Αυτή η περιπέτεια ξεκίνησε πριν από 2000 και κάτι χρόνια, μέρες σαν κι αυτές με βάση την αφήγηση.
Κι αν είναι ψεύτικη, η πεποίθηση, τόσων ανθρώπων τόσο πολύ καιρό, πως είναι αλήθεια την μετέτρεψε σε πραγματικότητα. Ο Θεός, έπεμψε το γιο του στη γη προκειμένου να σώσει τους ανθρώπους. Ο σωτήρας υιός έφερνε μαζί του ένα μήνυμα ειρήνης και αγάπης έλεγαν, και κυρίως μιαν ελπίδα, ότι μετά το θάνατο περιμένει τους καλούς ανθρώπους μια αιώνια και ευτυχισμένη ζωή. Απελευθέρωσης από τα δεσμά αυτού του κόσμου και μετάβασης σε έναν άλλο καλύτερο και διαρκή.
Αρκεί να … Αρκεί να διάγεις βίον ενάρετο σε αυτόν τον κόσμο. Επειδή οι πρώτοι κάτοικοι της γης παραβήκανε την εντολή και έφαγαν το απαγορευμένο καρπό της γνώσης, έκτοτε το γένος των ανθρώπων πορεύεται στην αμαρτία.
Από εκεί έμαθαν οι άνθρωποι για την αμαρτία και εγκαταστάθηκε εντός τους το αίσθημα ενοχής. Οπότε μια νέου είδους κόλαση μπήκε στη ζωή τους, προκειμένου να αποφύγουν μιαν επόμενη και αιώνια. Η αρετή της υποταγής και η ιδιοτέλεια της ανταμοιβής.
Το προπατορικό αμάρτημα, η αίσθηση, η συνείδηση πως γεννηθήκαμε ένοχοι και άρα πρέπει να πράττουμε ώστε να αρθεί η αμαρτία αυτή. Τα πιο σοφά, απλά και ουσιαστικά πράγματα των ανθρώπων κηρύχθηκαν σε περιορισμό ή απαγόρευση. Το σώμα, η απόλαυση, ο έρωτας…
Ασήκωτο φορτίο που απόθεσαν οι εκκλησιαστικές εξουσίες στις πλάτες των ανθρώπων, για να μην μπορούν να σηκώσουν τα μάτια τους από τη γη και να δουν τις δικές τους απελευθερωτικές δυνάμεις.
Οι χριστιανοί θεωρούν όλο και περισσότερο την κοινωνία σαν ένα αιώνιο και ιεραρχικά διαρθρωμένο οικοδόμημα, όπου το Καλό και το Κακό προκύπτουν από την ένοχη φύση των ανίσχυρων ατόμων… Η αιτία του Κακού είσαι εσύ.
Σ’ αυτή την κοσμοθεωρητική σύλληψη ο άνθρωπος δεν είναι το κέντρο του κόσμου του, το κέντρο είναι ένας θεός έτοιμος να τον τιμωρήσει αμείλικτα και αιώνια. Τι συντριβή!…
Κι επειδή κατά καιρούς υπήρχαν εξεγέρσεις, οι ιεραρχίες, με κοσμική εξουσία επιβολής και θεϊκό λόγο ενοχής, έπαιρναν σκληρά μέτρα για να μη διασαλευθεί η τάξη.
Γνωστά πράγματα όλα αυτά. Αλλά αποτελούν εισαγωγή σε μια σύγχρονη και εξόχως διδακτική ιστορία.
Toν Οκτώβριο και Νοέμβριο του 1983 συγκεντρώθηκαν στη Ρώμη 45 καρδινάλιοι, πάνω από 150 αρχιεπίσκοποι, 10 ανώτατοι ηγούμενοι εκκλησιαστικών καθηκόντων και 40 κληρικοί, προερχόμενοι από πολλές χώρες και εκπροσωπούντες τις καθολικές ιεραρχίες ολόκληρου του κόσμου, προκειμένου να συζητήσουν το μέγα θέμα του αμαρτήματος. Δηλαδή, όπως είπαν χαρακτηριστικά, «τη δυσαναλογία ανάμεσα στην ταπεινή αναζήτηση ενός μυστηρίου και την γιγαντιαία κατακραυγή ενός κόσμου με χαρακτηριστικό τη δυσκολία συμφιλίωσης».
