ΔΥΤΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ
Σχολιασμός τροποποίησης Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ)
Πρόκειται για περιορισμένη, αλλά ουσιαστική, τροποποίηση του ΕΣΔΑ, η οποία αιτιολογείται ως εξής: «Η τροποποίηση του ΕΣΔΑ κρίθηκε αναγκαία, προκειμένου να προσαρμοστεί στις νέες εξελίξεις της κυκλικής οικονομίας καθώς και στις πρόσφατες αλλαγές των κριτηρίων χρηματοδότησης των υποδομών διαχείρισης αποβλήτων, με σκοπό τη διασφάλιση της χρηματοδότησης των υποδομών από το ΕΣΠΑ 2021 – 2027».
Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια πολύ στοχευμένη παρέμβαση, με σκοπό την επιβολή της καύσης, ως βασικής μεθόδου διαχείρισης των αστικών αποβλήτων. Η πρακτική αυτή προβλέπεται από το υφιστάμενο ΕΣΔΑ και ήταν ένα από τα σημεία που είχαν δεχθεί σφοδρή κριτική, κατά τη φάση της διαβούλευσης και ψήφισής του. Από τότε, μέχρι τώρα, δεν έχουν υπάρξει πρωτοβουλίες από την κυβέρνηση και τις περιφέρειες για την κατασκευή κάποιας μονάδας καύσης. Συνεπώς, δεν είναι οι πιθανές πρακτικές δυσκολίες που παρουσιάστηκαν που επέβαλλαν αυτήν την τροποποίηση. Το περιεχόμενο των διατάξεων μας κάνει να πιστεύουμε ότι επιβλήθηκαν από εξωγενείς παράγοντες και πιο συγκεκριμένα από τα εργολαβικά συμφέροντα του κλάδου της διαχείρισης των αποβλήτων, των οποίων ο ρόλος στην επιβολή της καύσης αναγνωρίζεται και επισημοποιείται.
Με άλλα λόγια, το ΥΠΕΝ, αντί να αναιρέσει την επιλογή της καύσης, δημιουργεί νέες προϋποθέσεις για να την επιβάλλει. Την ίδια στιγμή, αφήνει ανέγγιχτους στόχους, που έχει αποδειχθεί στην πράξη ότι είναι ανέφικτοι, όπως ο στόχος του περιορισμού στο 10% των υπολειμμάτων των αστικών αποβλήτων που θα οδηγούνται σε ταφή το 2030. Και αυτό συμβαίνει, ακριβώς για να υπηρετηθεί και να μπορέσει να βρει έρεισμα και να «νομιμοποιηθεί» η επιλογή της καύσης.
Η τροποποίηση του ΕΣΔΑ περιλαμβάνει και κάποιες αλλαγές, μικρότερης σημασίας, που κι αυτές όμως υπηρετούν έμμεσα τον παραπάνω στόχο.
Κάτω από αυτό το πρίσμα, τα βασικά σχόλιά μας, πάνω στο σχέδιο τροποποίησης του ΕΣΔΑ, είναι τα εξής:
- Η «καινοτομία» των ΜΑΑ
Στις ενότητες 1,4,5Α,8Α γίνεται αναφορά σε ένα νέο τύπο υποδομών – μονάδων επεξεργασίας, τις Μονάδες Ανάκτησης Ανακύκλωσης (ΜΑΑ). Αναφέρεται, πιο συγκεκριμένα:
«Δημιουργία επαρκούς εθνικού δικτύου Μονάδων Ανάκτησης, Ανακύκλωσης (ΜΑΑ) σε όλη τη χώρα, συμπεριλαμβανομένων των υφιστάμενων ή/και δρομολογημένων ΜΕΑ που θα μετεξελιχθούν σε ΜΑΑ σύμφωνα με το οικείο ΠΕΣΔΑ».
«Επεξεργασία των υπολειπόμενων σύμμεικτων αποβλήτων σε σύγχρονες Μονάδες Ανάκτησης, Ανακύκλωσης (ΜΑΑ) και Μονάδες Επεξεργασίας Αποβλήτων (ΜΕΑ)».
