διοίκηση της αλυσίδας προμηθειών, η αναβάθμιση, το σέρβις και τα παρόμοια.
Κάνοντας το γύρο του κόσμου
Από τη στιγμή που θα κατανοήσουμε πώς είναι η σύγχρονη βιομηχανική παραγωγή, αντιλαμβανόμαστε ότι ο τρόπος απεικόνισής της στην επίσημη στατιστική υποτιμά την ικμάδα της και ότι η φαινομενική παρακμή αυτού του τομέα στις πλούσιες χώρες είναι υπερτονισμένη. Όμως αυτό δεν λύνει το πρόβλημα των πολιτικών. Οι καινοτομίες που εξασφαλίζουν την αντοχή του τομέα έχουν αλλάξει τον αριθμό, τη φύση και τη γεωγραφική θέση των θέσεων εργασίας. Υπάρχουν ακόμα πολλές τέτοιες θέσεις, αλλά οι περισσότερες καλές δουλειές για τους λιγότερο ειδικευμένους δεν θα επιστρέψουν ποτέ.
H βιομηχανία, ως προς την απασχόληση και την καινοτομία, αξίζει να προκαλεί το ενδιαφέρον των πολιτικών. Είναι πιο πιθανό οι βιομήχανοι να είναι και εξαγωγείς από ό,τι οι επιχειρήσεις σε άλλους τομείς της οικονομίας. Και δεδομένων των απαιτήσεων του ανταγωνισμού σε μια ευρύτερη αγορά, οι εξαγωγικές επιχειρήσεις τείνουν να είναι πιο παραγωγικές από τις μη εξαγωγικές. Επίσης οι επιχειρήσεις αυτές τείνουν να είναι περισσότερο εντάσεως κεφαλαίου επειδή οι πωλήσεις σε μια μεγαλύτερη αγορά τούς επιτρέπει να μειώνουν τα σταθερά έξοδα ανά μονάδα προϊόντος. Και ένας τομέας που χαρακτηρίζεται από παραγωγικότητα άνω του μέσου όρου και είναι εντάσεως κεφαλαίου θα είναι σε θέση (αν οι υπόλοιποι παράγοντες είναι σταθεροί) να προσφέρει καλύτερους μισθούς.
Η διάρθρωση της βιομηχανίας του 20ού αιώνα συνέβαλε ώστε αυτοί οι καλύτεροι μισθοί πράγματι να παρέχονται. Τα εργοστάσια συνένωσαν εργάτες με μέτρια εξειδίκευση με μεγάλο κεφαλαιακό εξοπλισμό και όταν αυτός ο εξοπλισμός έμενε ανενεργός λόγω απεργιών αυτό στοίχιζε στους ιδιοκτήτες ακριβά. Ο συνδικαλισμός βοήθησε αυτούς τους εργάτες να αποσπάσουν ένα σεβαστό μερίδιο από την αξία που δημιουργούσε η βιομηχανία.
Ωστόσο, στις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα, αυτό το σύστημα ξεχαρβαλώθηκε. Η βελτίωση των θαλάσσιων μεταφορών και της τεχνολογίας των πληροφοριών επέτρεψε στις εταιρείες να διαχωρίσουν τις ποικίλες εργασίες (από το σχεδιασμό μέχρι τη συναρμολόγηση και τις πωλήσεις) που συγκροτούσαν τη βιομηχανική δραστηριότητα. Τώρα πια ήταν δυνατό να συντονιστούν μεγαλύτερες και πιο σύνθετες αλυσίδες προμηθειών και, επομένως, διάφορες δραστηριότητες να μεταφερθούν σε άλλες χώρες ή σε άλλες εταιρείες ή να συμβούν και τα δύο.
