4. Οι ψαλμωδίες στο μπάνιο κι ο κοινωνικός αυτοματισμός
Δεν ήμουν ποτέ θρησκευόμενος και το οικογενειακό και κοινωνικό μου περιβάλλον με μεγάλωσαν με μια απέχθεια στο παπαδαριό. Παρότι άθεος από τα γεννοφάσκια και τα γονίδιά μου, και απόλυτα συνειδητά αργότερα, πιάνω τον εαυτό μου πολλές φορές στο μπάνιο να τραγουδώ …θρησκευτικά τροπάρια! Μα όλα, όμως! Με τα σωστά λόγια και την ψαλμωδία! Όταν επισκέφτηκα πρώτη φορά την Ιερουσαλήμ και την Παλαιστίνη, έπιανα τον εαυτό μου να αντιμετωπίζει με δέος και υποβλητικότητα τις ταμπέλες και τα τοπωνύμια «Όρος των Ελαιών», «Κήπος της Γεσθημανή», «Ναζαρέτ», «Βηθλεέμ» και τέτοια… (Μετά διάβασα σ΄ ένα σημείωμα του Σεφέρη ότι αυτό συμβαίνει σχεδόν σ΄ όλους).
Τι είναι αυτό που ανασύρει από τα «κρυφά συρτάρια» του μυαλού τέτοια πράγματα; Τι άλλο από ότι οι δάσκαλοι στο Δημοτικό μας υποχρέωναν σε κάθε γιορτή να μαθαίνουμε και να ξέρουμε «νεράκι» το «απολυτίκιο της μέρας» ή και η διδασκαλία των Θρησκευτικών για 12 χρόνια/κάθε χρονιά… Είναι αυτό που λέμε «κοινωνικός αυτοματισμός».
Η επιβολή του «κοινωνικού αυτοματισμού», το να κάνεις δηλαδή ή να αποδέχεσαι σαν «φυσιολογικά» πράγματα χωρίς να το πολυσκέφτεσαι είναι σήμερα ο μεγαλύτερος κι ο πιο άμεσος κίνδυνος για το ανθρώπινο γένος.
Το σύνθημα της Αμφισβήτησης, της Αντίρρησης και στη συνέχεια της Απόρριψης και της Ανυπακοής σε κάθε συζήτηση, επικοινωνία, νοικοκυριό, παρέα, συλλογικότητα πρέπει να γίνουν το «βουητό των καιρών μας», να οδηγήσουν στην εγρήγορση και τη χωρίς δισταγμό επιμονή σε μαζικούς αγώνες και κάθε μορφής κινητοποιήσεις που πρέπει να επιδιωχθούν – όχι με κάποια λογική «άμυνας» – με αιτήματα που μπορεί να μην τολμούσαμε να ξεστομίσουμε μέχρι το Γενάρη θεωρώντας τα «μαξιμαλιστικά» ή «εκτός εποχής». Αυτό είναι που πρέπει να σχεδιαστεί και επιχειρηθεί άμεσα. Ο εφησυχασμός, ο φορμαλισμός και η στενότητα τόσο στις μορφές οργάνωσης όσο και στις μορφές πάλης είναι τραγικό λάθος που με κάθε τρόπο πρέπει να αποφευχθεί.
Μια τεράστια συζήτηση παράλληλα, με αναζητήσεις, γόνιμη κι ανοιχτόμυαλη αντιπαραβολή απόψεων κι επεξεργασιών ακόμα και με οξύτητα είναι άμεση ανάγκη με αίσθημα υπεροχής όμως και κυρίως μέσα στις καθημερινές συγκρούσεις με κάθε αφορμή σε κάθε χώρο δουλειάς, κατοικίας, εκπαίδευσης, κλάδο, ομάδα, παρέα για το ότι μπορεί η εποχή μας να γίνει η εποχή των Μεγάλων Επαναστάσεων και του κοινωνικού μετασχηματισμού.