«Μονάδες Ανάκτησης Ανακύκλωσης (ΜΑΑ): Είναι μονάδες στις οποίες πραγματοποιείται μηχανική διαλογή των χωριστά συλλεγέντων ανακυκλώσιμων υλικών και βιολογική επεξεργασία του χωριστά συλλεγέντος οργανικού κλάσματος των αστικών αποβλήτων είτε με αερόβια διεργασία είτε με αναερόβια χώνευση. Οι ΜΑΑ θα παραλαμβάνουν επίσης ποσότητες υπολειμματικών συμμείκτων ΑΣΑ, οι οποίες θα βαίνουν διαχρονικά μειούμενες και οι οποίες θα
υπόκεινται σε μηχανική και βιολογική επεξεργασία».
Αυτό που «διαφοροποιεί» τις ΜΑΑ από τις, ως τώρα, γνωστές Μονάδες Επεξεργασίας Αποβλήτων (ΜΕΑ) είναι ότι θα διαθέτουν και «γραμμές» υποδοχής προδιαλεγμένων ανακυκλώσιμων υλικών και βιοαποβλήτων. Φυσικά, αυτή τη δυνατότητα την είχαν και την έχουν οι ΜΕΑ που έχουν κατασκευαστεί ή προβλέπονται στα υφιστάμενα ΠΕΣΔΑ, οπότε μάλλον σαν μια προσπάθεια ωραιοποίησης της συγκεκριμένης διεργασίας μπορούμε να θεωρήσουμε τη νέα ορολογία. Η εμπειρία του, υπό αναθεώρηση, ΠΕΣΔΑ Αττικής, στο οποίο οι ΜΕΑ -μέσα σε μια νύχτα- μετονομάστηκαν σε ΜΑΑ, μας πείθει γι’ αυτό.
- Η «αναβάθμιση» των ΚΔΑΥ
Στις ενότητες 2 και 3 γίνεται αναφορά στην αναβάθμιση των ΚΔΑΥ. Παραθέτουμε τα χαρακτηριστικά αποσπάσματα:
«Η επίτευξη του ανωτέρω στόχου (σημ.: της μείωσης της υγειονομικής ταφής των αστικών αποβλήτων) θα πραγματοποιηθεί με σειρά μέτρων πρόληψης δημιουργίας αποβλήτων, την εισαγωγή νέων και την ενίσχυση υφιστάμενων διακριτών ρευμάτων αποβλήτων, την προώθηση της επαναχρησιμοποίησης, την ενίσχυση των ποσοστών ανακύκλωσης, την προώθηση της αγοράς δευτερογενών υλικών, την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση των πολιτών, τη γρήγορη ανάπτυξη δικτύων συλλογής βιοαποβλήτων και ανακυκλώσιμων υλικών, τη δημιουργία σύγχρονων εγκαταστάσεων διαχείρισης αποβλήτων και βιοαποβλήτων (ΜΕΑ και ΜΕΒΑ), τη σοβαρή αναβάθμιση των Κέντρων Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ) και στο πλαίσιο αυτό την αξιοποίηση των Μονάδων Επεξεργασίας Αποβλήτων (ΜΕΑ) και των Μονάδων Ανάκτησης Ανακύκλωσης (ΜΑΑ) για τη διαλογή των ανακυκλώσιμων υλικών, τον υπολογισμό ανά Δήμο της ποσότητας των ανακυκλώσιμων υλικών και των αντίστοιχων προσμίξεων που του αναλογούν και την ενεργειακή αξιοποίηση εναλλακτικών (δευτερογενών/απορριμματογενών) καυσίμων και των υπολειμμάτων της επεξεργασίας».
