Tο άρθρο των Γ. Κολέμπα και Γ. Μπίλλα που ακολουθεί δημοσιεύεται στο πλαίσιο της αναγκαίας επαφής μας με ριζοσπαστικά ρεύματα σκέψεις τα οποία αναπτύσσονται και αποκτούν επιρροή στην ελληνική και όχι μόνο κοινωνία και στην Αριστερά, με τα οποία θα πρέπει να αναπτύξουμε γόνιμο και ουσιαστικό διάλογο και να αναμετρηθούμε.
«Ούτε ο Φιλελευθερισμός ούτε ο Μαρξισμός, που είναι ο σημαντικότερός του αντίπαλος, δε φαίνεται ότι μπορούν να προσφέρουν μεγάλες ελπίδες για τη λύση των ογκωδών προβλημάτων που απειλούν να μας συντρίψουν. Εξαιτίας αυτού αναζωπυρώθηκε το ενδιαφέρον για μια τρίτη θέση που εκδηλώθηκε στις μελέτες για τον Κοινωνικό ανθρωπισμό, τον Κοινοτισμό και άλλες παραδόσεις κοινωνικού κριτικισμού οι οποίες επισκιάστηκαν από τις κυρίαρχες παραδόσεις που προέρχονται από το Διαφωτισμό. Η έρευνα για ένα Τρίτο δρόμο, ούτε φιλελεύθερο ούτε μαρξιστικό, αντανακλά τον αυξανόμενο φόβο ότι οι άνθρωποι δεν ελέγχουν πλέον τη ζωή τους».
Κρίστοφερ Λας, από το Πρόοδος η τελευταία δεισιδαιμονία
Ακολουθώντας τα χειραφετικά προτάγματα της αυτονομίας-αποανάπτυξης-κοινοτισμού-άμεσης δημοκρατίας, τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο,αναζητήσαμε εκείνα τα στοιχεία που μας βοηθάνε να διαυγάσουμε και να τεκμηριώσουμε την πρότασή μας για την Κοινότητα των Κοινοτήτων.
Συστατικό στοιχείο της πρότασής μας είναι ότι η Ιστορία είναι Δημιουργία[1] και όχι νομοτελειακή διαδρομή ντετερμινιστικού χαρακτήρα. Ως δημιουργία λοιπόν με έντονο το στοιχείο της αυτοθέσμισης, προσεγγίζουμε την ιστορία των κοινοτήτων, την πιο ανθεκτική στο χρόνο μορφή οργάνωσης της ζωής και της παραγωγής των κοινωνιών.Οι κοινότητες αυτές παρήγαγαν ταυτόχρονα και μια ανάλογη νοηματοδότηση η οποία βρίσκεται πολύ κοντά στα δικά μας προτάγματα. Έχοντας ως κεντρικό αξιακό πλαίσιο το ενδιαφέρον μας για τους δρώντες και τις προθέσεις τους, αποσαφηνίζουμε τι κρατάμε, τι απορρίπτουμε (ετερονομία,κλειστότητα, τοπικισμός) και τι προσθέτουμε σ’ αυτές. Προτείνουμε τον κοινοτικό τρόπο οργάνωσης των κοινωνιών ως μια εναλλακτική στο υπάρχον και στα αδιέξοδα που γεννά.
Θεωρούμε απαραίτητο να αποδομήσουμε τη φαντασιακή σύλληψη (εντελώς αυθαίρετη κατά τη γνώμη μας), ότι η Ιστορία είναι απόρροια του βαθμού ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, αφήγηση που συνέχει τον φιλελευθερισμό με το αντίπαλο δέος του, το σοσιαλισμό.
Θέτουμε λοιπόν τα εξής ερωτήματα (προς τους επιγόνους του Μαρξ κυρίως):
- Εάν η ιστορία είναι απόρροια της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων μιας και συνδέεται με τη γέννηση του «Νεκροθάφτη του Καπιταλισμού», της εργατικής τάξης (του προλεταριάτου), πώς θα εξηγήσουμε το γεγονός ότι, εκεί που αναπτύχθηκαν οι παραγωγικές δυνάμεις (κυρίως στη Δύση), το επαναστατικό υποκείμενο της εργατικής τάξης είναι αντιστρόφως ανάλογα αναπτυγμένο της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων[2].
