Μία πρώτη αποτίμηση των αποτελεσμάτων στις ευρωεκλογές

ΜΕΤΑΒΑΣΗ – Οργάνωση για μια Κομουνιστική Προοπτική

Γραμματεία του Πανελλαδικού Συμβουλίου

12/6/2024

1. Οι ευρωεκλογές της 9^ης Ιουνίου 2024 έγιναν σε μια συγκυρία που χαρακτηρίζεται από τη βαθιά κρίση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από τη μία αδυνατεί να παίξει έναν αυτόνομο ρόλο στο ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο, τόσο γιατί παρουσιάζει χαμηλές επιδόσεις στους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης και στις νέες τεχνολογίες, όσο και επειδή σύρεται πίσω από τους σχεδιασμούς των ΗΠΑ, συμβάλλοντας στην όξυνση των καπιταλιστικών και ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών. Από την άλλη, συνεχίζοντας μια στυγνή νεοφιλελεύθερη πολιτική στο εσωτερικό της, συμβάλει στη διόγκωση των κοινωνικών ανισοτήτων, στον περαιτέρω κρατικό αυταρχισμό, στην υιοθέτηση αντιμεταναστευτικών πολιτικών και στην περιβαλλοντική καταστροφή. Η κρίση αυτή της ΕΕ αποτυπώνεται αφενός στα κυριαρχούμενα στρώματα και τάξεις μέσω της μεγάλης αποχής, την απαξίωσης, ακόμη και της γελοιοποίησης των εκλογών και του ευρωκοινοβουλίου, καθώς και με την καταψήφιση των περισσότερων κομμάτων που κυβερνούν ή συναινούν σε αυτή την πολιτική. Σε κινηματικό επίπεδο, αυτές οι αντιδράσεις εμφανίστηκαν πριν τις εκλογές με σημαντικούς, αλλά αντιφατικούς, εργατικούς, αγροτικούς, νεανικούς, φεμινιστικούς και οικολογικούς αγώνες. Η κρίση όμως παρουσιάζεται με εκρηκτικό τρόπο και εντός των κυριάρχων κοινωνικών μπλοκ με χαρακτηριστικότερα παραδείγματα τη Γαλλία και τη Γερμανία, τις δυο ηγεμονικές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και άλλες χώρες που μπήκαν επίσης σε πολιτική κρίση και αστάθεια.
2. Το φαινόμενο αυτό, με ιδιομορφίες και καθυστερήσεις, εμφανίζεται και στην Ελλάδα. Η αποχή εκτινάχθηκε σε πρωτοφανή για τη χώρα επίπεδα (συμμετοχή μόλις 41,39%, αν και πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι είναι υπαρκτό το ζήτημα της μη εκκαθάρισης των εκλογικών καταλόγων που την εμφανίζει μεγαλύτερη από ό,τι είναι), αγγίζοντας περισσότερο την περιφέρεια και τις νεότερες γενιές. Σε αυτό έπαιξε ρόλο και η αυτονόμηση των ευρωεκλογών από τις αυτοδιοικητικές εκλογές, αλλά δεν είναι ο μόνος παράγοντας. Το κρίσιμο είναι η ηχηρή καταγραφή πλέον ενός κλίματος αποξένωσης και απογοήτευσης από το κοινοβουλευτικό πολιτικό σκηνικό. Είναι διάχυτο πλέον το αίσθημα χαμηλών προσδοκιών από το πολιτικό σύστημα και η έλλειψη αξιοπιστίας των κομμάτων στα μάτια της κοινωνίας. Και αυτό αφορά όλες τις πολιτικές δυνάμεις και είναι ένα πολύ σημαντικό στοιχείο. Απαιτείται σοβαρή και δύσκολη δουλειά ανάταξης από τις δυνάμεις της μαχόμενης Αριστεράς για να αντιστραφεί αυτό. Αν δεν αρκούσαν ούτε παλιότερα, πλέον οι απλοί εκλογικοί τακτικισμοί και οι κινήσεις χωρίς βάθος και χωρίς δουλειά μεθοδικής οικοδόμησης κοινωνικών και πολιτικών παραδειγμάτων οξύνουν το πρόβλημα ακόμα περισσότερο.
3. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη και η ΝΔ υπέστησαν την πρώτη εκλογική και πολιτική ήττα σημαντικών διαστάσεων, μετά την προειδοποίηση στο δεύτερο γύρο των πρόσφατων αυτοδιοικητικών εκλογών και ειδικά την ήττα στο Δήμο Αθηναίων. Το κοινωνικό μπλοκ που συγκρότησε μετά το 2019 υπέστη ένα σημαντικό ρήγμα. Αυτό είναι το κυρίαρχο χαρακτηριστικό των ευρωεκλογών στη χώρα μας. Η πολιτική κυριαρχία και ηγεμονία της ΝΔ παραμένει, αλλά έχει σε μεγάλο βαθμό τρωθεί. Είναι χαρακτηριστικό ότι η υποστήριξη των ελεύθερων επαγγελματιών στη ΝΔ, όπως εκφράστηκε στα exit poll, από 54% στις βουλευτικές του Μαΐου 2023 κατακρημνίστηκε στο 28% ένα μόλις χρόνο μετά. Οπωσδήποτε έπαιξαν ρόλο στη μείωση της επιρροής της οι συντηρητικές και θρησκόληπτες αντιδράσεις στο νόμο για τα ομόφυλα ζευγάρια. Όμως, οι διαρροές της ΝΔ είναι ισχυρές, όχι μόνον προς τα ακροδεξιά, αλλά και προς το κέντρο, ενώ η κυρίαρχη εκλογική διαμαρτυρία από την πλατιά μικροαστική βάση της εκφράστηκε με την αποχή. Η ερμηνεία για αυτή τη συμπεριφορά χρειάζεται να αναζητηθεί πρωταρχικά στον πληθωρισμό και την ακρίβεια, στην ανεργία που παραμένει σε επίπεδα άνω του 10%, στους χαμηλούς εργατικούς μισθούς, συντάξεις και λαϊκό εισόδημα, στη σκληρή φορολογία των μεσαίων στρωμάτων την ίδια στιγμή που οι υπέρογκες πολεμικές δαπάνες οδηγούν σε διάλυση τη δημόσια υγεία και την κοινωνική πρόνοια, καθώς και στην αλαζονική και αντιδημοκρατική διαχείριση σε διάφορα ζητήματα με προεξάρχον το ατύχημα των Τεμπών.
4. Ο αστικός συνασπισμός εξουσίας απέτυχε να ανασυστήσει τον «κεντροαριστερό πόλο» του διπολισμού. ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ απέτυχαν να εκμεταλλευτούν τη λαϊκή δυσαρέσκεια και τη μεγάλη πτώση της ΝΔ, εμφανίζοντας ήδη σημάδια κρίσης στο εσωτερικό τους. Ούτε ο αμερικανικός μιντιακός λαϊκισμός του εκατομμυριούχου Κασσελάκη και του ΣΥΡΙΖΑ, ούτε το ευρωπαϊστικό καθεστωτικό πρόσωπο του Ανδρουλάκη και του ΠΑΣΟΚ κατάφεραν να πείσουν τα λαϊκά στρώματα. Η αδυναμία σαφούς επικράτησης του ενός από τους δυο δυσκολεύει την αναδιάταξη και ενοποίηση του χώρου που τίθεται σε περιδίνηση. Γενικότερα, η αστική πολιτική εμφανίζει πολλαπλά σημάδια κρίσης, χαρακτηριστικό των οποίων είναι, πέρα από την αποχή, τα διάφορα προσωποκεντρικά αρχηγικά μορφώματα περιορισμένης χρήσης που κατά κανόνα αποτελούν χρήσιμες εφεδρείες των κυρίαρχων πολιτικών.
