Το 1854 στην Αθήνα, τον Πειραιά, τη Σύρο και αλλού στην Ελλάδα είχε ενσκήψει χολέρα. Νεκροί θάβονταν καθημερινά σε λάκκους με ασβέστη και οι ζωντανοί βίωναν τον τρόμο. Κάτοικοι του Πειραιά για να διαφύγουν πήγαιναν στην Αίγινα και σε άλλα νησιά όπου δεν είχε μεταδοθεί η αρρώστια. Τα χρονικά της εποχής καταγράφουν πως οι κάτοικοι της Αίγινας πετροβολούσαν τους ερχόμενους για να μην πλησιάσουν τον πόλη. Έτσι οι άνθρωποι έμειναν στα περίχωρα και νοίκιαζαν στάβλους με πανάκριβα ενοίκια – προφανώς κάποιοι από τους ενοικιαστές συμμετείχαν στους πετροβολισμούς, αλλά τώρα είδαν την ευκαιρία (οι πληροφορίες έχουν αντληθεί από το βιβλίο του Διονύση Ελευθεράτου: Μια λοξή ματιά στην Ιστορία, εκδ. Τόπος).
Συγκινησιακά η εικόνα είναι γνώριμη. Ανάλογες σκηνές έχουν επαναληφθεί στη σύγχρονη ελληνική ιστορία, από την αναζήτηση των ξεριζωμένων ποντίων, όταν τα καράβια που τους μετέφεραν έψαχναν από λιμάνι σε λιμάνι τόπο να τους υποδεχθεί, καθώς οι κάτοικοι δεν επέτρεπαν την αποβίβασή τους, τους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας που γνώρισαν την εξ ίσου …φιλόξενη διάθεση των γηγενών, μέχρι τους σημερινούς πρόσφυγες της ρημαγμένης ασιατικής και αφρικανικής “Ανατολής”.
Οι άνθρωποι, εκπαιδευμένοι στα συνεχή, και εν πολλοίς κατασκευασμένα, διλήμματα, οδηγημένοι στην απλουστευτική σκέψη την οποία οικοδομούν ως σοφία της καθημερινότητας, διδαγμένοι από …σοφούς πνευματικούς ηγέτες και από άσοφους πολιτικούς, καλούμενοι να αποφασίσουν υποτίθεται για την ζωή τους επιλέγοντας ανά τετραετία, τριετία, καθημερινά, μεταξύ ενός κακού και ενός άλλου, σαν το καλό να είναι εξόριστο (μερικές φορές και από τους ηγέτες της από δω πλευράς), σε κάθε εποχή κρίσης, όταν απειλούνται τα αγαθά τους, επιλέγουν με έναν αμείλικτο κυνισμό. Στον Έβρο δεν κυνηγούν τους μετανάστες πρόσφυγες οι στρατευμένοι του πατριδοφασισμού, αλλά και “γενναίοι” λαϊκοί επίστρατοι της άγνοιας και της αυτοσυντήρησης μέσω των απλοϊκών διλημμάτων.
Αυτό είναι μια ιδεολογία. Όχι απλώς μια πρακτική. Είναι ένας τρόπος ζωής αλλά κι ένας τρόπος σκέψης. Αν μια ζωή σε βάζουν να διαλέξεις ανάμεσα στον Τράμπ και στη Χίλαρι Κλίντον, ανάμεσα στον Τραμπ και στον Μπάιντεν, ανάμεσα στο κάθε τίποτα και το άλλο τίποτα, στο κάθε μέρα και κάποιο δίλημμα, όχι σα να επιλέγεις μια φριτέζα σε σχέση με μια άλλη αλλά μια ζωή σε σχέση με μια ίδια, και αν μια ζωή νομίζεις πως έχεις δικαίωμα να επιλέγεις και το εξασκείς, πως μετά θα ορίσεις τη ζωή σου και θα απαντήσεις, όταν η κρίση θέτει τα πραγματικά διλήμματά της;
Θέλω, γι’ αυτό, να διεκδικήσω μια επιείκεια για τη δήλωση καθαυτή του Κώστα Τσόκλη. Γιατί εκφράζει αυτήν ακριβώς την εκδοχή των διλημμάτων στην απόλυτη έκφρασή της. Γιατί διεκδικεί για τη γενιά και την ηλικία του τη γνησιότητα και για τις νεώτερες γενιές την άγνοια και την παρακμή. Γιατί γνώρισε την εποχή του Πικάσο και δεν μπορεί να ανεχθεί την εποχή των ασήμαντων. Γιατί δεν μπορεί να δει τον κόσμο με τα μάτια της προοπτικής αλλά με τα μάτια της γεροντικής απαισιοδοξίας. Γιατί έμαθε στη ζωή του να πηγαίνει με το ρεύμα και συνεπώς να υποκύπτει αδιάκοπα στα τρέχοντα διλήμματα. Γιατί δεν αναμετρήθηκε η ζωή του…
Αυτά συνάγονται από τη δήλωση. Το κύριο, κατά τη γνώμη μου, δεν είναι ποια απάντηση δίνει στο δίλημμα, αλλά ότι διατυπώνει το δίλημμα, ότι συμμετέχει σ’ αυτό. Από τη στιγμή που το διατυπώνεις και το δέχεσαι έχεις ήδη μπει στη λογική της επιλογής του θανάτου.
Και έτσι οδηγείσαι μοιραία σε ό,τι μπορεί να θεωρηθεί στις ημέρες μας επικίνδυνη διολίσθηση στον καθημερινό φασισμό του κοινωνικού αυτοματισμού. Τον ολοκληρωτισμό των διλημμάτων που καταλήγουν στην ανθρωποφαγία.
Ομοίως, οι απειλούμενοι συγκάτοικοι της νοσηλεύτριας που νοίκιασε το καινούργιο διαμέρισμα, συνασπίστηκαν, προκειμένου να αποτρέψουν, και το πέτυχαν, την εγκατάστασή της, γιατί δουλεύει σε ΜΕΘ αρρώστων με covid, και δεν θέλουν να ρισκάρουν τη δική τους ζωή και των παιδιών τους – πριν λίγους μήνες την χειροκροτούσαν, μπορεί και όχι οι ίδιοι αλλά πολλοί όμοιοί τους από τα μπαλκόνια και από απόσταση.
Αυτός είναι ένας φασισμός του καθημερινού αποκλεισμού. Αυτή είναι η συνεπής λογική επιλογής τύπου Τσόκλη.
Προφανώς η λογική και η απάντηση εκείνων που θέτουν τον εαυτό τους στο ερώτημα τι επιλέγεις ανάμεσα σε μια Αστον Μαρτιν και έναν πρόσφυγα, είναι η Αστον Μαρτιν.