«Η αναμενόμενη αύξηση των ποσοτήτων των αποβλήτων που διακριτά συλλέγονται για ανακύκλωση, θα δημιουργήσει αυξημένες ανάγκες στη λειτουργία των ΚΔΑΥ, τόσο ποιοτικές όσο και ποσοτικές. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με αύξηση του αριθμού ή/και της δυναμικότητας των ΚΔΑΥ, με τεχνολογική αναβάθμισή τους αλλά και με την αξιοποίηση των Μονάδων Επεξεργασίας Αποβλήτων (ΜΕΑ) και των Μονάδων Ανάκτησης Ανακύκλωσης (ΜΑΑ) για τη διαλογή των ανακυκλώσιμων υλικών. Παράλληλα, τα ΚΔΑΥ θα μπορούσαν να αναβαθμιστούν, ώστε από τα μη αξιοποιήσιμα υλικά να μπορούν να παράγουν εναλλακτικό (δευτερογενές) καύσιμο, κάτι όμως που μπορεί να επιτυγχάνεται και μέσω τροφοδότησης των υπολειμμάτων των ΚΔΑΥ στις αντίστοιχες ΜΕΑ».
Είναι γνωστή η πίεση που ασκείται, εδώ και χρόνια, από ιδιωτικά ΚΔΑΥ για τη μετατροπή τους σε μικρές ΜΕΑ και ιδιαίτερα για τη διασφάλιση της δυνατότητας να παράγουν δευτερογενή καύσιμα. Πιο χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του ΚΔΑΥ της WATT ΑΕ, στην ΟΕΔΑ της Φυλής. Με αυτό το δεδομένο, η τροποποίηση θα μπορούσε να θεωρηθεί και ως «φωτογραφική» διάταξη.
- Τάση σύμφυσης ΚΔΑΥ – ΜΑΑ – ΜΕΑ
Στην τροποποίηση της ενότητας 7, επαναλαμβάνεται η σχετική πρόβλεψη του υφιστάμενου ΕΣΔΑ:
«Ως ΚΔΑΥ λειτουργούν οι ΜΑΑ και δύνανται να λειτουργήσουν και οι ΜΕΑ, υπό την προϋπόθεση ότι θα είναι αδειοδοτημένες να λειτουργούν γραμμή ΚΔΑΥ».
Με τα ΚΔΑΥ να μπορούν να ενσωματώσουν διεργασίες των ΜΑΑ/ΜΕΑ και τις ΜΑΑ/ΜΕΑ διεργασίες των ΚΔΑΥ, βρισκόμαστε μπροστά στο φαινόμενο μιας «σύμφυσης» των λειτουργιών των τριών αυτών υποδομών, που θα εξυπηρετεί σταθερά την πρακτική της καύσης.
- Καύση υπολειμματικών σύμμεικτων
Στο ισχύον ΠΕΣΔΑ αναφέρεται:
«(ε) Δημιουργία δικτύου μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης από υπολείμματα επεξεργασίας αποβλήτων ή/και από εναλλακτικά καύσιμα. Οι μονάδες αυτές μπορεί να είναι κεντρικές μονάδες για όλη τη χώρα (ενδεικτικά τουλάχιστον 3-4 μονάδες), χωρίς όμως να αποκλείεται αυτό να γίνεται καθετοποιημένα και εντός των ίδιων των ΜΕΑ, εφόσον αυτό κρίνεται τεχνικοοικονομικά εφικτό και προκριθεί από τα οικεία ΠΕΣΔΑ ή/και τους οικείους ΦΟΔΣΑ».
Στην τροποποίηση της ενότητας 8Β, αναφέρεται:
«Μονάδες Ενεργειακής Αξιοποίησης, στις οποίες μπορεί να γίνεται ανάκτηση ενέργειας με θερμική επεξεργασία των Υπολειμμάτων των ΜΕΑ/ΜΑΑ ή/και των εναλλακτικών καυσίμων για τη δραστική ελαχιστοποίηση του τελικού υπολείμματος προς υγειονομική ταφή (απαραίτητες για την επίτευξη του στόχου ταφής κάτω από 10% μέχρι το 2030). Μεταβατικά, έως την ολοκλήρωση του συνόλου του δικτύου των ΜΕΑ/ΜΑΑ σε μια Περιφέρεια που προβλέπονται στο οικείο ΠΕΣΔΑ, σε μονάδες ενεργειακής αξιοποίησης εντός ή εκτός της Περιφέρειας είναι επιτρεπτή η θερμική επεξεργασία και υπολειμματικών σύμμεικτων ΑΣΑ».