- Πώς θα ερμηνεύσουμε ότι τα πιο εμβληματικά κινήματα παγκοσμίως που μας νοηματοδοτούν δεν προέρχονται από τις κοινωνίες της Δύσης, εκεί που η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων είναι απίστευτα μεγάλη, αλλά από προκαπιταλιστικές, προδικαιικές κοινωνίες, όπως οι Τσιάπας στο Μεξικό και οι κοινότητες των Κούρδων στη Ροζάβα, εκεί που ο κοινοτισμός διατηρούσε έντονη την παρουσία του και πριν, όπου η εργατική τάξη, με τα χαρακτηριστικά που της αποδίδει η μαρξική αφήγηση, είναι σχεδόν ανύπαρκτη.
- Πώς θα εξηγήσουμε (με όρους ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων) το κίνημα των Σκουριών της Χαλκιδικής; Ένα κίνημα ενάντια στην εξόρυξη χρυσού που αναπτύχθηκε από τις τοπικές κοινωνίες και που εναντιώνεται τόσο στην καταστροφή του περιβάλλοντος όσο και των τοπικών κοινωνιών, έχοντας αντίπαλο μάλιστα όχι μόνο την πολυεθνική (Ελντοράντο) αλλά και τους ίδιους τους εργαζόμενους μεταλλωρύχους, την εργατική τάξη[3] δηλαδή. Τα παραπάνω είναι ερωτήματα που μας οδηγούν στην άποψη ότι, εάν δεν αποδομήσουμε και δεν απονομιμοποιήσουμε στην κοινωνία την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων που η κυρίαρχη αφήγηση συνδέει με την πρόοδο[4] και την ευημερία, τότε θα πρέπει να αποδεχτούμε ως κοινωνία ότι το Αιγαίο θα γεμίσει από πλωτές δεξαμενές άντλησης πετρελαίου, ότι θα ισοπεδωθεί η Χαλκιδική, ότι η Ήπειρος θα γίνει περιοχή εξόρυξης υδρογονανθράκων (ήδη έχουμε σπέρματα αντίστασης της κοινωνίας της Ηπείρου ενάντια σ’ αυτήν την προοπτική). Θα πρέπει να αποδεχτούμε ότι η Κάρυστος, τα Άγραφα, η Σαμοθράκη, η Κρήτη και οι βουνοκορφές της Ελλάδας θα γεμίσουν με γιγάντιες ανεμογεννήτριες (Β.Α.Π.Ε.).
Εάν παραμείνουμε στην αφήγηση περί ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, ο αγώνας μας για την υπεράσπιση των τοπικών κοινωνιών και του περιβάλλοντος θα πρέπει να μεταστραφεί -στα παραδείγματά μας -σε αγώνα διεκδίκησης απ’ τους εργαζόμενους των μέσων παραγωγής και της αναδιανομής του παραγόμενου πλούτου. Τότε όμως θα μιλάμε για τη δημιουργία και στη χώρα μας μιας ακόμη «εξωρυκτικής αναδιανεμητικής» κοινωνίας. Εφαρμογή αυτού του προτάγματος ανάλογη της «δίκαιης ανάπτυξης», έχουμε στη Βολιβία, όπου με την υπογραφή της «προοδευτικής» κυβέρνησης του προέδρου Μοράλες, συντελείται η καταστροφή της μεγαλύτερης ξηρολίμνης στον κόσμο 10.582 km2 Salar–de–uyuni στην Νοτιοδυτική Βολιβία. Η λίμνη αυτή που αποτελεί παγκόσμιο μνημείο φυσικής κληρονομιάς, περιέχει το 50-70% των παγκόσμιων αποθεμάτων σε λίθιο το οποίο χρησιμοποιείται στις μπαταρίες για την αποθήκευση ενέργειας. Επίσης, δοκιμάζεται στην Νικαράγουα, όπου η «προοδευτική» κυβέρνηση του Ντανιέλ Ορτέγκα των Σαντινίστας υπέγραψε συμφωνία με κινέζικες εταιρείες για την κατασκευή διώρυγας 5 φορές μεγαλύτερης της διώρυγας του Παναμά. Μόνο που η διώρυγα αυτή θα καταστρέψει την ομώνυμη λίμνη της Νικαράγουας, που θεωρείται η καρδιά του υδροφόρου ορίζοντα της Λατινικής Αμερικής. Όλα αυτά γίνονται για να συντομευτεί κατά 12 μέρες ο χρόνος διακίνησης των εμπορευμάτων της Κίνας στον πλούσιο δυτικό κόσμο.
