Ή η απόλυτη διαστροφή των λέξεων
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
Κάποτε ρώτησαν έναν Κινέζο τι θα ήθελε να κάνει αν γινόταν βασιλιάς και αυτός απάντησε: «Θα αποκαθιστούσα το νόημα των λέξεων».
Ας ξεκινήσουμε με μία παρατήρηση: οι λέξεις δεν είναι αθώες. Κουβαλούν ιδεολογικό φορτίο και συχνά υποκρύπτουν σκοπιμότητες. Στην τρέχουσα, αλλά και σε πρότερη ιστορική φάση, εμφανίστηκαν και εμφανίζονται λέξεις κατασκευασμένες, κατά κύριο λόγο, στα αμερικανικά πανεπιστημιακά ιδρύματα και τους θύλακες της ευρωενωσιακής γραφειοκρατίας. Λέξεις που κατόπιν της αδιάκοπης επανάληψης αποκτούν την ισχύ δόγματος: κονστρουκτιβισμός (στην εκπαίδευση), διαθεματικότητα, συμπερίληψη, αφήγημα, ισοσκελισμένος προϋπολογισμός, πράσινη ανάπτυξη, πόλεμος των πολιτισμών, συμμετοχική δημοκρατία, κατασκευή φύλου, παγκοσμιοποίηση, πολιτική ορθότητα, λαϊκισμός, μεταμοντέρνο, μεταδημοκρατία, εταιρική κοινωνική ευθύνη, πολιτική ταυτοτήτων κ.λπ..
Αυτή την περίοδο βρίθουν οι τίτλοι εφημερίδων, οι πολιτικές παρεμβάσεις και τα συμπεράσματα εκλογικών αναλυτών από τη λέξη «αντισυστημικός» που κλίνεται σε όλες τις πτώσεις και με κάθε ευκαιρία. Αφορμή αποτέλεσε η εκλογική νίκη Τραμπ στις ΗΠΑ και η άνοδος της ακροδεξιάς και νεοναζιστικών δυνάμεων σε όλο τον κόσμο. Ας θυμηθούμε, ακόμη, και τη σωρεία αναλύσεων –όταν η Χρυσή Αυγή (ΧΑ) έκανε διακριτή την εμφάνισή της με μεγάλα εκλογικά ποσοστά– οι οποίες έχριζαν την εν λόγω οργάνωση ως αντισυστημική. Δηλαδή, χαρακτήριζαν ως αντισυστημική δύναμη το μακρύ χέρι του συστήματος. Το αστείο της υπόθεσης είναι ότι ως τέτοια τη χαρακτήριζαν τα πλέον συστημικά ΜΜΕ και οι πλέον συστημικοί δημοσιογράφοι και αυτοί που φιλοτεχνούσαν το προφίλ των νεοναζί. Για παράδειγμα, το Πρώτο Θέμα είχε ως πρωτοσέλιδό του φωτογραφίες τα μέλη της ΧΑ που παρίσταναν τους αγαθούς προσκόπους προστατεύοντας δήθεν ηλικιωμένους για να κάνουν ανάληψη χρημάτων, ο Μπάμπης Παπαδημητρίου μιλούσε για την ανάγκη μιας σοβαρής ΧΑ, ο Τράγκας ξέπλενε τους νεοναζί με συνέντευξη που έπαιρνε στα πρωτοκλασάτα στελέχη της κ.λπ..
Τι σημαίνει, όμως, ότι ένα κόμμα είναι αντισυστημικό; Σύμφωνα με τις κυρίαρχες αναλύσεις είναι αυτός ο πολιτικός οργανισμός που έχει αντι-woke ατζέντα, αντιμεταναστευτικό λόγο, εναντιώνεται στην παγκοσμιοποίηση και αμφισβητεί πλευρές της αστικής δημοκρατίας. Ας τα πάρουμε ένα ένα.
ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙ-WOKE ΑΤΖΕΝΤΑ
Η woke ατζέντα είναι αλήθεια πώς έχει κατασκευαστεί από το ίδιο το σύστημα. Απόδειξη είναι ότι έχει υιοθετηθεί από πλήθος συντηρητικών κυβερνήσεων και έχει κάνει την εμφάνισή της ως ένα ιδεολογικό εργαλείο και στην εκπαίδευση. Δεύτερη απόδειξη είναι η χρήση της σε διαφημίσεις μεγάλων μονοπωλιακών συγκροτημάτων (σαμπουάν, τράπεζες κ.ά.). Τρίτη απόδειξη είναι η ντιρεκτίβα του Λευκού Οίκου υπογεγραμμένη από τον Μπάιντεν το 2021 και με βάση την οποία η παραβίαση των δικαιωμάτων της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας μπορεί να ενεργοποιήσει την παρέμβαση των ΗΠΑ στις χώρες που παραβιάζουν αυτά τα δικαιώματα. Έτσι, ο δικαιωματισμός μετατρέπεται σε όργανο εξωτερικής πολιτικής. Να σημειώσουμε επιπλέον πως μία εκ των βασικών εισηγητών της θεωρίας της κοινωνικής κατασκευής του φύλου, η Τζούντιθ Μπάτλερ, είναι ιδιαιτέρως προβεβλημένη στους ακαδημαϊκούς κύκλους και στον δημόσιο λόγο.
Επομένως, μήπως εν τέλει όποιος αντιτίθεται σε αυτήν την ατζέντα είναι όντως αντισυστημικός; Η απάντηση είναι ένα κατηγορηματικό όχι, γιατί αυτό που έχει σημασία είναι το ποιος αντιτίθεται και με ποιο σκοπό. Ο λόγος της ακροδεξιάς αντι-woke ατζέντας από την πλευρά της ακροδεξιάς είναι ένας λόγος ρατσιστικός. Ένας λόγος μίσους. Όσο αντιεπιστημονική είναι η woke ατζέντα τόσο αντιεπιστημονική είναι και η απάντηση της ακροδεξιάς που επιχειρεί να χαϊδέψει τα αυτιά των πιο καθυστερημένων συνειδήσεων. Η ακροδεξιά αντι-woke ατζέντα δεν αποκαλύπτει την εργαλειοποίηση της woke από τον ιμπεριαλισμό. Άλλωστε, οι κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις μάς έχουν δείξει ότι από τη μία στιγμή στην άλλη δεν δυσκολεύονται διόλου να πραγματοποιήσουν με περισσή ευκολία κυβιστήσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση Μητσοτάκη που μετά τη θέσπιση του νόμου για τα ομόφυλα ζευγάρια, εσχάτως τοποθετήθηκε μιλώντας για την τυραννία των μειοψηφιών! Η στροφή ήταν αποτέλεσμα, ολοφάνερα, της εκλογής Τραμπ.
Η αντι-woke ατζέντα παίζει το ίδιο παιχνίδι με τη woke ατζέντα. Η συζήτηση για τις ταξικές αντιθέσεις μετατίθεται σε άλλο πεδίο προβληματισμού. Τώρα μιλάμε για τις σεξουαλικές μειονότητες, την κοινωνική κατασκευή του φύλου και τη ρευστότητα αυτού, ενώ από την πλευρά της η ακροδεξιά μιλάει με την αναπαραγωγή ρατσιστικών προτύπων. Η ιδεολογική και πολιτική νίκη του συστήματος είτε έτσι είτε αλλιώς είναι το ζητούμενο.