Η καύση μη επεξεργασμένων, δηλαδή σύμμεικτων αστικών αποβλήτων, προβλέπεται ήδη στο ΕΣΔΑ. Η διαρκής επανάληψή της στο σχέδιο της τροποποίησης του ΕΣΔΑ υποκρύπτει τη μονιμοποίηση -παρά τη μεταβατικότητα που μας υπόσχονται- μιας πολύ επικίνδυνης, για το περιβάλλον και την υγεία, πρακτικής. Είτε επειδή θα αργήσουν να κατασκευαστούν οι ΜΑΑ/ΜΕΑ, είτε επειδή θα επιχειρηθεί να παρακαμφθούν, σε όφελος ιδιωτικών μονάδων καύσης.
- Παντοειδής ενίσχυση της διείσδυσης των ιδιωτών στη διαχείριση των αποβλήτων
Στην τροποποίηση της ενότητας 5Β, αναφέρεται:
«Μεταβατικά, έως την ολοκλήρωση του συνόλου του δικτύου των ΜΕΑ/ΜΑΑ σε μια Περιφέρεια που προβλέπονται στο οικείο ΠΕΣΔΑ, είναι δυνατή η επεξεργασία των υπολειπόμενων σύμμεικτων αποβλήτων σε ΜΕΑ/ΜΑΑ οι οποίες έχουν υλοποιηθεί με επιχειρηματική πρωτοβουλία και στις οποίες τηρείται η ιεράρχηση των αποβλήτων, υπό την προϋπόθεση συνεργασίας αυτών με τον οικείο ΦΟΔΣΑ».
Στις τροποποιήσεις των ενοτήτων 8Γ και 10, αναφέρεται:
«Επίσης είναι επιτρεπτή η δημιουργία μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης με επιχειρηματική πρωτοβουλία».
Για μια ακόμη φορά, αποδεικνύεται η πρόσδεση των κυβερνητικών επιλογών στις εργολαβικές επιδιώξεις, οι οποίες είναι απολύτως σαφές ότι ενθαρρύνονται και υποστηρίζονται. Αυτή επιλογή θα λειτουργήσει καταλυτικά, στο μέλλον, ιδιαίτερα αν σκεφτούμε ότι η καύση -ακόμη και σύμμεικτων- επιδιώκεται να καταστεί βασική μέθοδος διαχείρισης των αστικών αποβλήτων, δημιουργώντας ένα ελκυστικότατο οικονομικό αντικείμενο.
- Εκτροπή ΒΑΑ και εκτροπή από την ταφή
Στην ενότητα 9 προτείνεται μια προσθήκη, σχετική με την εκτροπή των ΒΑΑ από την υγειονομική ταφή. Αυτό μας δίνει τη δυνατότητα να αναφερθούμε σε δύο στόχους του υφιστάμενου ΕΣΔΑ, που είναι εξόφθαλμα μη ρεαλιστικοί:
«Βιολογικά απόβλητα: Υποχρεωτική χωριστή συλλογή τους έως 31 Δεκεμβρίου 2022
Με στόχο την εκτροπή από την ταφή, αλλά και την ανακύκλωση και αξιοποίησή τους, το άρθρο 41 του Νόμου 4042/2012, όπως αντικαταστάθηκε από την παρ. 2 του άρθρου 84 του ν.4685/2020, ορίζει ότι από 31 Δεκεμβρίου 2022 – δηλαδή ένα χρόνο νωρίτερα από τις προβλέψεις της Οδηγίας 2018/851 – τα βιολογικά απόβλητα είτε διαχωρίζονται και ανακυκλώνονται στην πηγή, είτε συλλέγονται χωριστά και δεν αναμιγνύονται με άλλα είδη αποβλήτων. Συνεπώς καθίσταται υποχρεωτική η χωριστή συλλογή των βιολογικών αποβλήτων από 31 Δεκεμβρίου 2022. Η θέσπιση του στόχου αυτού έναν χρόνο νωρίτερα από ό,τι προβλέπει το ενωσιακό δίκαιο επιλέχθηκε συνειδητά, γιατί τα βιοαπόβλητα αποτελούν ένα ρεύμα, του οποίου η επιτυχής διαχείριση έχει πολλαπλασιαστικά οφέλη σε όλη την υπόλοιπη αλυσίδα της ΔΣΑ».
