Πηγή: Euro2day
Γιατί η μετακίνηση πληθυσμού έχει αποκτήσει το χαρακτηριστικό της αναπτυξιακής συνιστώσας της παγκόσμιας οικονομίας. Πώς εξελίχθηκε και ποια είναι τα σημερινά δεδομένα.
Μία από τις σημαντικότερες διαρθρωτικές ανισορροπίες της διεθνούς οικονομίας είναι η αδυναμία της να δημιουργεί θέσεις εργασίας εκεί όπου ζει το εργατικό δυναμικό. Η ανισορροπία αυτή οδηγεί στο φαινόμενο της διεθνούς μετανάστευσης, κυρίως, από τις υπανάπτυκτες και τις αναπτυσσόμενες χώρες προς τις ανεπτυγμένες χώρες.
Παράλληλα η ανάπτυξη του διεθνούς μεταναστευτικού φαινομένου από την πλευρά των χωρών προέλευσης των μεταναστών οφείλεται, κατά βάση, στην εμβάθυνση της απόκλισης (άνιση ανάπτυξη, επιδείνωση των ανισοτήτων) μεταξύ υπανάπτυκτων, αναπτυσσόμενων και ανεπτυγμένων χωρών.
Από την πλευρά των χωρών υποδοχής η ανάπτυξη του διεθνούς μεταναστευτικού φαινομένου οφείλεται, κατά βάση, στο γεγονός ότι η μετανάστευση έχει ως άμεση επίδραση τη συμβολή της στην ανανέωση του πληθυσμού και την τόνωση της ανάπτυξης χωρίς να προκαλούνται πληθωριστικές πιέσεις.
Με άλλα λόγια η αιτία της άνισης ανάπτυξης και των κοινωνικο-οικονομικών ανισοτήτων, συγκροτεί τις συνθήκες δημιουργίας του μεταναστευτικού φαινομένου στις χώρες προέλευσης των μεταναστών. Επίσης στις χώρες υποδοχής η σχέση μετανάστευσης και ανεργίας δεν επιβεβαιώνεται από την διεθνή έρευνα, ούτε από θεωρητική, ούτε από εμπειρική άποψη.
Αντίθετα, αποδεικνύεται ότι η μετανάστευση συνοδεύεται από την αύξηση της απασχόλησης εξαιτίας της επέκτασης της παραγωγής. Τούτων δοθέντων το διεθνές μεταναστευτικό φαινόμενο έχει αποκτήσει ιστορικά το χαρακτηριστικό της αναπτυξιακής συνιστώσας της παγκόσμιας οικονομίας.
Πράγματι ιστορικά οι μεταναστεύσεις πληθυσμών για εργασία συναντώνται από τις περιόδους της δουλείας και της φεουδαρχίας, ενώ στη σύγχρονη μορφή του το διεθνές μεταναστευτικό φαινόμενο εμφανίζεται μεταξύ του 19ου και του 20ου αιώνα ταυτόχρονα με την ανάπτυξη των εθνικών κρατών στις απαρχές θέσπισης των κανόνων και των όρων εργασίας των μεταναστών και των γηγενών εργαζομένων καθώς και της οργάνωσης και λειτουργίας των συστημάτων κοινωνικής προστασίας (Daniel Veron, Alternatives Economiques, 29/3/2025).
Κατά τη σημερινή περίοδο, σύμφωνα με το τμήμα πληθυσμού των Ηνωμένων Εθνών, το 2024 υπήρχαν σε διεθνές επίπεδο 304 εκατ. διεθνείς μετανάστες σε σύγκριση με το 2000 όπου οι διεθνείς μετανάστες ήταν 175 εκατ.
Η συσχέτιση του αριθμού των διεθνών μεταναστών με τον παγκόσμιο πληθυσμό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η διεθνής μετανάστευση κατά την περίοδο 2000-2024 αυξήθηκε κατά 73%, ενώ ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξήθηκε κατά 32%, με αποτέλεσμα το τμήμα της διεθνούς μετανάστευσης στον παγκόσμιο πληθυσμό να διατηρείται σε χαμηλό επίπεδο, 3,7% το 2024 έναντι 2,8% το 2000 (Celine Mouzon, Alternatives Economiques, 25/3/2025).
Ειδικότερα στην Ευρώπη σήμερα είναι εγκατεστημένοι 94 εκατ. διεθνείς μετανάστες (το 48% προέρχεται από την ευρύτερη Ευρώπη συμπεριλαμβάνοντας την Ρωσία και τις γειτονικές της χώρες). Στην Ασία είναι εγκατεστημένοι 92 εκατ. διεθνείς μετανάστες, στις ΗΠΑ 61 εκατ., στην Αφρική 29 εκατ., στην Λατινική Αμερική 18 εκατ. και στην Ωκεανία 10 εκατ.