Η Κίνα που θεωρείται η ναυαρχίδα της παγκόσμιας ανάπτυξης, δια στόματος του Προέδρου της Σι Τζινπίγκ, στο μέγαρο του λαού κατά την 200η επέτειο της γέννησης του Καρλ Μαρξ μίλησε για την ευθυγράμμιση της Κίνας με τις αρχές στου Μαρξισμού[5]. Το παράδειγμα της Κίνας δείχνει την τερατογέννηση της συνάντησης του καπιταλισμού με τον σοσιαλισμό με ενοποιητικό στοιχείο την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων.
Ένα άλλο παράδειγμα δημιουργίας και αύξησης του παραγόμενου πλούτου – όχι δίκαιης ανάπτυξης αλλά ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων – συμβαίνει ήδη στην Αιθιοπία και στον ποταμό Όμο, παραπόταμο του Νείλου. Εκεί που για αιώνες κατοικούν οι κοινότητες των αυτόχθονων Σούρι, ανακαλύφθηκαν πλούσια κοιτάσματα χρυσού. Πολυεθνικές εταιρείες ξεκίνησαν ήδη την εξόρυξή του. Το αναπτυξιακό τους σχέδιο έχει και συνέχεια. Θα ξεριζώσουν την αυτοφυή βλάστηση, θα κατασκευάσουν εκτεταμένες κτηνοτροφικές μονάδες και θα καλλιεργήσουν λουλούδια. Με το άφθονο νερό του ποταμού Όμο, ιταλική επιχείρηση που επιχορηγείται με κονδύλια από την ΕΕ για την «βοήθεια» προς τον Τρίτο Κόσμο, κατασκευάζει εκεί ένα τεράστιο φράγμα για να παραχθεί ηλεκτρικό ρεύμα που θα πουληθεί στην Κένυα. Η Αθιοπία που είναι βουτηγμένη στα χρέη προς το Δ.Ν.Τ. θα ξεχρεώσει ένα μέρος του χρέους της μ’ αυτή την επένδυση. Η τεράστια τεχνητή λίμνη θα εκδιώξει από τον τόπο τους περίπου 20 χιλιάδες ιθαγενείς[6].
Μιας που αναφερθήκαμε στον ποταμό Όμο που είναι παραπόταμος του Νείλου, θα πρέπει να αναφερούμε και στην εκδίωξη των αυτόχθονων ιθαγενών της Αιγύπτου, την κοινότητα των Νούβιων, όταν επί Νάσερ η Σοβιετική Ένωση κατασκεύασε το φράγμα του Ασσουάν στο Νείλο.
Όλα αυτά αναφέρονται για να τεκμηριώσουμε ότι η κυρίαρχη μέχρι τώρα αντιπρόταση προς τον καπιταλισμό – ο σοσιαλισμός δηλαδή – ήταν βαθύτατα επηρεασμένος από το καπιταλιστικό φαντασιακό. Συνοψίζοντας την κριτική μας στο αφήγημα της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και στη «πρόοδο» που αυτή επιφέρει, υποστηρίζουμε ότι η Νεωτερικότητα (της οποίας παιδί είναι αυτή η αφήγηση, μιας που τα πιο στέρεα εννοιολογικά της υλικά είναι η ανάπτυξη και η πρόοδος), έχει φτάσει στα όριά της.
Η πρότασή μας για την Κοινότητα των Κοινοτήτων είναι μια νεωτερικής έμπνευσης κριτική των πτυχών της Νεωτερικότητας που θεωρούμε απαράδεκτες οικολογικά, πολιτικά και ανθρωπολογικά. Όσοι-ες ενστερνίζονται την οπτική της Αποανάπτυξης, θεωρούν ότι τα όρια της αφήγησης της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων τα θέτει το πεπερασμένο του πλανήτη και η εξάντληση των φυσικών πόρων -ενέργειας και υλικών- καθώς και τα όρια στην ενσωμάτωση των τεράστιων απόβλητων των οικονομικών δραστηριοτήτων, απόρροια της υπέρβασης αυτών των ορίων είναι οι κλιματικές αλλαγές και οι συνακόλουθες καταστροφές. Ο Νίκολας Γκεοργκέσκου-Ροεγκέν γράφει για την αδυνατότητα που υπάρχει σε έναν πεπερασμένο πλανήτη να μιλάμε για απεριόριστη ανάπτυξη. Κριτική που συναντιέται και σε ορισμένους από τους επιγόνους του Μαρξ[7].
