Μια συλλογή από κείμενα που αγωνιούν να περπατήσουν τα τοπία του Θόδωρου Αγγελόπουλου, να συναντήσουν το βλέμμα πίσω από τα τοπία, να μιλήσουν για τον δημιουργό τους, να μιλήσουν σήμερα.
Το πέρασμά σου στην άλλη όχθη, απόψε τη νύχτα
Με λέξεις σ’έφερα ξανά, κι είσαι εδώ
Κι όλα είναι αληθινά και μια αναμονή
τ’ αληθινού
Paul Celan
[πατήστε στις υπογραμμισμένες φράσεις, για να ανοίξουν τα κείμενα σε νέο παράθυρο]
ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΣΤΗΝ ΑΛΛΗ ΟΧΘΗ
Αντί νεκρολογιών, μία εβδομάδα μετά τον ξαφνικό θάνατο του Θόδωρου Αγγελόπουλου, η εφημερίδα ΠΡΙΝ φιλοξένησε στο σαλόνι της δύο κείμενα. Όχι για την απουσία του δημιουργού, αλλά για την παρουσία του, και για την παρουσία παρ’όλη την αμετάκλητη απουσία. Προσωπικές σκέψεις και ναύλα για το ταξίδι στην Άλλη Θάλασσα, αλλά και η ματιά του σκηνοθέτη των «από κάτω», όπως την κατέγραψε η Αιμιλία Καραλή .
Τις ίδιες εκείνες μέρες ο Σαμσών Ρακάς (γνωστός και ως το Πορτατίφ) βρήκε τις λέξεις για να εξηγήσει το κακό , βρήκε την εικόνα, το δέντρο, τον Αλμπέρ Καμύ, το λουρί από το ακορντεόν στον ώμο σου. Κι ακόμα τίποτα δεν έχει γίνει δέντρο, τίποτα δεν μας βαστάει. Ακόμα.
Το «ακόμα» πάντα κρύβει προσμονή και πείσμα.
Μέρες μετά τον θάνατο του Αγγελόπουλου, ο Νίκος Ξυδάκης (αρθρογράφος ακόμα στην Καθημερινή, μετέπειτα υπουργός) αποτιμούσε το έργο του κινηματογραφικού δημιουργού ως αισθητική της ήττας. Μέσα από αυθαίρετους αφορισμούς, εγκαλούσε τον σκηνοθέτη επειδή μέσα από το έργο του «θάφτηκε το ηρωικό στοιχείο», «επικράτησε ο μικροαστός, ο μικρομεσαίος επιβιωτής», που «τραγουδάει νοσταλγικά το γεράνι και την αυλίτσα». , που είχα ετοιμάσει τότε, εν είδει υπεράσπισης της ποιητικής αυτού του κινηματογράφου, που πολύ πέρα από το γεράνι και την αυλίτσα, όρισε την ποίηση τόσο ως τρόπο αφήγησης της Ιστορίας όσο και συνομιλίας μαζί της.
ΚΟΝΤΡΑ ΣΤΗ ΣΚΟΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
Στις 22 Γενάρη του 2014, η Λέσχη των Αναιρέσεων στην Αθήνα διοργάνωσε μια εκδήλωση αφιερωμένη στον Θόδωρο Αγγελόπουλο, εν είδει εισαγωγής στο έργο του. Τα παρακάτω κείμενα αποτελούν μια καταγραφή των βασικών σημείων των εισηγήσεων δύο εκ των ομιλητών (Αιμιλία Καραλή, Θανάσης Σκαμνάκης, Κωστής Ζουλιάτης).
Σε προηγούμενη εκδήλωσή τους το 2009, με παρόντα τον σκηνοθέτη, η Αιμιλία Καραλή μιλούσε για την πολιτική διάσταση της αισθητικής του Αγγελόπουλου . Αξίζουν όμως όλα τα ντοκουμέντα αυτής της ζεστής εκδήλωσης, με αφορμή την παρουσίαση της ταινίας Η Σκόνη του Χρόνου – ανάμεσά τους ένας διάλογος με τον ίδιο τον σκηνοθέτη .
