Μεθοδεύσεις για να μπει «λουκέτο» στο αρχείο του Ούγγρου μαρξιστή φιλοσόφου, Γκ. Λούκατς – Κείμενο διαμαρτυρίας, με υπογραφές απ’ όλο τον κόσμο.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να χτυπηθεί η Ιστορία, η ιστορία των ιδεών, η πνευματική περιουσία μιας χώρας. Ένας από αυτούς είναι η εξαφάνιση των «αποτυπωμάτων». Μια πρακτική έκφραση αυτού του τρόπου είναι οι μεθοδεύσεις για την κατάργηση σημαντικών αρχείων. Έτσι, η έρευνα εμποδίζεται, υποτιμάται, ελέγχεται.
Στην Ουγγαρία επιδιώκεται να συντελεστεί ένα έγκλημα, ένα έγκλημα πνευματικό. Μεθοδεύεται η κατάργηση (στην …καλύτερη περίπτωση η απαξίωση) του αρχείου του μαρξιστή φιλοσόφου, θεωρητικού της λογοτεχνίας και πολιτικού, Γκέοργκ Λούκατς.
Είναι αναμφισβήτητο πως ο Λούκατς ήταν ένας στοχαστής που το έργο του αποτελεί πνευματική περιουσία, για ζητήματα πολιτικής φιλοσοφίας και κυρίως για ζητήματα φιλοσοφίας της τέχνης. Αυτό ισχύει ανεξάρτητα από το βαθμό συμφωνίας με το έργο του, ανεξάρτητα από την κριτική ή και την πολεμική που μπορεί να ασκηθεί στο έργο του. Αυτονόητο; Αυτονόητο θα έπρεπε να είναι, αλλά η ακροδεξιά ουγγρική κυβέρνηση, με τις μεθοδεύσεις της, έχει άλλη άποψη. Η κυβέρνηση, βέβαια, δεν …φαίνεται σε αυτή την υπόθεση. Τις αποφάσεις λαμβάνει (τυπικά τουλάχιστον) η ουγγρική Ακαδημία Επιστημών.
Κείμενο διαμαρτυρίας ενάντια στην κατάργηση του αρχείου
Εδώ και μέρες η είδηση για το «λουκέτο» στο αρχείο του Λούκατς, από την ουγγρική Ακαδημία Επιστημών, έχει προκαλέσει αντιδράσεις. Η είδηση, όμως, δεν «κυκλοφορεί» στα ΜΜΕ της Ελλάδας και της Ευρώπης. Ελάχιστα μέσα έχουν καταγράψει το γεγονός και ακόμα λιγότερα επιδίωξαν να ασχοληθούν παραπάνω με το θέμα.
Χαρακτηριστικό είναι πως ήταν δύσκολο να συγκεντρωθούν βασικές πληροφορίες, για την είδηση. Αυτό που μπορεί να βρει κάποιος (και αν το ψάξει) είναι ένα κείμενο διαμαρτυρίας, με υπογραφές απ’ όλο τον κόσμο. Οι υπογραφές ξεπερνούν τις 7500. Δημοσιεύουμε το κείμενο, όπως έχει μεταφραστεί, στα ελληνικά, από την ιστοσελίδα pergadi.blogspot.gr:
«Εμείς, οι υπογράφοντες, επιθυμούμε να εκφράσουμε τη βαθύτατη ανησυχία μας για την απόφαση της ουγγρικής Ακαδημίας Επιστημών να κλείσει το Αρχείο Λούκατς στη Βουδαπέστη.
Ο Γκ. Λούκατς υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους φιλοσόφους του 20ου αιώνα, ένας διακεκριμένος συγγραφέας της νεωτερικότητας όχι μόνο στη φιλοσοφία αλλά και στους τομείς της πολιτικής σκέψης, της θεωρίας της λογοτεχνίας, της κοινωνιολογίας και της ηθικής. Συγγραφέας διεθνούς φήμης, ο Λούκατς αποτέλεσε ένα από τα κορυφαία πνεύματα στην ιστορία του πολιτισμού της Ουγγαρίας και τα έργα του αποτελούν μέρος του πνευματικού θησαυρού της ανθρωπότητας.