Αν σε όλα αυτά προσθέσουμε και την ανθρωπολογική διάσταση του προβλήματος που συζητάμε, ότι ο σημερινός τύπος ανθρώπου που δημιούργησε το υπάρχον στηρίζει νοηματικά τη ζωή του με την αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης[8], ενσωματώνοντας αυτά τα νοήματα ως τις βασικές του σημασίες, αν δε λάβουμε υπόψη μας και τα αδιέξοδα της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας με τον ιδρυματοποιημένο τύπο ανθρώπων που δημιουργεί, τότε θα χρειασθεί να αναζητήσουμε ένα άλλο τρόπο δομής και οργάνωσης της κοινωνίας, όπως αυτόν που προτείνουμε – την Κοινότητα των Κοινοτήτων.
Πριν όμως παρουσιάσουμε την πρότασή μας, θα αναφερθούμε σε ένα ιστορικό παράδειγμα, στις κοινότητες Μιρ, ενδεικτικό της κοινής αντιμετώπισης τόσο του καπιταλισμού όσο και του σοσιαλισμού στον προκαπιταλιστικό κοινοτικό τρόπο οργάνωσης των Κοινωνιών. Συγκεκριμένα, οι αγροτικές κοινότητες Μιρ προϋπήρχαν στην τότε Ρωσία πριν την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917. Με την ονομασία Μιρ, Ζάντρουγκα ή Ομποσίνα συναντάμε αυτές τις κοινότητες και στις σλαβόφωνες περιοχές, ενώ με την ονομασία Μαρκ στις Γερμανόφωνες. Ήταν «μια πανάρχαια μορφή αγροτικής κοινοκτημοσύνης, που λειτουργούσε με δημοκρατική συγκρότηση και αλληλέγγυα ευθύνη μεταξύ των μελών της.[9]
Το γεγονός ότι ο θεσμός των Μιρ κάλυπτε έως και το 60% του αγροτικού πληθυσμού, δείχνει πως ήταν κοινωνικά αποδεκτός. Αλλά και το ότι λειτουργούσαν αδιαλείπτως από το 11ο αιώνα έως τις αρχές του 19ου αιώνα δείχνει την αντοχή τους στο χρόνο. Ο καπιταλισμός ως κοινωνικοοικονομικό σύστημα δεν ήταν η μοναδική και ντετερμινιστική δυνατή απάντηση στην κρίση του φεουδαρχικού συστήματος εξουσίας. Παντού στην Ευρώπη είχαν δημιουργηθεί μεγάλα κοινοτίστικα κοινωνικά κινήματα και υπήρξαν εξεγέρσεις ενάντια στη φεουδαρχία που πρότειναν νέες κοινοτικές κοινωνίες ισότητας στηριγμένες στην κοινωνική συνεργασία και αλληλεγγύη[10]
Όπως γράφει ο Κώστας Λάμπος στο βιβλίο του «Άμεση Δημοκρατία και Αταξική κοινωνία»[11], οι Μιρ αποτελούσαν έκφραση του κοινού τρόπου ζωής πολλών οικογενειών ή και πολλών χωριών και γι’ αυτό ήταν ανθεκτικοί κοινωνικοί θεσμοί και κύτταρα ενός σταθερού παραδοσιακού πολιτισμού. Η γη ήταν κοινόκτητη, η κοινότητα την μοίραζε στις οικογένειες για καλλιέργεια, αλλά κάθε χρόνο ή το πολύ κάθε τρία χρόνια γινόταν αναδασμός της καλλιεργούμενης γης και των βοσκοτόπων. Η πολιτική οργάνωση των Μιρ ήταν δημοκρατική με κορυφαίο όργανο τη γενική συνέλευση και το τοπικό συμβούλιο που το αποτελούσαν όλοι οι αρχηγοί των οικογενειών. Στο σύστημα Μιρ δεν υπήρχαν γραπτοί νόμοι, για όλα τα θέματα αποφάσιζε η γενική συνέλευση και το τοπικό συμβούλιο. Η συνέλευση όλων των ενήλικων μελών της κοινότητας ήταν το κυρίαρχο όργανο και την εφαρμογή των αποφάσεων επόπτευε το τοπικό συμβούλιο, με συντονιστή τον εκλεγμένο για μια τριετία Γενάρχη. Στη συνέλευση μετείχαν και οι παντρεμένες και χήρες γυναίκες….. Οι αποφάσεις λαμβάνονταν κατά κανόνα με τη σύμφωνη γνώμη όλων των μελών και μόνο σπάνια με ψηφοφορία και είναι δεσμευτική για όλους. Η κοινότητα Μιρ δεν επέτρεπε σε κανένα μέλος να αποκτήσει πλούτο εκμεταλλευόμενο άλλα μέλη και δεν άφηνε κανένα μέλος της να πέσει σε πείνα[12].