«Ελαχιστοποίηση της υγειονομικής ταφής στο 10% μέχρι το 2030
Εφαρμογή στην πράξη της πυραμίδας ιεράρχησης των μεθόδων διαχείρισης των αποβλήτων, όπου η υγειονομική ταφή –πάντα και μόνο μετά από κατάλληλη προεπεξεργασία των αποβλήτων –θα αποτελεί την τελευταία επιλογή. Προς την κατεύθυνση αυτή, η Ελλάδα επιλέγει, όχι μόνο να μη χρησιμοποιήσει τη δυνατότητα παρεκκλίσεων που της παρέχεται από την Οδηγία (ΕΕ) 2018/850 για μετάθεση του στόχου μείωσης της ποσότητας των αστικών αποβλήτων που διατίθενται με υγειονομική ταφή κατά μέγιστο στο 10% μέχρι το 2040, αλλά αντιθέτως να υιοθετήσει ένα εξαιρετικά φιλόδοξο αλλά και συγχρόνως ρεαλιστικό εμπροσθοβαρή στόχο, μέσω ενός ολοκληρωμένου και σαφώς οριοθετημένου σχεδιασμού που περιλαμβάνεται στο παρόν ΕΣΔΑ, ώστε το μέγιστο ποσοστό αστικών αποβλήτων που θα καταλήγουν σε υγειονομική ταφή να μην ξεπερνά το 10%κ.β. ήδη από το 2030».
Η χωριστή συλλογή των ΒΑΑ όχι μόνο δε θα έχει ολοκληρωθεί στις 31/12/2022, αλλά βρίσκεται στα «τάρταρα», ενώ η υγειονομική ταφή των ΑΣΑ κυμαίνεται στο 80%. Προφανώς, οι επιδόσεις της χώρας μας στην εκτροπή από τη ταφή -ιδιαίτερα των ΒΑΑ- είναι από τις χειρότερες στην ΕΕ. Παρόλα αυτά, επιλέχθηκε να τεθούν εμπροσθοβαρείς στόχοι, που είναι μαθηματικά βέβαιο ότι δε θα υλοποιηθούν. Το λογικό θα ήταν να αναπροσαρμοστούν, τουλάχιστον στα επίπεδα που επιτρέπουν οι οδηγίες της ΕΕ. Το ότι αυτό δε συμβαίνει, μέσα από την παρούσα τροποποίηση του ΕΣΔΑ είναι μια σκόπιμη επιλογή, προκειμένου να υπάρξει νομιμοποιητική βάση στην προώθηση της καύσης.
Για του λόγου το αληθές, παραθέτουμε το εξής απόσπασμα, από την τρέχουσα διαδικασία αναθεώρησης του ΠΕΣΔΑ Αττικής: «αποδεικνύεται, ότι ο συγκεκριμένος στόχος (σημ.: του 10%) δεν επιτυγχάνεται χωρίς δημιουργία μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης των υπολειμμάτων ΑΣΑ και τον εξευγενισμό τους για το σκοπό αυτό, στις οποίες σύμφωνα με το αναθεωρημένο ΕΣΔΑ θα υφίστανται επεξεργασία τα υπολείμματα και ενδεχομένως και τα παραγόμενα δευτερογενή καύσιμα».
