Τι είναι εκείνο που κάνει μια θεατρίνα, τη Νενα Μεντή, να αναφλέγεται πάνω στη σκηνή παριστάνοντας μια “παλιά”, την Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου, και ένα κοινό να πυρακτώνεται αποθεώνοντας την ηθοποιό, την Παπαγιαννοπούλου και…; Και τι άλλο;
Η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου είναι μια ξεχωριστή ιστορία του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού. Η Νένα Μεντή είναι μια ξεχωριστή ιστορία του ελληνικού θεάτρου, που το επιβεβαίωσε παριστάνοντας στη σκηνή την Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου.
Οι θεατές της παράστασης απέχουν από την εποχή της Παπαγιαννοπούλου όσο και από τη μεγάλη εποχή του λαϊκού τραγουδιού πολλές δεκαετίες. Οι θεατές είναι άλλοι, το λαϊκό τραγούδι είναι άλλο, η ελληνική κοινωνία είναι άλλη, η εποχή είναι άλλη.
Αλλά εμένα, κατά τη διάρκεια της παράστασης, μου γεννήθηκε η ιδέα, ή η εντύπωση, πως ήταν και κάτι άλλο, πιο ουσιώδες, που ένωνε κοινό, πρωταγωνίστρια και στιχουργό. Πως δεν ήταν μόνο η εκτίμηση και η συγκίνηση για μια σπουδαία παράσταση (η εξαιρετική σκηνοθεσία ανήκει στον Πέτρο Ζούλια).
Παρεμπιπτόντως, όσο παρακολουθούσα, είχα την εντύπωση πως για να ανέβει το έργο κάθησαν Μεντή και Παπαγιαννοπούλου πολλές νύχτες και τά ‘πανε (και τά ‘πιανε), τόσο που σιγά-σιγά η Μεντή έγινε Παπαγιαννοπούλου, κι έτσι στη σκηνή δεν έπαιζε την άλλη αλλά τον εαυτό της – πλέον, αν με ρωτήσουν πως είναι η Παπαγιαννοπούλου θα πω: σαν τη Μεντή.
Πέρα λοιπόν από την εκτίμηση για την παράσταση, είναι ένα κάτι που δεν ξέρω πώς να το περιγράψω ώστε να μη φανεί σαν γραφικό. Μια κοινή αγωνία, μια αναζήτηση, μια προσπάθεια να μην υποκύψουμε;
Καθένας από τους παριστάμενους όλα αυτά μπορεί να τα αντιλαμβάνεται διαφορετικά. Καθένας στο κατακερματισμένο και μεταμοντέρνο μας σύμπαν να τα βλέπει με τον δικό του εξατομικευμένο τρόπο.
Αλλά εκεί μέσα, στη σκηνή και την πλατεία, όλα είχαν το νόημα κάτι συλλογικού, κοινωνικού, ενός “δικού μας”, που ξέραμε ποιο ήταν άλλοτε, το βλέπαμε στη σκηνή, και δεν έχουμε πάψει να το αναζητούμε σήμερα. Και το εξέφραζε το πνεύμα της Μεντή-Παπαγιαννοπούλου.
Πρόσωπο περίπλοκο, διαολόσπερμα, ερωτικό και καταστροφικό, συνεχώς έξω από το πλαίσιο, και εύθραυστο χωρίς να σπάει.
Μόλις τέλειωσε η παράσταση, πριν ακόμα ειπωθεί η τελική ατάκα, ολόκληρο το θέατρο ήταν όρθιο και χειροκροτούσε. Κι ένιωσα όπως στη συγκέντρωση του Ιουλίου στο Σύνταγμα.
Και σαν να κατάλαβα καλύτερα τι ήταν εκείνο το ΟΧΙ του δημοψηφίσματος, ένα διαρκές ΟΧΙ που υπάρχει μέσα μας, που χάνεται, μπερδεύεται και ξαναψάχνει μια επιφάνεια να βγει, μια ευκαιρία, έναν τρόπο. Μερικό και επί μέρους, ή ολικό.
Κι επειδή έτυχε λίγες μέρες πριν να παρακολουθήσω κάποια συζήτηση, όπου ένας καλλιτέχνης είπε με πολλές δόσεις σνομπισμού: «φυσικά δεν πήγα να ψηφίσω στο δημοψήφισμα, ήξερα τι θα συμβεί», έφερα σε σύγκριση της δυο συμπεριφορές.
Ύστερα από την παράσταση της Παπαγιαννοπούλου κατάλαβα αποκαλυπτικά τι ήταν εκείνο που μου προκάλεσε τόση αποστροφή για τα λεγόμενα του καλλιτέχνη.
Εκεί που ο κόσμος αναζητεί έναν τρόπο να εκφράσει τη συλλογικότητα, την “ηρωική” πλευρά του, τη θυμωμένη του αντίσταση, την επιφανειακή μπορεί αλλά και βαθειά ταυτόχρονα, εσύ λες πως αυτά δεν είναι παρά μια αυταπάτη, μην κάνετε τίποτα, η υπόθεση είναι χαμένη, σας δουλεύουν.
Κι έτσι δεν διαλύεις μόνο τη συγκεκριμένη υπόθεση, αλλά το κοινωνικό υποσυνείδητο, ανατρέπεις τις αγωνιώδεις και πιθανόν απελπισμένες προσπάθειες, των προβλεπόμενων ηττών, χωρίς τις οποίες όμως καμιά νίκη δεν έρχεται. Μένεις εκεί, στην υψιπετή μοναξιά σου, αποφεύγοντας το λάθος. Δεν σε γελάνε εσένα!..
Πως στο μυαλό μου, περίεργοι συνειρμοί, ήρθε ένα περιστατικό από τη χούντα; Κατέβασαν μια συντρόφισα στο κελί της, ύστερα από βασανιστήρια. Ματωμένη ακόμα, βογγώντας αλλά και υπερήφανη που δεν είχε “σπάσει”, άρχισε να μιλάει με τη γλώσσα των χτυπημάτων στον τοίχο στον κρατούμενο του διπλανού κελιού. Θα νικήσουμε και τέτοια ηρωικά.
Εκείνος, προερχόμενος από μια οργάνωση πιο “προσγειωμένη” στην πραγματικότητα, απάντησε ειρωνευόμενος τον αφελή βερμπαλισμό της. Η κοπέλα ένοιωσε συντριβή. Έπρεπε ή να υποκύψει στην συντριβή της (και στο “ρεαλισμό” του “συντρόφου”) ή να υψώσει τείχος απέναντί του.
Είναι μερικές στιγμές και μερικά πράγματα όπου δεν χωράνε αβρότητες!..
Κοντολογίς, για να επανέλθω, εν τέλει η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου είναι ένα συναίσθημα σημερινό. Μια ενδιαφέρουσα και παρήγορη ιδέα.