Όταν κυκλοφόρησε το «Κεφάλαιο» του Μαρξ, οι κοινότητες Μιρ ήταν γνωστές στους ανθρώπους της εποχής εκείνης. Τότε λοιπόν διακρίνουμε ίσως την πρώτη ιστορικά διατυπωμένη υπόνοια για τις αντινομίες στο έργο του Μαρξ. Πρόκειται για την επιστολή που απεύθυνε η Βέρα Ζάζουλιτς προς τον Πολίτη Μαρξ για τη νομοτελειακή ή μη κατάργηση των κοινοτήτων Μιρ, πράγμα που υποχρέωσε τον Μαρξ να συντάξει 4 προσχέδια απάντησης που σε όλα ανιχνεύουμε στοιχεία της βασικής αντίφασης του έργου του[13]:
16 Φεβρουαρίου 1881 , Γενεύη
Αξιότιμε Πολίτη,
«είτε η αγροτική κοινότητα Μιρ απελευθερωμένη από τις δυσβάστακτες φορολογικές απαιτήσεις, τις πληρωμές στους αριστοκράτες και την αυθαίρετη διοίκηση, είναι ικανή να αναπτυχθεί προς μια σοσιαλιστική κατεύθυνση δηλ. να οργανώσει σταδιακά την παραγωγή της και τη διανομή των προϊόντων της σε συλλογική βάση. Σ’ αυτή την περίπτωση ο σοσιαλιστής επαναστάτης πρέπει να αφιερώσει όλη του τη δύναμη στην απελευθέρωση της κοινότητας.
Εάν αντιθέτως η κοινότητα είναι προορισμένη να εξαφανιστεί, αυτό που απομένει για τους σοσιαλιστές, ως τέτοιους, είναι ορισμένοι λιγότερο ή περισσότερο κακοδιατυπωμένοι υπολογισμοί για το πόσες δεκαετίες θα χρειαστεί η γη των Ρώσων αγροτών να περάσει στα χέρια της αστικής τάξης και πόσοι αιώνες θα χρειαστεί η κεφαλαιοκρατία στη Ρωσία για να φτάσει στην ανάπτυξη που έχει επιτύχει η Δυτική Ευρώπη;
Αντιλαμβάνεστε λοιπόν πολίτη, πόσο σημαντική είναι η άποψή σας … για το πιθανό πεπρωμένο της αγροτικής κοινότητάς μας και για τη θεωρία της ιστορικής αναγκαιότητας για όλες τις χώρες του κόσμου να διέλθουν από όλες τις φάσεις της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής…
Εν ονόματι των φίλων μου, πολίτη, λαμβάνω το θάρρος να σας ζητήσω να μου κάνετε αυτή τη χάρη.
Με σεβαστούς Χαιρετισμούς
Βέρα Ζάζουλιτς»[14]
Αναφερθήκαμε στο υποτιμημένο μέχρι πρότινος παράδειγμα των Μιρ, γιατί θεωρούμε ότι η μαρξική αφήγηση περί ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων οδήγησε στην καταστροφή του κοινοτικού τρόπου οργάνωσης των κοινωνιών και από τον κύριο αντίπαλο του καπιταλισμού, το σοσιαλισμό.