Είναι η εποχή που τα επαναστατικά κινήματα διατηρούν την ακτινοβολία τους, η καπιταλιστική κρίση έχει δημιουργήσει συνθήκες κοινωνικής έντασης σε πολλές χώρες και ιδιαίτερα στην Καθολική Λατινική Αμερική, όπου ακόμα και πολλοί ιερωμένοι στρατεύονται στην λεγόμενη θεολογία της απελευθέρωσης.
Το κεντρικό ζήτημα της συνόδου ήταν «να αποκατασταθεί μια ουσιώδης και ζωτική σχέση ανάμεσα στην “αμαρτία του κόσμου” και στην “αμαρτία του ανθρώπου”, καθώς η διαπίστωση της ηθικής κρίσης και της απώλειας της έννοιας του αμαρτήματος υπήρξε καθολική».
Οι άγιοι πατέρες διαπίστωσαν πως η ιδιωτική εξομολόγηση καταρρέει και η παρουσίαση του ανθρώπινου όντος ως, εκ φύσεως, ένοχου δεν πείθει.
«Η σπουδαιότητα του προβλήματος της εξομολόγησης αυξάνεται από το γεγονός ότι η κρίση εκδηλώθηκε, συγχρόνως με την αντίστοιχη του μυστηρίου της μετάνοιας».
Το αμάρτημα «βιώνεται όλο και λιγότερο σαν μια προσωπική αδυναμία που εμποδίζει την καταστολή των ωθήσεων του κακού (οι οποίες υπάρχουν εκ φύσεως στο είναι του κάθε ατόμου) και σαν μια πηγή εσωτερικών συγκρούσεων και της αταξίας μέσα στην κοινωνία».
Η έννοιας του «δομικού αμαρτήματος» στις χριστιανικές συνειδήσεις υποχωρεί.
Αντίθετα, εκατομμύρια χριστιανοί, στηριζόμενοι στη βιωμένη εμπειρία τους, αρχίζουν, προοδευτικά, να εντοπίζουν τις αιτίες της ανθρώπινης δυστυχίας στις ταξικές σχέσεις, οι οποίες οικοδομούνται ιστορικά (και δεν είναι προϊόν των πονηρών εσωτερικών ωθήσεων του «προπατορικού αμαρτήματος»)… Ταυτόχρονα η έννοια της «ευθύνης» (όσον αφορά την προσωπική συμμετοχή στην τροποποίηση ή τη διατήρηση των άδικων κοινωνικών σχέσεων) αρχίζει να διεισδύει, να αναστατώνει και τέλος να αντικαθιστά τον σημασιολογικό αστερισμό που συνδέεται με την έννοια της «ενοχής».
Θα πρέπει κανείς να ξέρει πως οι συγκεντρωθέντες ιεράρχες δεν είναι σαν τον Άνθιμο, τον Αμβρόσιο και λοιπές, γνωστές σε μας, τηλεοπτικές περσόνες του θρησκευτικού φανατισμού. Βλέπουν την κοινωνία, τη μελετούν και προβλέπουν.
Διαπίστωναν λοιπόν, σε εκείνο το μακρινό 1983, κάτι που έχει ιδιαίτερη σημασία για το τωρινό 2018: παρά την τάση των ανθρώπων να θεωρούν πως για το κακό του κόσμου δεν φταίει η αμαρτία αλλά οι κοινωνικές σχέσεις ταξικές, μπορεί, την ίδια στιγμή, ο κόσμος να εμφανιστεί στην εκτίμηση πολλών απωθητικός και ανεξήγητος εξαιτίας της ίδιας της (φαινομενικής) ορθολογικότητάς του…
Μ’ αυτή την προοπτική, η πραγματική φύση των κοινωνικών σχέσεων μπορεί να παραμένει τελείως σκοτεινή και η προσωπική επιθυμία για διαφανείς, ευτυχείς και συντροφικές σχέσεις φαίνεται απίθανο να πραγματοποιηθεί μέσα στην υπάρχουσα τεχνολογική, επιστημονική, οικονομική και πολιτική πράξη.