- Το ύψος και η στόχευση της χρηματοδότησης
Στην τροποποίηση της ενότητας 11, προτείνεται η αναδιατύπωση σχετικού εδαφίου του υφιστάμενου ΠΕΣΔΑ, ως εξής:
«Όσον αφορά στη νέα Προγραμματική Περίοδο 2021-2027, σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΕ) 2021/1058 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 24ης τού Ιουνίου 2021 για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και το Ταμείο Συνοχής (ΤΣ), δεν θα στηριχθούν:
Επενδύσεις σε χώρους υγειονομικής ταφής αποβλήτων, με εξαίρεση:
τις εξόχως απόκεντρες περιοχές, μόνο σε δεόντως αιτιολογημένες περιπτώσεις
τις επενδύσεις που αφορούν τον παροπλισμό, τη μετατροπή ή την ασφάλεια των υφιστάμενων χώρων υγειονομικής ταφής υπό την προϋπόθεση ότι οι εν λόγω επενδύσεις δεν αυξάνουν την δυναμικότητά τους.
Τη νέα Προγραμματική Περίοδο θα στηριχθούν επενδύσεις για ΜΑΑ ύψους 600 εκ. ευρώ.»
Με την προηγούμενη διατύπωση εξαιρούνταν χώροι υγειονομικής ταφής (συνολικά) και εγκαταστάσεις για την επεξεργασία υπολειμματικών αποβλήτων. Ίσως έτσι να έχουμε μια επιπλέον εξήγηση για την υιοθέτηση του όρου «ΜΑΑ». Επίσης, με τη νέα διατύπωση, φαίνεται να ευνοείται η συνέχιση της λειτουργίας του ΧΥΤΑ Φυλής (με «τη μετατροπή ή ασφάλεια των υφιστάμενων χώρων υγειονομικής ταφής»), αφού δε διαφαίνεται πρόθεση κατασκευής νέων ΧΥΤΥ στην Αττική.
Πέρα από αυτά, έχουμε να διατυπώσουμε ορισμένες απορίες και σκέψεις:
Με ποια δεδομένα ισχυρίζονται ότι θα εξαλείψουν τους ΧΥΤΑ; Τι θα γίνεται με τα υπολειμματικά σύμμεικτα μέχρι να κατασκευαστούν οι ΜΕΑ/ΜΑΑ, ή το υπόλειμμά τους μετά την κατασκευή τους;
Στις εξαιρέσεις της χρηματοδότηση από το συγκεκριμένο ταμείο δεν περιλαμβάνονται ούτε ΧΥΤΕΑ. Αν προχωρήσει η γενίκευση της καύσης, οι ΧΥΤΕΑ δε θα είναι η εξαίρεση, αλλά ο κανόνας.
Με τα τεράστια ποσά της χρηματοδότησης των ΜΑΑ θα μπορούσαν να δημιουργηθούν δεκάδες εργοστάσια πραγματικής ανακύκλωσης που θα έκαναν το χαρτί – χαρτί, το γυαλί – γυαλί, το μέταλλο – μέταλλο κ.ο.κ, αντί να γεμίσουμε με αναποτελεσματικές μονάδες τύπου ΕΜΑΚ Φυλής, που θα κάνουν τα πάντα SRF και RDF. Έτσι θα τηρούνταν οι αρχές της ιεράρχησης, θα δημιουργούνταν πολλές άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας, η όχληση στο περιβάλλον θα ήταν μικρότερη και ευκολότερα αντιμετωπίσιμη. Ούτε καν με την προσφιλή στους εργολάβους διαδικασία των ΣΔΙΤ, αφού φαίνεται να προτιμούν την αρπαγή κρατικού χρήματος χωρίς κανένα επενδυτικό ρίσκο με μηδενικό παραγωγικό αποτύπωμα και με τεράστιο περιβαλλοντικό. Κάτι τέτοιο, με όρους ΕΕ, λέγεται «distortion of the market» (στρέβλωση της αγοράς) και αν αυτοί που εγκρίνουν τα ευρωπαϊκά κονδύλια ήταν συνεπείς, θα έπρεπε να μην δώσουν ούτε ευρώ σε αυτές τις εγκαταστάσεις.
ΔΥΤΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ
Συντονισμός φορέων, συλλογικοτήτων και πολιτών Δ. Αττικής – Δ. Αθήνας
oxixytafilis.blogspot.com – oxi.xyta.filis@gmail.com – f/b: Δυτικό Μέτωπο