5. Οι ευρωεκλογές ανέδειξαν μια ακροδεξιά πολιτική στροφή. Αυτό είναι το δεσπόζον πολιτικό χαρακτηριστικό τους συνολικά για την ΕΕ. Οι δεξιές νεοφιλελεύθερες και οι σοσιαλφιλελεύθερες δυνάμεις μέχρι πρότινος απέκλειαν από τη διακυβέρνηση την Ακροδεξιά. Διαχωρίζονταν διακηρυκτικά με αυτήν σε ζητήματα αισθητικής και ατομικών δικαιωμάτων, όμως εφάρμοσαν την ατζέντα της, με αιχμή τον αντι-ισλαμικό ρατσισμό στο μεταναστευτικό – προσφυγικό πρόβλημα. Έτσι, αφενός νομιμοποίησαν την Ακροδεξιά και αφετέρου μπήκαν σε κρίση. Τώρα, οι κορυφές του ευρωπαϊκού κεφαλαίου αναγκάζονται να αναζητήσουν νέους διαχειριστές στα διάφορα ακροδεξιά κόμματα για να μη στραφούν οι λαοί προς τα αριστερά. Πειραματίστηκαν με επιτυχία στην Ιταλία με τη Μελόνι, αφού πρώτα την ανάγκασαν να υμνήσει το ευρώ, το ΝΑΤΟ, τον Ζελένσκι και το Ισραήλ. Το ίδιο έγινε με τη Λεπέν, η οποία έδωσε διαπιστευτήρια για να πάρει το χρίσμα και το χρήμα του γαλλικού μεγάλου κεφαλαίου, ενώ τώρα πραγματοποιείται μία αντίστοιχη διαδικασία ενσωμάτωσης στην ακροδεξιά «Εναλλακτική για τη Γερμανία».
6. Το ακροδεξιό ρεύμα έχει δυναμική και στη χώρα μας φτάνοντας το 20% στο σύνολό του. Εμφανίζει στο εσωτερικό του την «Ελληνική Λύση» ως ηγεμονική δύναμη που κατακτά την τέταρτη θέση και έρχεται δεύτερη δύναμη σε πολλές περιφέρειες της βόρειας Ελλάδας, με υψηλά ποσοστά ιδιαίτερα σε αγρότες, κτηνοτρόφους και μικροϊδιοκτήτες. Η συντηρητική θρησκευόμενη τάση εκφράστηκε με το κόμμα ΝΙΚΗ, ενώ μπήκε στην ευρωβουλή και η «Φωνή Λογικής» της Λατινοπούλου». Το ρεύμα αυτό επιδρά κυρίως στη Νέα Δημοκρατία, αλλά εν μέρει και στην εκλογική βάση άλλων πολιτικών χώρων. Η ακροδεξιά στροφή αποτελεί σημαντικό κίνδυνο για τους/τις εργαζόμενους/ες και τους λαούς, αποτελεί μια πιο επιθετική μορφή της αστικής πολιτικής περικλείοντας μέσα της και νεοφασιστικές τάσεις, καλλιεργώντας έτσι τον κοινωνικό εκφασισμό. Δεν επιτρέπεται καμία επανάπαυση, ούτε όμως και πανικός.
7. Η σημερινή Ακροδεξιά δεν είναι ο σύγχρονος φασισμός. Για διάφορους λόγους, το ευρωπαϊκό κεφάλαιο επιλέγει τον κοινοβουλευτικό αυταρχισμό, την ασφυκτική περικύκλωση και όχι την κατάργηση του κοινοβουλευτισμού και των αστικών δημοκρατικών δικαιωμάτων. Ο κύριος αντίπαλος, σε αυτή την ιστορική περίοδο, είναι ο αντιδραστικός αστικός διπολισμός και όχι κάποια από τις πτέρυγες του ή ο φασισμός. Χωρίς καμία υποτίμηση του νεοφασιστικού κινδύνου και χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και διαφοροποιήσεις εντός των αστικών δυνάμεων που απαιτείται να λαμβάνονται υπόψη. Από αυτή τη σκοπιά, δεν βοηθούν το λαϊκό κίνημα να απαγκιστρωθεί από την αστική ηγεμονία προτάσεις για «αντιφασιστικά» ή «λαϊκά» μέτωπα με αστικές δυνάμεις στο πλαίσιο της ΕΕ. Δεν βοηθά φυσικά ούτε και η κολακεία των συντηρητικών και ακροδεξιών ρευμάτων από δυνάμεις προερχόμενες από την Αριστερά, όπως εμφανίστηκε κυρίως στη Γερμανία («Συμμαχία Ζάρα Βάγκενκνεχτ» που πήρε 6%), αλλά και στη χώρα μας (Πλεύση Ελευθερίας, αλλά και μεμονωμένες κινήσεις όπως η σύμπραξη του Νότη Μαριά με το ΚΚΕ). Πέρα από κάποια πρόσκαιρα εκλογικά οφέλη η ζωή δείχνει ότι αυτή η κατεύθυνση δεν μπορεί να ανακόψει την ακροδεξιά τάση, αντιθέτως τη νομιμοποιεί περαιτέρω στα εργατικά και λαϊκά στρώματα.