Πώς όμως νομιμοποιείται η κατάργηση, «εν μια νυκτί», του κοινοτικού τρόπου ζωής στην τότε Σοβιετική Ένωση και την αντικατάστασή του με τα Κολχόζ και τα Σοβχόζ; Πώς μια αυτοθέσμιση αιώνων ανθρώπων, χωριών, κοινοτήτων καταργείται και στη θέση της μπαίνει η κρατικοποιημένη οργάνωση της παραγωγής από το «προοδευτικό» σοσιαλιστικό κράτος και το κόμμα;
Ο Κρίστοφερ Λας στο κείμενό του «Πρόοδος: η τελευταία δεισιδαιμονία»[15] δίνει την ερμηνεία ότι οι πιστοί της προόδου θεωρούν ότι έχουν την Ιστορία με το μέρος τους. Η Ιστορία σύμφωνα με τη Μαρξική αφήγηση θεωρεί ότι κάθε επόμενο στάδιο στην εξέλιξη των κοινωνιών είναι πιο προοδευτικό από το προηγούμενο[16]. Με άλλα λόγια ο καπιταλισμός είναι πιο προοδευτικός από το φεουδαρχισμό, ομοίως ο σοσιαλισμός είναι πιο προοδευτικός από τον κκαπιταλισμό και άρα νομοτελειακά σχεδόν αφού αναπτύξει ο καπιταλισμός τις παραγωγικές του δυνάμεις[17] θα περάσουμε στο σοσιαλισμό. Έτσι λοιπόν, αφού οι κοινότητες Μιρ απηχούν στοιχεία της προηγούμενης οργάνωσης της κοινωνίας, είναι αντιδραστικός θεσμός και πρέπει να καταργηθούν.
Θα αναρωτηθεί κανείς, εάν ισχύει αυτή η γραμμικότητα για την ιστορική εξέλιξη των κοινωνιών και αν αυτή η γραμμικότητα είναι προϊόν της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, ο παράγοντας άνθρωπος ως δρων υποκείμενο και δημιουργός πού χρειάζεται;
Ή η Ιστορία είναι απόρροια του βαθμού ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων ή δημιουργία από τη δράση των ανθρώπων και η ανατροπή του συστήματος θα γίνει μέσα από τον αγώνα τους και την αυτοθέσμισή τους. Αυτό είναι το ερώτημα και αυτή είναι η βασική αντίφαση- αντινομία που διέπει την μαρξική αφήγηση[18]. Ο ίδιος ο Μαρξ, στο εμβληματικό κατά τη γνώμη μας βιβλίο του, «Κριτική του προγράμματος της Γκότα», στο σημείο που μιλά για την απαίτηση του Γερμανικού Εργατικού Κόμματος να δημιουργηθούν, μέσω κρατικής βοήθειας παραγωγικοί συνεταιρισμοί σε βιομηχανία και γεωργία, γράφει κρίνοντας το πρόγραμμα της Γκότα: «Η σοσιαλιστική οργάνωση της συνολικής εργασίας αντί να ξεπηδά από την επαναστατική διαδικασία μετατροπής της κοινωνίας, ξεπηδά από την κρατική βοήθεια… μπορεί κανένας να κτίσει μια καινούργια κοινωνία όπως φτιάχνει έναν καινούργιο σιδηρόδρομο;». Επρόκειτο βέβαια για το πρόγραμμα της Κεντρώας Σοσιαλδημοκρατίας (καλή ώρα όπως σ’ εμάς σήμερα). Πρόκειται για την πίστη στην απεριόριστη θετικότητα του κομματικού βολονταρισμού και του κράτους-εργαλείου.
* Το παρόν κείμενο αποτελεί κεφάλαιο του υπο έκδοση βιβλίου «Για την κοινότητα των κοινοτήτων» του Γιώργου Κολέμπα και Γιάννη Μπίλλα από τις «Εκδόσεις των Συναδέλφων» το Μάρτιο του 2019.
[1]Η Φαντασιακή Θέσμιση της Κοινωνίας του Κορνήλιου Καστοριάδη από τις εκδόσεις Κέδρος.
[2] Βλέπε: Ανθρώπινη Φύση (για έναν Κομμουνισμό του πεπερασμένου) Ευτύχης Μπιτσάκης εκδ. Τόπος 2013.