Ταυτόχρονα, τα κομπιούτερ και ο (ψηφιακός) σχεδιασμός μέσω κομπιούτερ έκανε πιο αποτελεσματικό τον αυτοματισμό. Οι υψηλοί μισθοί πρόσφεραν στους ιδιοκτήτες το κίνητρο που χρειάζονταν ώστε να αξιοποιήσουν αυτές τις ευκαιρίες. Κι ενώ τώρα οι πολιτικοί υμνούν τις καλές δουλειές που προσφέρονταν στα εργοστάσια με συνδικαλισμένους εργάτες, την εποχή που αυτά τα συνδικάτα σήκωναν κεφάλι, οι ίδιοι θα προτιμούσαν να τα χαλιναγωγήσουν.
Το αποτέλεσμα ήταν πολλές θέσεις εργασίας στη βιομηχανία να εξαφανιστούν από τον πλούσιο κόσμο. (Βλ. Πίνακα 1). Στη Βρετανία, από το 1840 ως το 1960, το μερίδιο της βιομηχανίας στην απασχόληση μειώθηκε περίπου κατά το 1/3. Σήμερα, τα επίσημα στοιχεία δείχνουν ότι μόνο ένας στους δέκα εργαζόμενους απασχολείται στη βιομηχανία. Στην Αμερική, στα τέλη του 1940, οι βιομηχανικοί εργάτες ήταν ένας στους τρεις εργαζόμενους (χωρίς να συνυπολογίζεται ο αγροτικός τομέας). Σήμερα είναι μόνο ο ένας στους έντεκα. Ακόμα και στη Γερμανία, μια πλούσια χώρα σταθερά προσανατολισμένη στην παραγωγή προϊόντων, μόνο ένας στους πέντε εργαζόμενους είναι βιομηχανικός εργάτης.
Υπάρχει κάποιο πρόβλημα με την επίσημη στατιστική απεικόνιση. Πράγματι, δεκάδες εκατομμύρια θέσεις εργασίας εξαφανίστηκαν και, καθώς η παραγωγικότητα στη βιομηχανία ανέβηκε και οι τιμές των προϊόντων μειώθηκαν, το μερίδιό της στο ΑΕΠ επίσης μειώθηκε. Ταυτόχρονα, ο αριθμός των βιομηχανικών εργατών στις αναπτυσσόμενες χώρες εκτινάχτηκε, ενώ πολλοί από αυτούς δουλεύουν, έμμεσα ή άμεσα, στις ίδιες επιχειρήσεις που απασχολούν λιγότερους εργάτες στις πλούσιες χώρες. Όμως στις περισσότερες περιπτώσεις οι νέες θέσεις εργασίας δεν ήταν απλώς μια απλή γεωγραφική μεταφορά των παλαιών.
Οι εταιρείες χρησιμοποιούν την τεχνολογία και τις νέες πρακτικές με τρόπους που διευκολύνουν τον άμεσο διαχωρισμό των απλών και σαφώς προσδιορισμένων καθηκόντων από τα πιο περίπλοκα. Οι εργασίες ρουτίνας, που δεν ήταν ιδιαίτερα εξειδικευμένες, μεταφέρθηκαν εύκολα στις φτωχές χώρες με τα φτηνά μεροκάματα. (Αν οι φτωχές χώρες είχαν την ικανότητα να απορροφούν τις εργασίες υψηλής προστιθέμενης αξίας, δεν θα ήταν φτωχές.)
Αυτός είναι ο λόγος που οι υποσχέσεις για επιστροφή των θέσεων εργασίας ηχούν τόσο κούφιες. Οι πολύτιμες ημι-ειδικευμένες βιομηχανικές θέσεις εργασίας δεν θα επιστρέψουν στην Αμερική ή αλλού, επειδή δεν μεταφέρθηκαν απλώς στο εξωτερικό. Καταστράφηκαν από τους νέους τρόπους αύξησης της παραγωγικότητας και μείωσης του κόστους οι οποίοι βάθυναν τη διάκριση ανάμεσα στην εργασία ρουτίνας και τις υπόλοιπες βιομηχανικές εργασίες. Καμία μέγγενη δεν μπορεί να τις συνενώσει.