Μπορεί, συνεπώς, να αμφισβητούν την καπιταλιστική κοινωνία, συχνά όμως θεωρούν ως αιτία αυτής της κρίσης τις «τεχνολογίες» ή την «υπερκατανάλωση» ή την κοινωνική «υπερπροστασία» μιας ορισμένης κατηγορίας μισθωτών σε αντίθεση με όλους τους άλλους.
«Έτσι, δημιουργούνται καινούργιες αιτίες που εμφανίζουν την ατομική ενοχή σαν την ουσιαστική πηγή των κοινωνικών κακών… Η θυσία των κοινωνικών παροχών, η αποδοχή της μερικής ανεργίας και η μείωση της αγοραστικής δύναμης, μπορούν να βιωθούν σαν μορφές προσωπικού προσηλυτισμού σε μια μεγαλοψυχία ευαγγελικής φύσης. Αυτό μπορεί να συμβεί σε αντίθεση με την υπεράσπιση των εργατικών δικαιωμάτων…»
Οπότε ξαναγυρίζουμε στην εφαρμογή μιας ατομικής ενοχοποίησης από άλλο δρόμο, η οποία προσφέρει πρακτικά θεμέλια στις στρατηγικές που αποβλέπουν στη μεταστροφή των ευθυνών για τις αδικίες και ανισότητες του καπιταλισμού.
Έτσι, η επιθυμία της ικανοποίησης των ανθρώπινων αναγκών και των διεκδικήσεων δια μέσου της κατάργησης των άδικων ταξικών σχέσεων, η λεηλασία των λαών και των εργαζομένων από τις πολυεθνικές θεωρούνται εκδήλωση ενός εγωισμού που έχει ριζωθεί οντολογικά στον άνθρωπο, εξ αιτίας του προπατορικού αμαρτήματος· ενός εγωισμού που μόνο αυτός ο ίδιος μπορεί να συντρίψει: μπορεί σαν μονάδα να υπερβεί την τάση της ενεργητικής μετάνοιας, δηλ. να οδηγήσει στην ιδιωτική εξομολόγηση ενώπιον ενός κληρικού…
Μ’ αυτή την έννοια, σύμφωνα με την ιεραρχία θα αποφευχθεί μια «πολιτική μεταχείριση» της ενοχής που στοχεύει στην εγκατάλειψη της σε μια «άγρια κατάσταση» επαναστατικών εξελίξεων.
Αυτά λοιπόν συνέβαιναν πριν 35 χρόνια. Ποιός είπε πως η ρωμαιοκαθολική εκκλησία δεν κάνει μακροπρόθεσμους και σοφούς σχεδιασμούς;
Σήμερα, όσο η παγκόσμια καπιταλιστική κυριαρχία επαναφέρει την ιδέα των ανίσχυρων ατόμων, τόσο η τάση μιας αναγωγής του Καλού και του Κακού σε ανώτερες δυνάμεις, μη ελέγξιμες, μη επιδεχόμενες κριτικής ή τροποποίησης αυξάνει, μια ανορθολογική ερμηνεία των κοινωνικών φαινομένων, μια επιστροφή της ατομικής ενοχής, για έναν κόσμο εξ ορισμού κακό για τον οποίον ευθυνόμαστε, καθένας χωριστά, είτε γιατί κάνουμε πολλά σκουπίδια, είτε γιατί δαπανούμε πολλά χρήματα, άρα «μαζί τα φάγαμε», είτε γιατί είμαστε ακόρεστοι στις ανάγκες και απαιτήσεις μας, είτε γιατί είμαστε εκ γενετής αμαρτωλοί και δεν μετανοούμε…
Θα χρειαστεί πάλι πολύς μόχθος και υπομονή για να ξαναγυρίσει ανθρώπινα ο τροχός του κόσμου.
Καλά Χριστούγεννα!
Σημείωση: Οι πληροφορίες και κάποιες από τις διαπιστώσεις έχουν αλιευθεί από το το δοκίμιο του Αντουάν Καζανοβά: Η εξέλιξη του αμαρτήματος, ατομικότητα και κρίση του πολιτισμού 1950-1985, το οποίο περιλαμβάνεται σε μια σχετική συλλογή υπό τον τίτλο Εγώ, για την ατομικότητα (εκδ. Σύγχρονη Εποχή).