8. Τα ρεύματα της κυβερνώσας ή κυβερνήσιμης φιλοευρωπαϊκής και ρεφορμιστικής Αριστεράς υπέστησαν ήττες, είχαν μείωση ή εμφάνισαν στασιμότητα σχεδόν σε όλη την Ευρώπη, όπως στην Ισπανία (Podemos, Sumar), την Πορτογαλία (ΚΚ, Μπλόκο), τη Γερμανία (Die Linke) κ.ά. Στην Ελλάδα, η Νέα Αριστερά ηττήθηκε εκλογικά το αποτέλεσμα αυτό δεν αποκλείεται να θέσει υπαρξιακό ζήτημα για το χώρο αυτό και να οξύνει τις αντιθέσεις σχετικά με τον πολιτικό προσανατολισμό εντός του (προς την κεντροαριστερά ή τη ρεφορμιστική Αριστερά).
9. Πέραν των παραπάνω εμφανών τάσεων δεν πρέπει να υποτιμώνται και «υπόγειες», λιγότερο εμφανείς κοινωνικές και πολιτικές τάσεις που ενυπάρχουν στα εκλογικά αποτελέσματα. Η πιο σημαντική από αυτές είναι μια ακόμη χαμηλής έντασης, αντιφατική και όχι ομοιόμορφη, αλλά υπαρκτή πολιτική πόλωση. Για τη χώρα μας είναι χαρακτηριστική η εκλογική συμπεριφορά στρωμάτων της εργατικής τάξης που μόνο να ανιχνευτεί μπορεί σε ορισμένες εκλογικές περιφέρειες, όπως στη Δυτική Αθήνα και τη Β’ Πειραιά. Εκεί, η ΝΔ είναι σημαντικά κάτω από το πανελλαδικό ποσοστό της, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ, το ΚΚΕ, το ΜέΡΑ25 και η ΑΝΤΑΡΣΥΑ σημαντικά πάνω από το μέσο όρο τους και η Ελληνική Λύση είναι κάτω (Δυτ. Τομέας) ή στα ίδια με τα πανελλαδικά ποσοστά της (Β’ Πειραιά). Όσο αντιφατική και αν είναι αυτή η εκλογική συμπεριφορά, βρίσκεται σε αντίθεση με τα ποσοστά στον πιο εύρωστο Βόρειο Τομέα, όπου η ΝΔ λαμβάνει 35%, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ και το ΚΚΕ είναι στα πανελλαδικά ποσοστά τους (ΜεΡΑ25, Νε.Αρ. και ΑΝΤΑΡΣΥΑ είναι αρκετά πάνω από το μέσο όρο τους). Το ίδιο μπορεί να παρατηρηθεί, όπως και σε προηγούμενες εκλογικές μάχες, στη μεγάλη διαφορά μεταξύ της εκλογικής συμπεριφοράς των ηλικιών 17-34, που ψηφίζουν σαφώς πιο αριστερόστροφα, με τις μεγαλύτερες ηλικίες που ψηφίζουν πολύ πιο συντηρητικά. Επίσης, μία δευτερεύουσα αλλά ποιοτικά σημαντική πλευρά για το λαϊκό κίνημα, είναι μια ορισμένη άνοδος αριστερών ρευμάτων και τάσεων που εμφάνισαν έναν πιο ριζοσπαστικό πολιτικό ενίοτε και αντι-ΕΕ λόγο και μια πιο κινηματική πρακτική, όπως στη Γαλλία, στο Βέλγιο, στην Αυστρία. Η εργατική λαϊκή πόλωση είναι πάντα υποτιμημένη εκλογικά, αλλά πάντα βρίσκει δρόμους να εκφραστεί και στις τελευταίες εκλογικές μάχες εμφανίζεται ελαφρώς αναβαθμισμένη.