[3]Ανάλογη στάση τηρεί το Σωματείο Εργαζομένων της ΑΓΕΤ Βόλου και το Εργατικό Κέντρο Βόλου που βρίσκονται σε αντιπαράθεση με την Επιτροπή Πολιτών Βόλου, ενάντια στην καύση σκουπιδιών από την ΑΓΕΤ: «Η ΑΓΕΤ πλέον, εκτός από την ηγεσία του σωματείου των εργαζομένων της και το Εργατικό Κέντρο Βόλου, έχει κι άλλον έναν σύμμαχο, την Δημοτική Αρχή Βόλου» (http://www.topikopoiisi.eu/902rhothetarhoalpha/-lafarge)
[4]Βλ. Αποδομώντας την ιδέα της προόδου, στο Ανθρωπολογικός τύπος της αποανάπτυξης- τοπικοποίησης (οι εκδόσεις των συναδέλφων, 2013)
[5] Βλ. Σι Μαρξ και Μαρξισμός, Έλενα Αβραμίδου, εφημ. Συντακτών, 5 Ιουνίου 2018
[6] Βλ. «Οι Σκουριές της Αιθιοπίας» του Μιχάλη Μιχελή, στοhttp://apokoinou.com
[7] Όπως ο Ντέιβιντ ΧάρβεΪ, επιφανής Γεωγράφος, Μαρξιστής, κατά δήλωσή του που αναφέρει ότι ο Καπιταλισμός έχει ανάγκη από την ανακάλυψη καινούργιων εξωγήινων πολιτισμών, προς εκμετάλλευσή τους.
[8] Βλ. «Ο Ανθρωπολογικός τύπος της Αποανάπτυξης – Τοπικοποίησης, εκδ. των Συναδέλφων.
[9] Βλέπε Οι Συνεταιρισμοί στην Ελλάδα, Κλήμης Αριστείδης, εκδ. Πιτταλός, Αθήνα 1985, τόμος 1ος σελ. 23.
[10]Βλ. το βιβλίο της Silvia Federici Ο ΚΑΛΙΜΠΑΝ ΚΑΙ Η ΜΑΓΙΣΣΑ(εκδόσεις των ξένων, 2011),Βλ. επίσης το βιβλίο «Το Κράτος και ο Ιστορικός του Ρόλος» του Πιοτρ Κροπότκιν,εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος,Αθήνα 1985
[11]Εκδόσεις Νησίδες 2012,
[12]Βλ. επίσηςVlahoutsikosCharalampos, RussianCommunitarism, TheWiilliamDavinsonInstitute, University of Michigan, July 1998.
[13]Βλ. περισσότερα για τα προσχέδια το άρθρο «Απλώς δε θα έπρεπε να τρομάζει κανείς με τη λέξη Αρχαϊκός» του Θανάση Γκιούρα, Περιοδικό Ουτοπία, Τεύχος 94, Μάρτιος-Απρίλιος 2011.Βλέπε το βιβλίο «Ανθρώπινη Φύση» για έναν κομμουνισμό του πεπερασμένου, Ευτύχης Μπιτσάκης, εκδόσεις Τόπος 2013.Επίσης το βιβλίο «Μύθος και Ιδιολογία στη Ρώσικη Επανάσταση» της Έλλης Παπά ,εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας ,Αθήνα 1990
[14]Η Βέρα Ζάζουλιτς είχε μεταφράσει το Κεφάλαιο του Μαρξ από τα γερμανικά στα ρώσικα. Προέρχονταν από τους Ναρόντνικους και στη συνέχεια υιοθέτησε τον μαρξισμό (https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%92%CE%AD%CF%81%CE%B1_%CE%96%CE%B1%CF%83%CE%BF%CF%8D%CE%BB%CE%B9%CF%84%CF%82)
[15]Βλ. https://protagma.files.wordpress.com/2012/03/lasch_leviathan_6.pdf
[16]Παρόλο που ο Μάρξ είχε αναλύσει τις βίαιες όψεις της «πρωταρχικής συσσώρευσης» του καπιταλισμού-με τον διωγμό των αγροτών από τη γη, τον πόλεμο και την αρπαγή σε παγκόσμια κλίμακα- και είχε επίγνωση του ληστρικού χαρακτήρα της καπιταλιστικής ανάπτυξης, θεωρούσε πέρα πάσης αμφιβολίας ότι ο καπιταλισμός ήταν αναγκαίο στάδιο στην ιστορική διαδικασία της ανθρώπινης απελευθέρωσης.
[17] μάλιστα η αστική τάξη θεωρείται προοδευτική μόνο όταν αναπτύσσει τις παραγωγικές δυνάμεις. Βλέπε Μάρξ Πρόλογο στην Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας.
[18]Βλέπε «Η Φαντασιακή θέσμιση της Κοινωνίας» του Κορν. Καστοριάδη, εκδόσεις Κέδρος