Σύμφωνα με τον UNIDO (τον Οργανισμό Βιομηχανικής Ανάπτυξης του ΟΗΕ), το 1991, οι εργαζόμενοι στη βιομηχανία στις αναπτυσσόμενες χώρες ήταν 234 εκατ.. Το 2014 ο αριθμός τους έφτασε τα 304 εκατ., ενώ στις πλούσιες χώρες είχαν απομείνει μόνο 63 εκατ. βιομηχανικοί εργάτες. Όμως αυτό το 1/6 των βιομηχανικών εργατών στον πλούσιο κόσμο πρόσθετε τα 2/3 της τελικής αξίας του προϊόντος.
H αντίληψη ότι οι βιομηχανίες μεταφέρθηκαν εξ ολοκλήρου στις φτωχές χώρες δεν λαμβάνει υπόψη το γεγονός ότι οι χαμηλής προστιθέμενης αξίας εργασίες που όντως μεταφέρθηκαν στις φτωχές χώρες συνήθως σχετίζονται με τα τελικά στάδια της συναρμολόγησης. Η συναρμολόγηση των μερών που συγκροτούν ένα προϊόν μοιάζει να είναι η πεμπτουσία της βιομηχανικής παραγωγής. Όμως συνήθως προσθέτει ελάχιστα στην αξία του τελικού προϊόντος. Ακόμα και μια σύνθετη και πανάκριβη μηχανή όπως είναι ένα επιβατικό αεροπλάνο, η συναρμολόγηση είναι μια χαμηλής προστιθέμενης αξίας διαδικασία σε σύγκριση με την παραγωγή των συναρμολογούμενων μερών.
Σύμφωνα με μια εκτίμηση, η συναρμολόγηση των αεροσκαφών Airbus στην Τουλούζ ισοδυναμεί με το 5% της προστιθέμενης αξίας της παραγωγής τους – και ας θεωρείται η συναρμολόγηση στη Γαλλία ως ένα μη διαπραγματεύσιμο ζήτημα εθνικής περηφάνιας για τη γαλλική κυβέρνηση. Αντίστοιχα, τo κόστος της συναρμολόγησης των πρώτων iPads της Apple αντιστοιχούσε μόλις στο 1,6% του κόστους της λιανικής τους τιμής (retail cost).
Οι επιχειρήσεις αλλάζουν όνομα
Το μεγαλύτερο μέρος της προ-παραγωγής προστιθέμενης αξίας προέρχεται από την έρευνα και Ανάπτυξη (R&D) και το σχεδιασμό τόσο του ίδιου του προϊόντος όσο και των βιομηχανικών διαδικασιών που απαιτούνται για την παραγωγή του. Περισσότερη αξία προστίθεται από την εξειδικευμένη διαχείριση των σύνθετων αλυσίδων προμηθειών που παρέχουν τα επιμέρους στοιχεία για την τελική συναρμολόγηση. Ακόμα περισσότερη αξία προστίθεται μετά την παραγωγή με τη διοχέτευση των προϊόντων στην αγορά και, μετά την πώληση, από τις επισκευές και το σέρβις και, σε ορισμένες περιπτώσεις, από την απόσυρση – γεγονός που επεκτείνει την ιδέα του τι είναι να παράγεται κάτι ακόμα πιο μακριά από το εργοστάσιο.
Η νομοθεσία για την προστασία του περιβάλλοντος επιβάλλει στις εταιρείες να αναλαμβάνουν οι ίδιες την ευθύνη για τα προϊόντα τους αφού αυτά έχουν εξυπηρετήσει το σκοπό τους, ανακυκλώνοντας τα διάφορα μέρη τους ή απαλλασσόμενες από αυτά. Οι αυτοκινητοβιομηχανίες πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι μπαταρίες των ηλεκτροκίνητων αυτοκινήτων δεν καταλήγουν όπου λάχει. Σε ορισμένες χώρες, οι βιομηχανίες παραγωγής ηλεκτρικών συσκευών πρέπει να πληρώνουν για την ανακύκλωση ψυγείων, πλυντηρίων και άλλων συσκευών.