Την ίδια εποχή, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος μίλησε στον Παναγιώτη Φραντζή για δημοσίευση στην εφημερίδα ΠΡΙΝ. Μια συνομιλία με την Ιστορία, με το βλέμμα στραμμένο σε ένα εσωτερικό βαθύ παρόν όπου συμπυκνώνονται παρελθόν και μέλλον. Με την πίστη της γνώσης ότι όλα είναι εδώ, ότι το παρελθόν δεν είναι νεκρό, ότι το μέλλον δεν αργεί.
ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΚΟΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
Ο Θωμάς Τσαλαπάτης γράφει το 2014 για την κιβωτό της άλλης αφήγησης, σε αντιπαραβολή με τις πολιτικές συντεταγμένες της επικαιρότητας, της κρίσης, της εποχής. Για μια επικαιρότητα και μια εποχή που ο σκηνοθέτης δεν ζει πια, αλλά που οι ταινίες του έχουν ήδη συνομιλήσει.
Η ιστορία της ταινίας Οι Κυνηγοί (1977) ξεδιπλώνεται γύρω από ένα πτώμα αντάρτη της Αντίστασης που ξεθάβεται τυχαία στο χιόνι από μια παρέα κυνηγών και -καθώς αυτό δεν έχει καν σαπίσει μετά από δεκαετίες- τρομάζουν, μιας και «το ότι αυτός βρίσκεται εδώ είναι ιστορικό λάθος», αφού «οι τελευταίοι ανταρτοκομμουνισταί σκοτώθηκαν ή πέρασαν στις χώρες του παραπετάσματος τέλη του ’49». Για τους νεκρούς που ίσως δεν είναι νεκροί, που ακόμα κι ως νεκροί τρομάζουν τις κυρίαρχες αφηγήσεις, γράφει η Jaquou Utopie , με τους συνειρμούς της να φτάνουν στους κυνηγούς των success stories.
Η ιστορικός Νατάσα Κεφαλληνού γράφει στο Περιοδικό για την κινηματογραφική εκδίκηση των ηττημένων. Μέσα από το φως σε στοιχεία της εποχής και αφηγήσεις του δημιουργού, περιγράφεται το πολιτικό κλίμα μέσα στο οποίο ο Αγγελόπουλος δημιούργησε –κυρίως- τις πρώτες ταινίες του, καθώς και την υποδοχή που έτυχαν τόσο από πλευράς κοινού και φεστιβάλ ανά τον κόσμο, όσο κι από το επίσημο κράτος της πατρίδας του.
Συμπληρωματικά, ένα μικρό σημείωμα για τις συνθήκες γυρισμάτων του Μετέωρου Βήματος του Πελαργού.
Λέξεις από το μακρινό 1992, από ένα βλέμμα που συνομιλούσε με την Ιστορία· τη μεγάλη Ιστορία, και όχι την τρέχουσα – την πολλές φορές χυδαία – επικαιρότητα. Βλέμμα που είχε ακριβώς τις λέξεις για να διαβάσει την τρέχουσα σκοτεινή επικαιρότητα και την επικαιρότητα που θα ερχόταν, με όλα τα σκοτάδια της. Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος βλέπει τον εφιάλτη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και τη βαρβαρότητα των εθνικισμών και αντιπροτείνει ένα παραμύθι. Το Μετέωρο Βήμα του Πελαργού είναι η ταινία που οι λέξεις αυτές έχουν γίνει μουσική, εικόνα και τελετουργία. Ένας μεταίχμιος λόγος.