Για να μην ξεχνάμε: -το «κανένας εργάτης στη Γερμανία», το «ούτε σπυρί στάρι στον καταχτητή», το «να σώσουμε τις πόλεις απ’ την πείνα» το 1941-43 ήταν που έκαναν μαζικό και ηγεμονικό το ΕΑΜ και την ανάγκη για Λαοκρατία, -τα ζητήματα τις Ειρήνης, του Ψωμιού, τις Γης, των Τραπεζών μπήκαν μπροστά τις Θέσεις του Απρίλη το 1917 για να συνοδευτούν με το «καμμιά εμπιστοσύνη στην Προσωρινή Κυβέρνηση – Όλη η εξουσία στα σοβιέτ»…
Η ΑΜΕΣΗ κι ΕΚΡΗΚΤΙΚΗ στην εποχή μας μετάδοση και διάχυση της πληροφορίας, κάθε άποψης, κάθε συνθήματος μαζί με το ταρακούνημα του «σοκ της πανδημίας» ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑ ΜΑΣ -> ΠΩΣ ΟΜΩΣ;
5. Οι κότες και το «ξέρεις ποιος είμαι εγώ;»
Είχε αρχίσει να διαδίδεται και να γίνεται πλατφόρμα στα social media, κυρίως από ΣΥΡΙΖΑ μεριά, το … «μετά θα λογαριαστούμε». Μετά, όμως! Τώρα «εθνική ομοψυχία», «προτάσεις», «όλοι μαζί» και τέτοια. Κότες δηλαδή με την ψευτομαγκιά του «ξέρεις ποιος είμαι εγώ ρε; Να δεις τι θα σού κάνω!»
Ο Μητσοτάκης, αν δεν υπάρξουν μεγάλες αναταράξεις και δεν αποδειχτεί ανόητος, θα κάνει εκλογές το συντομότερο δυνατό για να κεφαλαιοποιήσει τη διαχείριση του μαζικού τρόμου («Όλοι πίσω μου» κατά το «Καραμανλής ή τανκς» του 1974) και την αγιοποίηση του Λοιμωξιολόγου Τσιόδρα – άσε πού όπου νάναι θα σκάσει μύτη κι η κρίση…Τα «success story» και «η Ελλάδα που ανακάμπτει», περασμένα/ξεχασμένα.
Πολλή κουβέντα θα γίνει σ΄ αυτές τις εκλογές –όποτε γίνουν, και για το «κοινωνικό κράτος», την «προστασία των αδύναμων», τη «σωστότερη διαχείριση» και δε συμμαζεύεται. Για τα μνημόνια, τη λιτότητα, την διάλυση του συστήματος υγείας και πρόνοιας, ξανά περασμένα/ξεχασμένα.
Σ΄ άλλες εποχές, η τότε πολιτική της ΕΔΑΐτικης αριστεράς για … «Συμφιλίωση – Ειρήνη – Δημοκρατία και Προκοπή» είχε σαν αποτέλεσμα τη χούντα του 1967 χωρίς να ανοίξει μύτη! Βέβαια ο Ερντογάν πιο πρόσφατα, μ΄ ένα sms και βιντεομήνυμα στο κινητό κατέβασε εκατομμύρια στους δρόμους σε λίγες ώρες. Ναι, αλλά αυτός είναι «κακός», «σουλτάνος», «αυταρχικός» και «μας απειλεί»…
–To θέμα του ΚΡΑΤΟΥΣ θα ξαναβγεί στην επιφάνεια: Από την αναζήτηση «του κοινωνικού κράτους» και τα Κεϋνσιανά/σοσιαλδημοκρατικά μοντέλα μέχρι τη θεοποίηση του ΠΑΝΙΣΧΥΡΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ προβάλλοντας τις αποδόσεις και την αποτελεσματικότητα της Κίνας και της Ρωσίας. Αμφιβάλλει κανείς ότι ΟΛΕΣ οι δυτικές κυβερνήσεις, ανοιχτά ή ενδόμυχα, θάθελαν να γίνουν στη μορφή «κράτος σαν την Κίνα». ΝΑΙ, ΑΛΛΑ ΤΙ ΚΡΑΤΟΣ;
-Τα θέματα της ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, του εθνικισμού, της μετανάστευσης θα πληθαίνουν στην ημερήσια διάταξη και θα πρέπει να συζητηθούν χωρίς ταμπού, μισόλογα και αναστολές. ΝΑΙ, ΑΛΛΑ ΤΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ; ΝΑΙ ΑΛΛΑ ΤΙ ΠΑΤΡΙΔΑ;