ΓΙΑ ΤΗΝ «ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ» ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
Όταν αμφισβητείται μια πτυχή της κοινωνικής ζωής έχει σημασία από πού προέρχεται η αμφισβήτηση, από ποια σκοπιά γίνεται κάτι τέτοιο και προς τα πού στοχεύει. Η συρρίκνωση της αστικής δημοκρατίας που υλοποιείται από τα συστημικά κόμματα δεν είναι αυτό το στοιχείο που αμφισβητείται από τα δήθεν αντισυστημικά. Τουναντίον. Η πίεση των δεύτερων είναι για περαιτέρω συρρίκνωση. Δεν επαγγέλλονται κάποια Λαϊκή Δημοκρατία ή έστω μια διεύρυνση των αστικών δημοκρατικών θεσμών. Επιδιώκουν μια κοινωνία της απόλυτης επιτήρησης (και δεν το λέμε με τη μονομανή και αντιδιαλεκτική φουκωική οπτική), του αυταρχισμού και της καταστολής πρώτα και κύρια απέναντι στην εργατική τάξη αλλά και απέναντι στη νεολαία, τους μετανάστες και τις μειονότητες πάσης φύσεως (αλλόθρησκοι, ρομά, ΛΟΑΤΚΙ κ.ά.). και, εκτός των άλλων, δεν πρέπει να μας διαφεύγει πως στην Ελλάδα εκπρόσωποι του ακροδεξιού τόξου ονειροπολώντας την κατάργηση της αστικοκοινοβουλευτικής δημοκρατίας.
ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ
Η παγκοσμιοποίηση είναι μια θολή έννοια για την οποία πολλά γράφτηκαν 2-3 δεκαετίες πίσω. Αντικατέστησε τεχνηέντως τον όρο «διεθνοποίηση του κεφαλαίου» και υποστηρίχτηκε πως διαγράφεται μία τάση προς την κατάργηση των εθνοκρατικών σχηματισμών και προς τη μετατροπή της υφηλίου σε ένα παγκόσμιο χωριό. Από διάφορες πλευρές θεωρήθηκε ως ένα προοδευτικό φαινόμενο. Στον κύριο όγκο των αναλύσεων περί παγκοσμιοποίησης αποκρύφτηκε ο ρόλος των πολυεθνικών και η αέναη επιδίωξή τους για μεγιστοποίηση της κερδοφορίας τους μέσω της υπερεκμετάλλευσης των λαών, εντός κι εκτός της κύριας έδρας τους. Το ακροδεξιό τόξο εμφανίζεται ως αντιτιθέμενο στην παγκοσμιοποίηση («είμαστε αντιγκλομπαλιστές», λέει ο Βελόπουλος).
Το αίτημα των υποτιθέμενων αντισυστημικών δυνάμεων για προστατευτισμό δεν αποτελεί κάτι άλλο παρά μία άλλη μορφή διαχείρισης. Μία μορφή διαχείρισης που, έτσι κι αλλιώς, υιοθετήθηκε σε πρότερη φάση του καπιταλισμού και ήταν ακριβώς αυτό που λέει η λέξη: διαχείριση άρα αναπαραγωγή των υπαρχουσών κυρίαρχων δομών.
Η αντίθεση των ακροδεξιών «αντισυστημικών» κομμάτων απέναντι στην παγκοσμιοποίηση γίνεται, επιπλέον, με όρους εθνικισμού. Η εναντίωσή τους απέναντι στην τάση πολιτισμικής ομογενοποίησης είναι άσφαιρη και δεν αφορά την υπεράσπιση της εγχώριας πολιτιστικής κληρονομιάς αλλά γίνεται για την απόδειξη της υποτιθέμενης συνέχειας του έθνους από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΟ-ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ
Όσον αφορά την αντιμεταναστευτική πολιτική, στον κυρίαρχο λόγο υπάρχουν δύο τάσεις. Εμφανίζονται αστικές ή μικροαστικές δυνάμεις με μια ηθικολογική-χριστιανική προσέγγιση π.χ. «οι πρόσφυγες και μετανάστες είναι ταλαιπωρημένες ψυχές» και συγχρόνως υπάρχει μια επιθετική ρατσιστική ρητορική που χαρακτηρίζει τους μετανάστες και πρόσφυγες ως μιάσματα που «θέλουν να αλώσουν τον πολιτισμό μας». Καμία εκδοχή από τις δύο δεν αναδεικνύει τα αίτια της μετανάστευσης και των προσφυγικών ροών, δηλαδή τη φτώχεια, την ανεργία, τους πολέμους, τον ίδιο τον καπιταλισμό σε τελική ανάλυση.