ΤΡΙΑ ΒΙΝΤΕΟ & ΕΝΑ ΒΑΛΣ γι’ αυτό που ποτέ δεν τελειώνει
Τις ημέρες του μεγάλου αφιερώματος Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος με τα μάτια των νέων (Ταινιοθήκη, Γενάρης 2014), μαζί με τον συνοδοιπόρο Κλείτο Κυριακίδη (κάμερα, μοντάζ) συλλάβαμε την ιδέα, κινηματογραφήσαμε και ολοκληρώσαμε τρία μικρά βίντεο με τους νέους του αγγελοπουλικού κόσμου: τους Last Drive, την Αλεξάνδρα Αϊδίνη, την Τάνια Παλαιολόγου, τον Αχιλλέα Σκέβη.
Λίγοι ίσως είχαν προσέξει ότι στο Τοπίο στην Ομίχλη (1988), οι Last Drive –«μια νέα γκαραζομπάντα της εποχής»- συμμετείχαν με δύο τραγούδια τους (Night of the Phantom, Every Night) από τον πρώτο και μοναδικό τότε δίσκο τους, Underworld Shakedown, μετά από πρόταση του ίδιου του Αγγελόπουλου. Ο Αλέξης Καλοφωλιάς και ο Γιώργος Καρανικόλας, ιδρυτικά μέλη του συγκροτήματος, μιλούν για την επαφή τους με το δημιουργό και το σινεμά του. «Ζωντάνευε το άγριο παρελθόν που είχε περάσει σε μας από τις χαμηλόφωνες, πικρές οικογενειακές συζητήσεις και την ίδια στιγμή ψηλάφιζε το τρικυμιώδες, αντιφατικό μέλλον που μας περίμενε με μοναδικά ποιητικό τρόπο, έτσι όπως το μπορούν οι αληθινοί δημιουργοί», συμπλήρωνε ο Καλοφωλιάς σε ένα άλλο δημοσίευμα των ημερών .
[Πατήστε πάνω στις φωτογραφίες για να δείτε τα βίντεο]
Το μεγάλο χαμόγελο της Αλεξάνδρας Αϊδίνη (πρωταγωνίστρια στο Λιβάδι που δακρύζει) βάζει τις λέξεις στο γλυκό καθήκον που είχε και έχουμε˙ να αναγνώσουμε το έργο ενός δημιουργού που είναι φτιαγμένο για τη σκοτεινή αίθουσα, για την εμπειρία, για το ταξίδι.
Τα κινηματογραφικά παιδιά του Αγγελόπουλου, η Βούλα του Τοπίου στην Ομίχλη (Τάνια Παλαιολόγου) και ο μικρός μετανάστης της Αιωνιότητας ( Αχιλλέας Σκέβης) μιλάνε για τον Θόδωρο, για την εμπειρία τους μαζί του, αλλά και με τον κινηματογράφο που τους μεγάλωσε.
Με την πολύτιμη βοήθεια της εικονοληψίας του Νίκου Παπαγγελή, δημιουργήσαμε και ένα τέταρτο βίντεο, για να προβληθεί στο κλείσιμο του αφιερώματος στην Ταινιοθήκη τον Γενάρη του 2014. Ένας χορός εικόνων από τις μέρες των προβολών, πάνω στο Βαλς του Μελισσοκόμου της Ελένης Καραϊνδρου. Μαζί με τις λέξεις για το λιβάδι που γιορτάζει .
*Η φωτογραφία είναι από την τελευταία ολοκληρωμένη ταινία (μικρού μήκους) που γύρισε ο Θόδωρος Αγγελόπουλος στη Βραζιλία το 2011, μέσα σε μία μέρα. Τίτλος της: The Sky Below ή Αόρατος κόσμος.
Πρωταγωνιστές ένας ιεροκήρυκας που συνάντησε στο σταθμό του μετρό και οι γκραφιτάδες αδερφοί Pandolfo. Σκηνικό και πρώτο πλάνο, οι υποβαθμισμένες συνοικίες του Σάο Πάολο. Κάδρο, η πίστη των ανθρώπων, η ελπίδα με χρώματα στους τοίχους.