-Το παραμύθι της ΕΥΡΩΠΗΣ είναι μια ευκαιρία να τελειώνει μια και καλή σαν νέο-αποικιοκρατία και στην ουσία κατοχή. Το ίδιο και με τους ευρωλιγούρηδες. Η ανάγκη για μια νέα Παγκόσμια τάξη με πολύπλευρη συνεργασία κι αλληλεγγύη θα αναδειχτεί έτσι κι αλλιώς. Το τέλος του 2ου Παγκόσμιου σήμανε το τέλος της αποικιοκρατίας, από την Μέση Ανατολή και την Αφρική μέχρι την Ινδοκίνα και τον Ειρηνικό. ΓΙΑΤΙ ΟΧΙ ΚΑΙ ΤΩΡΑ;
Αφορμές θα υπάρξουν – τόσες και τέτοιες που δεν μπορούμε να φανταστούμε. Σε κάθε ιστορική εποχή εμφανίζεται αυτό πού λέμε «ο αδύνατος κρίκος» όπου οι αντικειμενικές και υποκειμενικές συνθήκες είναι πιο ώριμες. Το πιο πιθανό είναι αυτό να συμβεί πιο άμεσα στην Ιταλία και την Ισπανία, χωρίς να αποκλείονται εκπλήξεις. Το ζήτημα είναι κάθε τέτοια περίπτωση να γίνεται «ο πόντος» απ’ όπου «θα αρχίσει να ξηλώνεται το πουλόβερ». ΓΙΑΤΙ ΟΧΙ ΚΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ;
Ξαναδιαβάζω από καιρό σε καιρό το Κομμουνιστικό Μανιφέστο. Όχι όπως οι θρησκευόμενοι τη Βίβλο ή το Κοράνι, αλλά γιατί είναι ίσως το πιο πυκνό κι εύστοχα κωδικοποιημένο κείμενο σχετικά με την εποχή μας, αυτή του Καπιταλιστικού κοινωνικού συστήματος -που εμφανίστηκε σαν παραγωγικές σχέσεις και δυνάμεις (με την αντίστοιχη ιδεολογία) τον 14ο-15ο αιώνα για να αρχίσει να επικρατεί κοινωνικά και πολιτικά την εποχή των Μεγάλων αστικών Επαναστάσεων στα τέλη του 18ο αιώνα και να εξελίσσεται μέχρι τις μέρες μας.
Καμμιά φορά ξαναδιαβάζοντάς το, ανακαλύπτει κανείς ζητήματα και αναφορές που δεν είχε τύχει να εντοπίσει ή να κατανοήσει αλλά το κυριότερο είναι κάθε φορά η υπενθύμιση ότι αυτό που κινεί τον κόσμο μας είναι η βασική αντίθεση Εργασίας – Κεφάλαιου. Κι ότι αυτή απεικονίζεται στην σύγκρουση των τάξεων. Ο κόσμος της «εργασίας», δηλαδή όσοι παράγουν τον πραγματικό πλούτο και τους αποδίδεται έμμεσα ή άμεσα ελάχιστο κομμάτι της υπεραξίας που δημιουργούν και που οι Κλασσικοί βάφτισαν «εργατική τάξη», καθοδηγούνται απ’ τα συμφέρον να διεκδικούν απ’ την Υπεραξία που παράγουν και καρπώνεται το Κεφάλαιο ώστε στις μεν σημερινές συνθήκες «να πληρώνονται περισσότερο – να δουλεύουν λιγότερο – να ζούνε καλύτερα» και απ΄ την άλλη τελικά σαν νομοτέλεια/ιστορικός σκοπός να πάρουν τον έλεγχο της Εργασίας σε όφελός τους, για να αλλάξουν την κοινωνία και να απελευθερώσουν την ανθρωπότητα. Από τη μεριά του ο κόσμος του «κεφάλαιου» -αυτό που λέμε άρχουσα τάξη, τ’ αφεντικά και τα τσιράκια τους (πολιτικά, διοικητικά, δημοσιογραφικά κλπ.) – θέλουν να εξυπηρετούν με κάθε τρόπο το Μέγιστο Κέρδος (με περιορισμό στο ελάχιστο της υπεραξίας που αποδίδουν, με την αύξηση στο μέγιστο της απόδοσης της εργασίας κ.ά.), τη συσσώρευση και συγκέντρωση του κεφαλαίου τους, τις νέες αγορές και την ατάραχη διαιώνιση της κυριαρχίας τους. Τότε ΟΛΑ γίνονται πιο καθαρά!