Καθώς η αλυσίδα της προστιθέμενης αξίας επιμηκύνεται, κάποιες άλλες αλλαγές κάνουν τις επίσημες στατιστικές να υπερβάλουν ως προς την απώλεια θέσεων εργασίας στον βιομηχανικό τομέα. Στο παρελθόν, κάποιες θέσεις που σήμερα δεν θα τις χαρακτηρίζαμε βιομηχανικές, υπολογίζονταν ως τέτοιες αυξάνοντας το σύνολο – και το αντίστροφο.
Οι βιομηχανικές επιχειρήσεις ολοένα και περισσότερο καταφεύγουν σε άλλες επιχειρήσεις για να αναλάβουν το μάρκετινγκ ή τα λογιστικά τους. Κι επειδή οι στατιστικές συνήθως κατηγοριοποιούν τις εταιρείες ανάλογα με το τι κάνει ο μεγαλύτερος αριθμός εργαζομένων τους, αυτό φαίνεται σαν απώλεια βιομηχανικών θέσεων εργασίας. Στατιστικά, η αντικατάσταση του καφετζή του εργοστασίου με μια καντίνα που τη διευθύνει ένας υπεργολάβος φαίνεται το ίδιο με την κατάργηση ενός μεταλλοτεχνίτη (αν και ο καφετζής μπορεί να εξακολουθεί να εργάζεται στην καντίνα),
Μερικές φορές το outsourcing (υπεργολαβία) λειτουργεί αντίστροφα. Η Jaguar Land Rover (JLR) μια βρετανική αυτοκινητοβιομηχανία που ανήκει στον ινδικό όμιλο Tata Group, παρέδωσε το 2009 ένα μεγάλο μέρος της διοίκησης των logistics των προμηθειών στην DHL, έναν παγκόσμιο γίγαντα στον τομέα των ταχυδρομικών μεταφορών και logistics. Η DHL όχι μόνο παραδίδει κομμάτια από προμηθευτές στα εργοστάσια της JLR, αλλά τα τοποθετεί στο ακριβές σημείο της γραμμής συναρμολόγησης όπου χρειάζονται και οι εργαζόμενοί της στριφογυρίζουν στο χώρο του εργοστασίου με κλαρκς (ανυψωτικά οχήματα). Η υπηρεσία που παρέχουν είναι οργανικό μέρος της βιομηχανικής διαδικασίας.
Πολλές πλευρές της R&D, του σχεδιασμού προϊόντων και των τεχνικών δοκιμών σήμερα ανατίθενται σε εταιρείες παροχής υπηρεσιών. To ίδιο συμβαίνει και με τα λογιστικά, τον καθαρισμό, τη διαχείριση προσωπικού και τις υπηρεσίες πληροφορικής. Το outsourcing μπορεί να επεκτείνεται στην ίδια την παραγωγή. Για παράδειγμα, η Apple και η ARM, μια βρετανική εταιρεία κατασκευής μικροτσίπ που εξαγοράστηκε από την ιαπωνική SoftBank, δεν έχουν δικά τους εργοστάσια. Τα κέρδη τους προέρχονται από το σχεδιασμό, τη διανομή και τις υπηρεσίες που συνδέονται με τα προϊόντα τους. Σήμερα μια επιτροπή του ΟΟΣΑ ασχολείται με αν αυτό το είδος επιχειρήσεων θα πρέπει να ταξινομείται ως βιομηχανία.
Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2015 από το Brookings Institute, ένα αμερικανικό think-tank, εκτιμά ότι στις 11,5 εκατ. θέσεις εργασίας στην Αμερική που το 2010 χαρακτηρίζονταν βιομηχανικές αντιστοιχούσαν σχεδόν διπλάσιες θέσεις εργασίας σε υπηρεσίες που συνδέονταν με τη βιομηχανία και ανέβαζαν το συνολικό νούμερο στα 32,9 εκατ. Σε παρόμοιο συμπέρασμα κατέληξε μια βρετανική μελέτη του Manufacturing Metrics Expert Group το 2016, δηλ. ότι 2,6 εκατ. θέσεις εργασίας στην παραγωγή στήριζαν άλλο ένα εκατομμύρια θέσεις εργασίας σε προ-παραγωγής δραστηριότητες και σε 1,3 εκατ. θέσεις μετα-παραγωγής.