Η διεθνής αυτή μετανάστευση, ιδιαίτερα από το 2000 και μετά που συντελείται είτε σε ηπειρωτικό, είτε σε διηπειρωτικό επίπεδο έχει ως αφετηρία, κατά κύριο λόγο, την άνιση ανάπτυξη, την απουσία εργασίας στην χώρα προέλευσης, τις πολεμικές συγκρούσεις (πρόσφυγες), τα αυταρχικά καθεστώτα διακυβέρνησης (πρόσφυγες), τις διακρίσεις σε βάρος των γυναικών (πρόσφυγες), και τις κλιματικές καταστροφές (Catherine Wihtol de Wenden: Immigration, Editions Autrement,8/1/2025).
Έτσι αναδεικνύεται ότι οι ανισότητες υπό την ευρεία έννοια στην οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική, δημοκρατική και οικολογική ανάπτυξη αποτελούν τον σημαντικότερο λόγο της διεθνούς μετανάστευσης. Τούτων δοθέντων παρατηρείται ότι στα διεθνή μεταναστευτικά ρεύματα δημιουργούνται συνθήκες «δυϊσμού». Δηλαδή των προσφύγων και των μεταναστών.
Ιστορικά, κατά την C. Withol de Wenden, οι πρόσφυγες για παράδειγμα του 20ου αιώνα είχαν διαφορετικά κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά από τους μετανάστες με χαμηλή εξειδίκευση και αγροτική προέλευση.
Αντίθετα, κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα, οι πρόσφυγες και οι οικονομικοί μετανάστες είναι ολοένα και περισσότερο πιο κοντά λόγω της σταδιακής αστικοποίησης και της βελτίωσης του εκπαιδευτικού συστήματος των χωρών προέλευσης.
Παράλληλα, οι ασκούμενες μεταναστευτικές πολιτικές στις χώρες υποδοχής από τις αρχές του 20ου αιώνα κινήθηκαν, όπως προκύπτει εκ του αποτελέσματος, σε δύο άξονες: α) την αναγκαιότητα της μεταναστευτικής εργασίας και β) την επιλεκτικότητα στην ένταξη των μεταναστών στις χώρες υποδοχής.
Έτσι, καθόλη την περίοδο του 20ου και των δύο πρώτων δεκαετιών του 21ου αιώνα, η διττή αυτή επιλογή των πολιτικών μετανάστευσης στις χώρες υποδοχής, δηλαδή να θεωρείται οικονομικά απαραίτητη, αλλά κοινωνικά ανεπιθύμητη, κατέληξε στην πραγματικότητα η κοινωνική απόρριψη μεταναστών να ενισχύει, για λόγους οικονομικού οφέλους, την εργασιακή τους ελκυστικότητα.
Στο περιβάλλον αυτό δημιουργούνται συνθήκες κοινωνικού ντάμπινγκ (αμοιβές, εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα) μεταξύ των νόμιμων και των παράτυπων μεταναστών στις χώρες υποδοχής. Η συνθήκη αυτή οδήγησε στην αύξηση της ελκυστικότητας των παράτυπων οικονομικών μεταναστών τόσο με τον περιορισμό των νόμιμων δικτύων της διεθνούς μετανάστευσης του εργατικού δυναμικού, όσο και με την αύξηση των παράτυπων δικτύων της διεθνούς μετανάστευσης.
Οι αντιφάσεις αυτές των μεταναστευτικών επιλογών για λόγους οικονομικού οφέλους των χωρών υποδοχής, κινητοποιώντας αρνητικά αντανακλαστικά με πολιτικές προεκτάσεις σε τμήμα του γηγενούς πληθυσμού απέναντι στις μεταναστευτικές ροές, οδήγησαν για παράδειγμα σε χώρες υποδοχής της Ευρώπης ή στις ΗΠΑ στην ενίσχυση, μεταξύ άλλων, των μέτρων περιορισμού των μεταναστευτικών ρευμάτων, στην θέσπιση κινήτρων αποχώρησης και επιστροφής του μεταναστευτικού εργατικού δυναμικού.
Όμως στρατηγικά το ζητούμενο μίας ολοκληρωμένης μεταναστευτικής πολιτικής είναι, μεταξύ άλλων, η αποτροπή «κοινωνικής κατάτμησης» του κόσμου της εργασίας, συμβάλλοντας καθοριστικά στην ενδυνάμωση του προβληματισμού ότι «η διεθνής μετανάστευση δεν είναι ιστορικό ατύχημα, ούτε είναι μία «πορεία» από την χώρα προέλευσης στον κοινωνικό καιάδα».
Αντίθετα αποτελεί πηγή «πολιτισμικού, οικονομικού και κοινωνικού πλουτισμού» και όχι πηγή «κοινωνικο-πολιτικής διάκρισης, ανισότητας και πολιτισμικής ανασφάλειας» για τον διεθνή και ευρωπαϊκό μεταναστευτικό πληθυσμό.
* Ο Σάββας Γ. Ρομπόλης (φωτ.) είναι Ομότιμος Καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου και ο Βασίλειος Γ. Μπέτσης Δόκτωρ του ιδίου ιδρύματος.