10. Το γενικό συμπέρασμα που μπορεί να εξαχθεί από όλα τα παραπάνω είναι ότι δεν έχει ακόμη ξεπεραστεί ο «κύκλος της ήττας» του λαϊκού κινήματος που ξεκίνησε το 2015, αλλά ανοίγει μια νέα περίοδος κοινωνικών αναμετρήσεων μεγάλης έντασης. Η πτώση της ΝΔ μπορεί να τροφοδοτήσει μια μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση στο μαζικό κίνημα και τις διεκδικήσεις του. Εμφανίζεται μια νότα αισιοδοξίας για τη μαχόμενη Αριστερά. Όμως, δεν επιτρέπονται θριαμβολογίες, πανηγύρια και αίσθημα επιβεβαίωσης. Η νέα αυτή κατάσταση δίνει κάποιες δυνατότητες για το εργατικό λαϊκό κίνημα και τη μαχόμενη Αριστερά που χρειάζεται, χωρίς βερμπαλισμούς, να τις μελετήσει σοβαρά. Κυρίως, όμως, χρειάζεται να αλλάξει για να τις αξιοποιήσει.
11. Κρίνουμε τα αποτελέσματα στη μαχόμενη Αριστερά όχι αφ’ υψηλού, αλλά με επίγνωση της αδυναμίας μας να παρέμβουμε εκλογικά και με επίγνωση των δυσκολιών και των θυσιών για όλες τις αριστερές συλλογικότητες που έδωσαν τη μάχη. Θεωρούμε, ότι οι βασικές δυνάμεις της μαχόμενης Αριστεράς, δυστυχώς, δεν είναι αντίστοιχες των περιστάσεων. Το ΚΚΕ είχε μια ακόμη εκλογική επιτυχία, ανέβηκε σε ψήφους και ποσοστά σε σχέση με τις ευρωεκλογές του 2019. Έπεσε όμως, σε ψήφους σε σχέση με τις βουλευτικές εκλογές. Η πολιτική του καμπάνια στράφηκε δεξιότερα, υποβάθμισε την αντι-ΕΕ γραμμή, χρησιμοποιώντας φρασεολογία του πάλαι ποτέ ευρωκομμουνισμού («Ευρώπη των λαών»). Η υπόκλισή του στα συντηρητικά ρεύματα (π.χ. νόμος για τα ομόφυλα ζευγάρια) δεν το βοήθησε να περάσει την Ελληνική Λύση και βρέθηκε στην πέμπτη θέση. Στους φοιτητές/τριες (και ακόμα περισσότερο στις ηλικίες 17-24) το ποσοστό του είναι μικρότερο του πανελλαδικού σε αντίθεση με τις βουλευτικές του 2023 και αυτό οφείλεται στην αντιφατική στάση που κράτησε στο πρόσφατο φοιτητικό κίνημα. Το ΜεΡΑ25 – Ανατρεπτική Οικολογική Αριστερά δεν κατάφερε να περάσει το όριο της εκλογής ευρωβουλευτή/τριας και καθηλώθηκε στο ίδια περίπου ποσοστό, ενώ είχε εκ νέου μεγάλη μείωση σε ψήφους σε σύγκριση με όλες τις προηγούμενες εκλογές. Πολιτικά, υιοθέτησε έναν σαφώς πιο μετριοπαθή λόγο σε σχέση με τις προηγούμενες εκλογικές μάχες του 2023. Εντός του υπήρχαν αντίθετες και μη συγκεράσιμες απόψεις, και αυτό που κυριάρχησε και πάλι συντριπτικά, όπως και στις βουλευτικές εκλογές του 2023, ήταν ο λόγος , η φυσιογνωμία και το πολιτικό περιεχόμενο που είχε θέσει το ΜεΡΑ25 ως κόμμα. Οι