Ο καθορισμός του αριθμού των βιομηχανικών εργατών θα γίνεται όλο και δυσκολότερος. Όχι μόνο οι πάροχοι υπηρεσιών θα διεισδύουν όλο και βαθύτερα στη βιομηχανία, αλλά ορισμένοι βιομήχανοι επίσης όλο και περισσότερο θα βλέπουν τον εαυτό τους σαν πωλητές υπηρεσιών.
Στη δεκαετία του ’80, η Ρολς Ρόις, ένας γίγαντας στον τομέα της παραγωγής κινητήρων για τζετ, άρχισε να προωθεί τη «χρέωση με την ώρα», παρέχοντας κινητήρα, σέρβις και συντήρηση με ένα καθορισμένο κόστος για κάθε ώρα πτήσης. Έτσι, με τη μετατροπή μιας βιομηχανίας σε ένα είδος υπηρεσίας εξασφαλίζονται πιο σταθερά έσοδα καθώς «κλειδώνουν» οι πελάτες αντί να τους πουλάς ένα-ένα κομμάτι. Επιπλέον τα περιθώρια κέρδους τείνουν να είναι υψηλότερα για τέτοιες υπηρεσίες από ό,τι για τα ίδια τα προϊόντα.
Οι βιομηχανικές μηχανές και τα παραγόμενα προϊόντα τους όλο και περισσότερο συνδέονται με τα δεδομένα που συλλέγονται ηλεκτρονικά. Οι βιομηχανίες μπορούν να συγκεντρώνουν δεδομένα για το πώς αποδίδουν οι μηχανές τους σε όλο τον κόσμο. Η εξοικείωσή τους με το προϊόν και τα ψηφιακά δεδομένα που συσσωρεύουν τους προσφέρουν μια βάση από την οποία μπορούν να πουλήσουν υπηρεσίες που κανένας τρίτος δεν μπορεί να συναγωνιστεί.
Ένας κατασκευαστής αυτοκινήτων ή ανεμογεννητριών ή εκσκαφέων μπορεί να χρησιμοποιήσει δεδομένα από κάθε προϊόν που έχει κατασκευάσει προκειμένου να βρει πώς ανταποκρίνεται το καθένα από αυτά κι έτσι να αυξήσει την αξία τους για τον χρήστη. Με τη σειρά του ο χρήστης είναι πιο πρόθυμος να πληρώσει για την υπηρεσία που θα συνοδεύει το βιομηχανικό προϊόν παρά για το ίδιο το προϊόν. Π.χ., η αυτοκινητοβιομηχανία, που στο μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα ήταν το αρχέτυπο της μεταλλουργίας, όλο και περισσότερο βλέπει το μέλλον της στην παροχή «υπηρεσιών μετακίνησης» και όχι σαν έναν πωλητή κουτιών με τροχούς στις τέσσερις γωνίες τους. Πολλοί βλέπουν ότι το μέλλον θα είναι να διευθύνει τους δικούς της στόλους αυτοκινήτων που θα παρέχουν αυτόνομες ή κοινές μετακινήσεις – και πιθανότατα αυτό το μέλλον θα είναι πολύ επικερδές.
Η ενθουσιώδης στροφή προς τις υπηρεσίες δεν περιορίζεται στους κατασκευαστές μηχανών υψηλής τεχνολογίας από όπου ξεκίνησε αυτή η τάση. Η ευρωπαϊκή χαλυβουργία Tata Steel λέει ότι διαθέτει μια ομάδα ειδικών, ικανών να παρεμβαίνουν στη γραμμή παραγωγής ενός πελάτη και να βελτιώνουν την απόδοσή της «καθορίζοντας τον καλύτερο τύπο χάλυβα ανάλογα με τις δυνατότητες επεξεργασίας και τις στοχεύσεις στην αγορά». Το ίδιο και η τσιμεντοβιομηχανία LafargeHolcim, που λέει ότι το προϊόν της μπορεί να παραδίδεται και σαν υπηρεσία. Οι όλο και πιο περίπλοκες κατασκευές από μπετόν χρειάζονται ειδικούς που να συμβουλεύουν για το σχεδιασμό, τη χρήση ειδικών προϊόντων, τα logistics κ.λπ.