Μάλιστα, στην περίπτωση της ακροδεξιάς επιχειρείται η διάσπαση της εργατικής τάξης και η διάσπαση εξυπηρετεί προφανώς μόνο τον πόλο του κεφαλαίου στο δίπολο κεφάλαιο-εργασία. Επομένως, ούτε από αυτή την πλευρά τεκμαίρεται κάποιου είδους αντισυστημικότητα.
ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ ΑΥΤΟ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ;
Επειδή από όσο γνωρίζουμε δεν έχει επικρατήσει η παγκόσμια κομμουνιστική επανάσταση και στο συντριπτικά μεγάλο μέρος του πλανήτη έχουμε καπιταλισμό, το σύστημα δεν μπορεί να είναι κάτι άλλο από αυτήν την κεφαλαιοκρατική κοινωνία με ό,τι αυτό συνεπάγεται: ύπαρξη καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής με το κεφάλαιο να καρπώνεται την υπεραξία και με το εποικοδόμημα στο οποίο κυρίαρχη είναι η ιδεολογία της αστικής τάξης και των μονοπωλίων. Τα κοινοβούλια ψηφίζουν αντεργατικούς νόμους, τα δικαστήρια τους εφαρμόζουν, οι δυνάμεις καταστολής «επιτηρούν την ευταξία», τα εκπαιδευτικά ιδρύματα αναπαράγουν την κυρίαρχη ιδεολογία κ.λπ.. Άρα αντισυστημικός δεν μπορεί να είναι κάποιος που θέλει τη διατήρηση αυτού του στάτους κβο ή μία παραλλαγή του περισσότερο ή λιγότερο συντηρητική.
ΜΕΡΙΚΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Στις αναλύσεις που χαρακτηρίζουν την ακροδεξιά και τις νεοναζιστικές δυνάμεις ως αντισυστημικές, αυτό που είναι είτε αδύναμο είτε εξαφανισμένο είναι η επισήμανση πως η υπάρχουσα πολιτική είναι αυτή που γεννά τη δυσαρέσκεια και έτσι η «απάντηση» στο σύστημα δίνεται εντός του συστήματος, από το σύστημα και για το σύστημα.
Το αν οι εισηγητές και πρεσβευτές τις έννοιες των «αντισυστημικών» κομμάτων έχουν πρόθεση πρόκλησης ιδεολογικής σύγχυσης ή αν έχουν οι ίδιοι ιδεολογική σύγχυση και άγνοια, μας είναι αδιάφορο. Και στις δύο περιπτώσεις είναι επικίνδυνοι αφού οι επιπτώσεις στις συνειδήσεις των ανθρώπων είναι καταστροφικές.
Μέσω της σχετικής προπαγάνδας οι άνθρωποι πιστεύουν ή μπορεί να πιστεύουν πως αντισυστημικός είναι όποιος τάσσεται υπέρ του προστατευτισμού, όποιος στιγματίζει τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, όποιος υιοθετεί το τρίπτυχο πατρίς-θρησκεία-οικογένεια, όποιος καταφέρεται κατά της woke ατζέντας μιλώντας για ανώμαλους κ.λπ.. Εν συνεχεία όσοι έχουν αφομοιώσει τα οπισθοδρομικά ιδεολογικά σχήματα που ενδύονται τον μανδύα της αντισυστημικότητας, αυτοπροσδιορίζονται και ως αντισυστημικοί προκαλώντας μία ακόμη μεγαλύτερη σύγχυση στον κοινωνικό τους περίγυρο.
Η σύγχυση αυτή αποκλείει ή δυσκολεύει τον προσανατολισμό των δυσαρεστημένων μαζών προς πραγματικά αντισυστημικές και ριζοσπαστικές λύσεις και δυνάμεις που μπορούν να δημιουργήσουν ρηγματώσεις στο σύστημα με προοπτικές ανατροπής του.
