Η φωτογραφία αυτή είναι τραβηγμένη από τον René Burri στις 17 Νοεμβρίου του 1973 στην Αθήνα. Δεν έχει «παίξει» στις σχολικές γιορτές του Πολυτεχνείου. Δεν έχει μιλήσει, δεν έχει φθαρεί, δεν έχει συνηθιστεί. Γι’ αυτό το λόγο, έχει μια άλλη δύναμη – πέρα από τα όσα κατάφερε να χωρέσει ζωντανά μέσα της ο φωτογράφος.
Ο Ελβετός René Burri (1933-2014) υπήρξε φωτογράφος του διεθνούς πρακτορείου Magnum Photos. Για μισό αιώνα φωτογράφισε τον κόσμο, την Ιστορία να κινεί τον κόσμο – από αθέατες πλευρές και δικές του μοναδικές γωνίες, πάντα στο κάδρο του πρώτου πλάνου. Από τον Τσε και τον Φιντέλ μέχρι τον Πάμπλο Πικάσο, τον Λε Κορμπυζιέ και τις λαϊκές γειτονιές της Βραζιλίας, οι εικόνες του αποτελούν σήμερα σημάδι του κόσμου, σώμα της ιστορίας των ανθρώπων, απεικόνιση των σημαντικών τους. Η φωτογραφία αυτή είναι τραβηγμένη από τον Burri στις 17 Νοεμβρίου του 1973 στην Αθήνα. Δεν έχει «παίξει» στις σχολικές γιορτές για την εξέγερση του Πολυτεχνείου, ίσως και να μην έχει δημοσιευτεί ποτέ στα αφιερώματα των ντόπιων μέσων. Δεν έχει μιλήσει, δεν έχει φθαρεί, δεν έχει συνηθιστεί στα μάτια που έχουν δει τις επετείους να γίνονται γιορτές και τις γιορτές ξανά επετείους. Γι’αυτό το λόγο, έχει μια άλλη δύναμη – πέρα από τα όσα κατάφερε να χωρέσει ζωντανά μέσα της ο φωτογράφος.
Συμβολή Πατησίων και Μάρνη, απέναντι από το Αρχαιολογικό Μουσείο. Οι ερπύστριες ριγούν την άσφαλτο και τη δημοκρατία, οι φαντάροι σε επιχειρησιακό αναβρασμό, ένα αυτοκίνητο με σκασμένο λάστιχο κλείνει το δρόμο. Η Πατησίων άδεια από ζωή και κίνηση, ο γηραιός διαβάτης με το κουστούμι και τη γραβάτα ερήμην του υποδηλώνει την επιστροφή στην καθημερινότητα που έρχεται. Η γιγάντια εικαστική διαφήμιση των τσιγάρων του Παπαστράτου, αναπόφευκτα καίρια, λειτουργεί ως μια υπόμνηση της ύπαρξης εθνικής οικονομίας. Κάτω από αυτή, αθέατη με την πρώτη ματιά, η μαρκίζα του θεάτρου Αθήναιον συμπυκνώνει έναν αθέατο πολιτισμό – ζωντανό, γενναίο και λαϊκό – μαζί με τις αγωνίες των ανθρώπων μιας εποχής: «Το Μεγάλο μας Τσίρκο», το ιστορικό θεατρικό έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη που ανέβασε ο θίασος Καρέζη-Καζάκου τον Ιούνιο του ’73, με τη μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου και το τραγούδισμα του Νίκου Ξυλούρη. Ένα μήνα περίπου πριν τη φωτογραφία, η Χούντα είχε διακόψει βίαια τις παραστάσεις, ενώ η Καρέζη και ο Καζάκος κρατήθηκαν στο ΕΑΤ-ΕΣΑ. Όσο η μεταπολίτευση βάθαινε στο χρόνο, το Αθήναιον ταυτίστηκε με επιθεωρήσεις λαϊκού γέλιου – όπως και η μεταπολίτευση. Συμβολικά, επήλθε η φθορά και η εγκατάλειψή του, ενώ ο αθέατος πολιτισμός σήμερα, παρών και αναγκαίος όσο ποτέ, ανέστιος ασφυκτιά και απελπίζεται.
Όπως ακριβώς τα «τραγούδια του Πολυτεχνείου» έχουν ξεψυχήσει προ πολλού στις σχολικές γιορτές, η αέναη αναπαραγωγή γνωστών εικόνων αποδυναμώνει το νόημα και τα γεγονότα. Πολλά από τα σημαίνοντα πρόσωπα των εικόνων αυτών – πρωταγωνιστές τότε – επεδίωξαν με τη μετέπειτα πορεία τους άλλοτε να δραπετεύσουν σιωπηλά από το σημαινόμενό τους, άλλοτε να το εκχυδαΐσουν εκκωφαντικά. Όσο το Πολυτεχνείο ως ζώσα μνήμη βαριανασαίνει, τόσο η εξουσία βρίσκει ξανά το δρόμο για την επιβολή της λήθης. Μασκαρεύει τις πιο αντιδραστικές και λαθρόχειρες αφηγήσεις της ως «κάτι καινούριο», κάτι που «διαλύει τους μύθους» – αφού πρώτα φρόντισε να βαφτίσει έτσι την Ιστορία. Και έχει εργαλεία πολλά: η ιστορική (ανα)θεώρηση μέσα από τα ανήθικα λόγια ενός παρλαπίπα της τηλοψίας, οι εκκλήσεις ποταμίσιων ημιδιανοούμενων – που δεν ξέρουν ούτε που πέφτει η Πατησίων – να καταλήξει η πορεία στη Γαλλική Πρεσβεία, οι καλλιτεχνικές περφόρμανς του Ιδρύματος Ωνάση την ώρα της πορείας εν είδει «αναβίωσης του παρελθόντος», οι εξ Αμερικής επιδοτούμενες αναθεωρητικές καλύβες της ακαδημαϊκής γραφής – όλα συναινούν στην απονοηματοδότηση των αιτημάτων που παραμένουν αδικαίωτα και, γι’ αυτό, ζωντανά και ζωτικά.
Η φωτογραφία του René Burri αναγκάζει σήμερα μια αντιδιαστολή: το παντοτινό – και πάντα προκλητικό προς ανακάλυψη – υλικό της ειδησεογραφίας των αληθινά σπουδαίων ρεπόρτερ απέναντι στα εφήμερα λόγια των επιστρατευμένων αναθεωρητών των αγοραίων αναγκών, των ανθρώπων χωρίς περιπέτεια και χωρίς βλέμμα, των υπηρετών ενός εντελώς θεατού πολιτισμού που αρνείται τον πολιτισμό και μας θέλει θεατές.
ΚΩΣΤΗΣ ΖΟΥΛΙΑΤΗΣ