Αυτό μπορεί να είναι παρήγορο για τους πολιτικούς που επιδιώκουν τη δημιουργία θέσεων εργασίας στη βιομηχανία. Οι καλοπληρωμένες δουλειές θα αυξηθούν καθώς διευρύνονται οι υπηρεσίες που σχετίζονται με τη βιομηχανίας. Σε μερικές περιπτώσεις η καινοτομία και η παραγωγή συνδέονται όλο και πιο στενά. Συχνά η υψηλής τεχνολογίας και εντάσεως κεφαλαίου βιομηχανική παραγωγή συντελείται καλύτερα όταν είναι παρόντες οι σχεδιαστές και οι μηχανικοί που επινόησαν το προϊόν. Στο εργοστάσιο κινητήρων της Mercedes AMB στο Μπρίξγουορθ οι σχεδιαστές είναι επίτηδες τοποθετημένοι εν μέσω των μηχανικών παραγωγής ώστε να συναντιούνται και να συνομιλούν μεταξύ τους.
Το ρόδινο μέλλον
Εφόσον η συνύπαρξη στον ίδιο χώρο βοηθάει, η τεχνολογία και ο επανασχεδιασμός των μεθόδων παραγωγής θα μπορούσαν να συμβάλλουν ώστε η συναρμολόγηση και κάποιες άλλες διαδικασίες της παραγωγής να επιστρέψουν στις πλούσιες χώρες. Η τρισδιάστατη εκτύπωση , αν και ακριβότερη από την παραδοσιακή μαζική βιομηχανική παραγωγή, χρησιμοποιείται για την κατασκευή πιο πολυτελών και ακριβών προϊόντων, όπως μοτοσικλετών, στην καρδιά πόλεων όπως το Λονδίνο και η Νέα Υόρκη, πιο κοντά τόσο στους σχεδιαστές όσο και στους καταναλωτές. H χρήση νέων τεχνολογιών για την πιο στενή συνύπαρξη του ντιζάιν και της παραγωγής μπορεί να συντομεύσει το χρονικό διάστημα από το σχεδιασμό μέχρι τη διάθεση ενός προϊόντος σε επιχειρήσεις που έχουν στενή σχέση με τη μόδα.
Ορισμένες εταιρείες παραδέχονται ότι το outsourcing της παραγωγής σε πιο φτηνές τοποθεσίες έχει εξασθενίσει την καινοτομία, λέει ο Ludovico Alcorta από τον UNIDO. Όταν η παραγωγή μεταφέρεται αλλού, συχνά χάνονται οι ευκαιρίες να μάθουμε πώς να το κάνουμε καλύτερα. H επινόηση νέων προϊόντων και διαδικασιών μπορεί να ανακοπεί, όπως και η αλληλεπίδραση με ερευνητικούς οργανισμούς έρευνας και πανεπιστήμια. Αυτό σημαίνει ότι η δυνατότητα για νέες θέσεις εργασίας στη βιομηχανία δεν θα είναι η έκρηξη την οποία θα ήθελαν οι πολιτικοί.
Η βιομηχανία υψηλής τεχνολογίας παρέχει πολύ καλές θέσεις εργασίας (βλ. Πίνακα 2), αλλά αυτές είναι οι δουλειές του μέλλοντος, όχι του χθες. Οι θέσεις αυτές χρειάζονται ειδικές δεξιότητες και προσαρμοστικότητα. Θα αλλάξουν πολύ στη διάρκεια του εργάσιμου βίου του κατόχου τους ενώ η μαζική απασχόληση θα ανήκει αμετάκλητα στο παρελθόν.