Για δεκαετίες, το αρχείο Λούκατς έδινε τη δυνατότητα σε ακαδημαϊκούς και μη ακαδημαϊκούς κύκλους να έχουν πρόσβαση στα έγγραφα που σχετίζονται με τη ζωή του φιλοσόφου και το συγγραφικό του έργο. Καθώς βρίσκεται στο σπίτι όπου διέμενε ο φιλόσοφος τα τελευταία χρόνια της ζωής του, λειτούργησε και ως μνημείο αφιερωμένο σε μια προσωπικότητα μεγάλης ακτινοβολίας της εποχής μας. Με βάση τα παραπάνω, καλούμε τις αρμόδιες αρχές να επανεξετάσουν την απόφασή τους, η οποία προκάλεσε στη διεθνή κοινότητα της επιστήμης και των τεχνών κατάπληξη και θλίψη».
Πηγές για το θέμα είναι μόνο ορισμένα ουγγρικά μέσα ενημέρωσης. Τα μεγάλα ευρωπαϊκά μέσα το …αγνοούν. Ουγγρικά δεν γνωρίζουμε, οπότε χρειαστήκαμε τη βοήθεια κάποιου που γνωρίζει τη γλώσσα. Με αυτόν τον τρόπο συγκεντρώσαμε τα παρακάτω στοιχεία. Ευχαριστούμε για τη βοήθεια.
Οι μεθοδεύσεις
Τα δημοσιεύματα αναφέρονται στο κείμενο διαμαρτυρίας, μιλούν ξεκάθαρα για κλείσιμο (ακόμα και για εκκαθάριση) του αρχείου Λούκατς. Το αρχείο, όπως σημειώνεται και στο κείμενο στήριξης, βρίσκεται στο σπίτι όπου ζούσε ο Γκ. Λούκατς. Υπάρχει απόφαση της ουγγρικής Ακαδημίας Επιστημών, ήδη, από το 2012. Σκοπός -κι εκείνης της απόφασης – ήταν να πάψει να λειτουργεί το σπίτι του Λούκατς ως ερευνητικό κέντρο. Αυτό έγινε και λειτουργούσε μόνο ως βιβλιοθήκη.
Η κατηγορία για την ουγγρική Ακαδημία Επιστημών είναι συγκεκριμένη: Θέλει να ολοκληρώσει αυτή την καταστροφική διαδικασία, μεταφέροντας αλλού το αρχείο Λούκατς. Έντονες είναι οι αντιδράσεις από ακαδημαϊκούς, επιστήμονες και διανοούμενους, στην Ουγγαρία.
Στην τελευταία επίσημη ανακοίνωση της Γραμματείας της ουγγρικής Ακαδημίας Επιστημών (11/3/2016), που έχει προκαλέσει τις αντιδράσεις, το θέμα εμφανίζεται …ήπια. Η Ακαδημία, μετά από μια αναφορά στην πνευματική συμβολή του Λούκατς στην Ουγγαρία, υποστηρίζει πως θέλει το αρχείο του να είναι προσβάσιμο στους ερευνητές και το κοινό που ενδιαφέρεται. Περιγράφεται πως το αρχείο θα μεταφερθεί στη βάση δεδομένων της Ακαδημίας, θα γίνει ψηφιακή επεξεργασία και στη συνέχεια, χωρίς να καθορίζεται πότε, θα εγκατασταθεί στο Ερευνητικό Κέντρο Ανθρωπιστικών Επιστημών του Ινστιτούτου Φιλοσοφίας.