Έχουμε φτάσει σε ένα σημείο παραλογισμού, για να μην πούμε ανοησίας. Ο Τραμπ, ο Όρμπαν, η Λεπέν, οι εκπρόσωποι του AfD και άλλοι αποκαλούνται με περίσσεια ευκολία αντισυστημικοί. Ας θυμηθούμε πως ο Χίτλερ εμφανιζόταν ως τέτοιος την ίδια ώρα που είχε μία φρικώδη ρατσιστική ρητορική και πρακτική, δηλωμένος στόχος του ήταν η συντριβή του κομμουνισμού και χρηματοδοτείτο αδρά από τα γερμανικά μονοπώλια.
Ο Τραμπ μπορεί να μην είναι ναζιστής ωστόσο εκφράζει τα συμφέροντα αμερικανικών μονοπωλίων και εύπορων μεσαίων στρωμάτων κερδίζοντας ασφαλώς και πληττόμενα εργατικά στρώματα. Ο Τραμπ και οι συν αυτώ Ευρωπαίοι ακροδεξιοί είναι επιλογές του ίδιου του συστήματος και όχι το απόσταγμα αυθόρμητων λαϊκών κινημάτων. Αποτελούν εναλλακτική ή άμεση πολιτική λύση για το σύστημα. Δεν επιθυμούν καμία ανατροπή και καμία αλλαγή στη δομή του καπιταλισμού. Δεν φέρνουν στην επιφάνεια κανένα κοινωνικό όραμα. Και για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους αντισυστημικός είναι όποιος αμφισβητεί, στη θεωρία και στην πράξη, τον αμερικανικό και ευρωατλαντικό ιμπεριαλισμό, το ΝΑΤΟ, το ΔΝΤ, αποκαλύπτει τον ρόλο της εκάστοτε εγχώριας ολιγαρχίας και τον εκμεταλλευτικό χαρακτήρα του καπιταλισμού εκφράζοντας τα συμφέροντα της εργατικής τάξης και των καταπιεζόμενων στρωμάτων και προβάλλει το σοσιαλιστικό όραμα.
Στις αντισυστημικές δυνάμεις οι περισπούδαστοι αναλυτές εντάσσουν συχνά όχι μόνο την ακροδεξιά αλλά και δυνάμεις της Αριστεράς. Ανεξάρτητα από το αν κάποιες αριστερές δυνάμεις είναι ή όχι αντισυστημικές (εδώ ασφαλώς αναφύεται και το ερώτημα πώς ορίζεται η Αριστερά), εξυπηρετείται με αυτόν τον τρόπο η θεωρία των δύο άκρων, του μαύρου και το «κόκκινου» φασισμού. Το θεωρητικό σχήμα που ταυτίζει την αντισυστημικότητα με την ακροδεξιά και την Αριστερά αποτελεί μια εξευγενισμένη εκδοχή της θεωρίας των δύο άκρων. Ως τέτοια είναι και πιο ύπουλη. Παρεμπιπτόντως «εξέχων» ρόλο στη χυδαία θεωρία της ταύτισης κομμουνισμού-ναζισμού έχει παίξει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και η ελληνική νεοφιλελεύθερη δεξαμενή σκέψης, το ΚΕΦΙΜ, που τσουβαλιάζει στο «σακούλι» του λαϊκισμού, το ΚΚΕ, την ΑΝΤΑΡΣΥΑ, την Ελληνική Λύση, τη Νίκη και τους Σπαρτιάτες.
Η αντιστροφή των εννοιών είναι κατά βάση ένα σοβαρό ιδεολογικό πολιτικό ζήτημα. Χρέος των προοδευτικών δυνάμεων είναι να μην αφεθούν στη ροή των «σύγχρονων» ρευμάτων φοβούμενα τον στιγματισμό τους ως παρωχημένων αλλά να αντισταθούν στη λεκτική τρομοκρατία. Στην τυραννία των επιβεβλημένων λέξεων.
Ο Βασίλης Λιόσης είναι καθηγητής-συγγραφέας