Όσον αφορά τη βιομηχανία, οι κυβερνήσεις πρέπει να ξεκινήσουν με «μετριοπαθείς προσδοκίες», λέει ένας εκπρόσωπος του think-tank McKinsey Global Institute. Οι πολιτικές που θα μπορούσαν να βοηθήσουν είναι αρκετά προφανείς. Βελτίωση της εκπαίδευσης ώστε να υπάρχει επαρκής προσφορά μηχανικών και ειδικών στην υψηλή τεχνολογία. Ενίσχυση της επαγγελματικής εκπαίδευσης στην κατεύθυνση που ακολουθεί η Γερμανία για να στηρίξει τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις της. Ανάπτυξη προγραμμάτων επανεκπαίδευσης για τον εμπλουτισμό των δεξιοτήτων των τωρινών ή των πρώην εργατών.
Τι θα συμβεί μετά;
Αν και δεν μπορούμε να υπολογίζουμε ότι η βιομηχανία θα ξαναφέρει πίσω τις καλές δουλειές για τους ημι-ειδικευμένους εργάτες, ωστόσο η ιστορία της δείχνει ένα δρόμο για την παροχή καλών δουλειών σε άλλους τομείς. Πρώτον, οι εργάτες εξακολουθούν να αποδίδουν καλύτερα όταν εργάζονται σε κερδοφόρες εταιρείες παρά ως εργαζόμενοι σε εργολάβους που παρέχουν υπηρεσίες σε αυτές τις εταιρείες. Δεύτερον, οι εργάτες αποδίδουν καλύτερα όταν είναι σε θέση να βελτιώσουν τη διαπραγματευτική τους δύναμη μέσω των συνδικάτων. Όμως ούτε το ένα ούτε το ένα είναι εύκολο να εφαρμοστούν ή να υιοθετηθούν από όλο το πολιτικό φάσμα.
Αναμφισβήτητα, καλή είναι η ειλικρινής πρόθεση να βοηθηθούν οι άνθρωποι να βρουν δουλειά στη βιομηχανία και γύρω από αυτήν. Δεν είναι όμως καλή η εκτόξευση απειλών προς τις επιχειρήσεις που επιδιώκουν να μεταφέρουν θέσεις εργασίες στο εξωτερικό και προς τις χώρες που είναι πρόθυμες να τις δεχτούν, όπως κάνει ο Ντόναλντ Τραμπ. Η διατάραξη, με την επιβολή δασμών, επί των διασυνοριακών ροών εφοδιασμού στις οποίες στηρίζεται η βιομηχανία θα καταστρέψει τον ίδιο τομέα τον οποίο ο Τραμπ ισχυρίζεται ότι θέλει να ανορθώσει. Το να απελάσει μετανάστες που οι βιομήχανοι δεν μπορούν να βρουν στην πατρίδα τους θα κάνει ζημιά και όχι καλό. Οι πολιτικές που θα ευνοούν τους εργαζόμενους στη γραμμή παραγωγής σε βάρος των επενδύσεων σε αυτοματισμό τελικά θα καταστήσουν την αμερικανική βιομηχανία λιγότερο ανταγωνιστική.
Η βιομηχανική παραγωγή ποτέ δεν ήταν τόσο απλή όσο φαντάζονταν εκείνοι που βρίσκονται μακριά από τον εργοστασιακό χώρο. Σήμερα έχει γίνει ακόμα πιο περίπλοκη. Υπάρχουν λόγοι που συνηγορούν υπέρ της ενίσχυσης της βιομηχανίας καθώς αυτή τείνει να είναι πιο παραγωγική και, από μια άποψη, πιο καινοτόμα από την υπόλοιπη οικονομία. Όμως για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο απαιτείται συνετή σκέψη, μετρημένα βήματα και λελογισμένες προσδοκίες.
Η εφαρμογή της ωμής δύναμης δεν θα γυρίσει το ρολόι πίσω. Το πιο πιθανό είναι να το σπάσει.
(Μετάφραση Μ.Μ.)