Προχτές λοιπόν έπεσα στο παρακάτω κομμάτι του Κομμουνιστικού Μανιφέστου:
… Τον καιρό που ξεσπούν οι εμπορικές κρίσεις καταστρέφεται κανονικά ένα σημαντικό μέρος όχι μόνο από τα έτοιμα προϊόντα μα κι απ’ τις δημιουργημένες κιόλας παραγωγικές δυνάμεις. Μια κοινωνική επιδημία ξεσπά, που όλες τις περασμένες εποχές θα φαινότανε παραλογισμός – η επιδημία της υπερπαραγωγής. Η κοινωνία έξαφνα βρίσκεται πισωδρομημένη σε μια κατάσταση στιγμιαίας βαρβαρότητας. Νομίζει κανείς πως της κόπηκαν όλα τα μέσα της διατροφής από καμιά πείνα ή από κανένα εξολοθρευτικό πόλεμο. Η βιομηχανία και το εμπόριο φαίνονται νεκρωμένα. Και γιατί; Γιατί η κοινωνία έχει πάρα πολύ πολιτισμό, πάρα πολλά μέσα διατροφής, πάρα πολλή βιομηχανία, πάρα πολύ εμπόριο. … Με ποιόν τρόπο ξεπερνά η μπουρζουαζία τις κρίσεις; Απ’ τη μια μεριά καταστρέφοντας αναγκαστικά ένα σωρό παραγωγικές δυνάμεις και απ’ την άλλη με το να κατακτά νέες αγορές και να εκμεταλλεύεται πιο εντατικά, πιο πλατιά όλες τις παλιές αγορές…
Αν επιχειρήσουμε να συνδυάσουμε την εικόνα της «επιδημίας της υπερπαραγωγής» -αυτό πού λέμε «κρίση» δηλαδή και που την έχουμε συνηθίσει σα στοιχείο της καθημερινότητάς μας – μαζί με την εικόνα «της πανδημίας», μόνο μια λέξη ταιριάζει: ΧΑΟΣ (…και είναι μπροστά μας).
7. Το ΧΑΟΣ είναι δεδομένο. Η σύγκρουση είναι μονόδρομος, άμεση και αναπόφευκτη!
ΤΩΡΑ θα κριθεί αν θα ξεκινήσει είτε η εποχή των κοινωνικών μετασχηματισμών – είτε ο πιο σκοτεινός και μακρόχρονος μεσαίωνας! Αποτελεί ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΗ και ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ανάγκη να συνειδητοποιηθεί το τι θα επιχειρηθεί τους αμέσως επόμενους μέρες και μήνες μετά το «σοκ της πανδημίας» –αν και δείγματα έχουν υπάρξει ήδη:
o Η πιο βίαιη, επιθετική, μαζική κι επίμονη προσπάθεια για την αναδιάρθρωση του Καπιταλισμού από τότε που υπάρχει σαν κοινωνικό σύστημα, συνδυασμένη (α) με μια ασύλληπτη επίθεση στις καταχτήσεις -όσες διατηρούνται – των εργαζομένων και με μια γιγαντιαία αναδιανομή πλούτου και εισοδημάτων μαζί με (β) την επιβολή -λίγο ως πολύ μακροπρόθεσμων- νέων μοντέλων κοινωνικών σχέσεων και πολιτικής/ιδεολογικής κυριαρχίας, σε κάθε χώρα, γωνιά, πτυχή της ζωής. Δεν υπάρχει καμιά άλλη επιλογή για την άρχουσα τάξη στο ιστορικό σημείο που βρίσκεται το σύστημά της!