μετεκλογικές ανακοινώσεις από δυνάμεις αυτού του χώρου δείχνουν ότι δεν έλαβαν τα εκλογικά μηνύματα και τη σημασία που έχει η συγκρότηση ενός ενιαίου αγωνιστικού κινήματος «από τα κάτω», στο οποίο θα κληθούν να συμμετέχουν χωρίς αποκλεισμούς όλες οι δυνάμεις της μαχόμενης Αριστεράς, και η ανάγκη για μία ουσιαστική και προγραμματική νέα ενωτική συσπείρωση της ανατρεπτικής Αριστεράς. Η ΑΝΤΑΡΣΥΑ και οι άλλες δυνάμεις επαναστατικής αναφοράς (Μ-Λ ΚΚΕ, ΟΚΔΕ) είχαν μεγάλη πτώση σε σχέση με τις ευρωεκλογές του 2019, παρότι η φετινή μάχη είχε πιο χαλαρά χαρακτηριστικά διαμαρτυρίας που τις ευνοούσε, ενώ η συνολική αναλογία των αποτελεσμάτων μεταξύ της ρεφορμιστικής και της επαναστατικής Αριστεράς έχει γίνει πολύ χειρότερη. Οι δυνάμεις αυτές είχαν μια μικρή άνοδο σε ψήφους σε σχέση με τις βουλευτικές του Ιούνη 2023, όπου βρέθηκαν στο ναδίρ τους. Η ΑΝΤΑΡΣΥΑ παραμένει κύρια δύναμη του χώρου, είναι όμως βαθιά διχασμένη και με αντιθετική πολιτική μεταξύ των συνιστωσών της. Δεν είναι ικανή να συμβάλει στην αναγκαία ανασυγκρότηση του χώρου της Αριστεράς με επαναστατική αναφορά και ακόμα περισσότερο σε μία ευρύτερη ενωτική συσπείρωση της ανατρεπτικής Αριστεράς .
12. Η ΜΕΤΑΒΑΣΗ – Οργάνωση για μια Κομμουνιστική Προοπτική έκανε τον Μάιο το βήμα της ίδρυσής της, αλλά το κοινό ταξίδι των δυνάμεων μας ξεκίνησε ένα χρόνο πριν. Χρειάζεται να δούμε αυτοκριτικά και τη δική μας αδυναμία να εμφανιστεί και εκλογικά η πολιτική πρόταση για τη συσπείρωση της ενωτικής και ανατρεπτικής Αριστεράς. Η πρόταση αυτή, όμως, είναι η μόνη που δεν δοκιμάστηκε. Στη νέα κατάσταση που διαμορφώνεται θα δώσουμε όλες τις δυνάμεις μας για μια τέτοια ανασυγκρότηση και ενότητα της ανατρεπτικής Αριστεράς. Για ένα ενιαίο αγωνιστικό κίνημα με τη συνεργασία όλης της μαχόμενης Αριστεράς. Με στόχο να αντιστρέψουμε την αντιδραστική φορά του ιστορικού βέλους, χρειάζεται να δοκιμάσουμε τολμηρά νέους ενωτικούς δρόμους για κοινωνικές διεκδικήσεις και κατακτήσεις, στηριγμένοι στα συνδικάτα, τους συλλόγους και τις κοινωνικές μορφές οργάνωσης που απαιτείται να αναδιοργανώσουμε. Για τον κλονισμό και την ανατροπή της κυβέρνησης Μητσοτάκη και κάθε αστικής πολιτικής, με κατεύθυνση ρήξης και εξόδου από την ΕΕ και το ΝΑΤΟ. Ενάντια στην ακροδεξιά και το νεοφασισμό. Για την απεμπλοκή από τον πόλεμο στην Ουκρανία και τη στήριξη του παλαιστινιακού λαού. Για μια κομμουνιστική προοπτική ανάλογη της εποχής μας.