Δεν είναι η πρώτη φορά που τέτοιες «αναδιαρθρώσεις διαρκείας» επιχειρούνται κατά κύματα, όμως όσα μέχρι τώρα έχουμε ζήσει φοβάμαι ότι θα μοιάζουν «παιδικά παραμύθια». Κι αναφέρομαι:
– στο Ρηγκανοθατσερισμό στα ’80,
– στην παγκόσμια αναδιάταξη σαν το «τέλος της ιστορίας» μετά την κατάρρευση των αποτυχημένων/μεταλλαγμένων «σοσιαλιστικών καθεστώτων» στα ’90,
– στον «ισλαμικό κίνδυνο» κι όσα έγιναν στο όνομά του απ’ το 2000 και μετά,
– στην επίθεση στο όνομα της κρίσης απ’ το 2008 και μετά μέχρι σήμερα…
Από την άλλη:
o Τέτοιες περίοδοι επιχειρούμενων ανακατατάξεων -ειδικά αυτή που έχουμε μπροστά μας- μπορούν, όπως δείχνει η εμπειρία, να αποτελέσουν Ιστορική ευκαιρία για ραγδαία όξυνση της ταξικής πάλης, κυρίως γιατί αντικειμενικά θα βγαίνει στην επιφάνεια και θα επανέρχεται συνεχώς το δίλημμα «Ποιος-ποιόν» δημιουργώντας προϋποθέσεις για ταχύτατη ωρίμανση του λεγόμενου «υποκειμενικού παράγοντα» -> Είναι εφικτό, κι αυτό πρέπει να επιδιωχθεί, το ξεκίνημα μιας ολόκληρης ιστορικής περιόδου τεράστιων συγκρούσεων και ανατροπών ξεκινώντας από κι αξιοποιώντας το τέλος μύθων και αυταπατών, τη μετατροπή του μαζικού τρόμου και της ανασφάλειας σε πίστη ότι «το σύστημα ξόφλησε» και στη συνέχεια με την ηγεμονία της ανάγκης/νομοτέλειας για κοινωνικό μετασχηματισμό. Το βασικό πρόβλημα μπροστά σ’ αυτό το δίλλημα είναι ότι:
· Ο κόσμος της «εργασίας» κι όσοι έχουν παρόμοια συμφέροντα (νέα γενιά, αγροτιά, μεσαία στρώματα) είναι χωρίς οργάνωση, χωρίς ορατή συλλογική προοπτική ή όραμα, χωρίς ηθικό, και μάλλον σε συνθήκες μοιρολατρίας ή αποπροσανατολισμού.
· Ο κόσμος του «κεφαλαίου» και οι μηχανισμοί κυριαρχίας του, δείχνουν πιο έμπειροι, πιο οργανωμένοι, πιο έτοιμοι για τη σύγκρουση αλλά η «παντοδυναμία» τους είναι μύθος. Μάλλον αμήχανοι είναι ακόμα κάτω απ’ τις συνθήκες του αδιεξόδου του παρασιτικού καπιταλισμού και των αυξανόμενων ανταγωνισμών και ενδογενών αντιθέσεων. Είναι θέμα όμως ημερών -αν όχι ωρών- να συγκροτήσουν και να κωδικοποιήσουν πολιτικές με «καρότο και μαστίγιο», να αρχίσουν τη διάχυση από τα ΜΜΕ και τα Μέσα κοινωνικής δικτύωσης της «κουλτούρας υποταγής» κεφαλαιοποιώντας το τρόμο και το σοκ.
Δεν είναι ανάγκη να φανταστούμε- ούτε υπάρχει, ούτε τους χρειάζεται- κάποιο «Παγκόσμιο Συντονιστικό Κέντρο» που συνωμοτεί και καθοδηγεί τις δυνάμεις του Κεφαλαίου. Υπάρχει ήδη βαθιά εδραιωμένη στ’ αφεντικά και τα τσιράκια τους, πολιτικά/διευθυντικά και δημοσιογραφικά, σε κάθε γωνιά της γης, εκείνη η Συλλογική Συνείδηση, η εμπειρία, η κεκτημένη ταχύτητα και τα αντανακλαστικά βασισμένα στο νόμο του Μέγιστου Κέρδους και τη διαιώνιση της κυριαρχίας τους. Επικουρικά -και επιτελικά αν χρειαστεί- βέβαια διαθέτουν G7, EU, IMF, World Bank, ECB, ΝΑΤΟ κλπ κλπ και στο εποικοδόμημα μια κατεστημένη κουλτούρα και ηθικές αντιλήψεις που κυριαρχούν στα social media, ΜΜΕ, εκπαίδευση, κλπ.
Για τον κόσμο της Εργασίας το κρίσιμο ζητούμενο σήμερα είναι αυτή η δική του, «αντίπαλη» Συλλογική συνείδηση:
Η ΩΡΙΜΗ ΑΝΑΓΚΗ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΤΕΚΝΟ ΤΗΣ ΟΡΓΗΣ ΓΙΑ ΕΝΑ ΝΕΟ ΑΙΣΙΟΔΟΞΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΡΕΥΜΑ ΠΟΥ ΘΑ ΟΔΗΓΗΣΕΙ ΣΤΟΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ, ΕΝΣΩΜΑΤΟΝΟΝΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗ ΓΝΩΣΗ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΠΟΤΥΧΙΕΣ Ή ΚΑΙ ΤΙΣ ΝΙΚΕΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΑΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ!