Πολλά ερωτήματα προκύπτουν, ακόμα κι αν δεχθεί κανείς τις καλές προθέσεις της Ακαδημίας… Γιατί επιλέγεται να φύγουν τα αρχεία από το σπίτι του Λούκατς, το οποίο, άλλωστε, αποτελεί πνευματικό μνημείο, που μπορεί να επισκέπτεται το κοινό; Γιατί δεν προσδιορίζεται ο χρόνος μεταφοράς κι εγκατάστασης σε άλλο χώρο; Για πόσο διάστημα το αρχείο δεν θα είναι προσβάσιμο (άρα και εξαφανισμένο για κάποιον που θέλει να το μελετήσει);
Δεν είναι δυνατόν να αναφερθεί κάποιος στο θέμα χωρίς να λάβει υπόψη του την πραγματικότητα στην Ουγγαρία: Ο,τι έχει να κάνει με τη μαρξιστική παράδοση διώκεται, εξομοιώνεται ο κομμουνισμός με τον φασισμό και άλλα τέτοια «όμορφα» που με χαρά παρακολουθεί και στηρίζει η «αγία» Ευρωπαϊκή Ένωση. Παράλληλα, η ακροδεξιά κυβέρνηση του Βίκτορ Όρμπαν θεωρεί τους πρόσφυγες και τους μετανάστες κίνδυνο για τη ζωή! Ο ίδιος ο Όρμπαν, πρόσφατα, δήλωσε: «Δεν θα φέρουμε στη χώρα το έγκλημα και την τρομοκρατία». Η μισανθρωπία πάει μαζί με το μίσος προς το πνευματικό έργο των ανθρώπων.
Η ηλεκτρονική διεύθυνση για την έγγραφη διαμαρτυρία ενάντια στο «λουκέτο» του αρχείου Λούκατς είναι ΕΔΩ. Η ανακοίνωση έχει μεταφραστεί σε 8 γλώσσες.
Λίγα λόγια για τον Γκ. Λούκατς
Ο Γκ. Λούκατς γεννήθηκε στη Βουδαπέστη στις 13 Απριλίου 1885. Σπούδασε φιλοσοφία και ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τα λογοτεχνικά ζητήματα. Ο Λούκατς είχε σημαντικό έργο στο φιλοσοφικό Ινστιτούτου της Ακαδημίας των Επιστημών της Μόσχας. Επίσης, δίδαξε, στο πανεπιστήμιο της Βουδαπέστης, Ιστορία της Τέχνης και της Αισθητικής, μετά το 1944. Τα έργα του, για ζητήματα λογοτεχνίας, επηρέασαν ιδιαίτερα τη μαρξιστική παράδοση και όχι μόνο. Από αρκετούς ονομάστηκε «Μαρξ της αισθητικής».
Σημαντικά έργα της πρώτης δημιουργικής του περιόδου είναι Η ψυχή και οι μορφές (1911) και Θεωρία του μυθιστορήματος (1916). Τα έργα αυτά αμφισβήτησε ο ίδιος, στη συνέχεια. Το 1918 γίνεται μέλος του νεοσύστατου Κομμουνιστικού Κόμματος Ουγγαρίας. Το 1919 γίνεται μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος και κομισάριος της Λαϊκής Επιμόρφωσης στην κυβέρνηση Μπέλα Κουν, η οποία κυβέρνησε για μικρό διάστημα. Ο Λούκατς ήταν αρχισυντάκτης του περιοδικού Kommunismus το 1920 και το 1921.
Ο Λούκατς, στη συνέχεια της πολιτικής του διαδρομής είχε έντονες διαμάχες, έκανε και δέχθηκε κριτική. Διαφώνησε ανοιχτά, σε ορισμένα ζητήματα, με τον Λένιν, ήταν αντιπρόσωπος του ΚΚΟ στο 3ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς στη Μόσχα (1921). Το 1924, στο 5ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς, ο Μπουχάριν και κυρίως ο Ζηνόβιεφ επιτίθενται εναντίον των Μπορντίγκα, Κορς και Λούκατς με την κατηγορία της αριστερής παρέκκλισης.
Επίσης, είναι γνωστό πως με το ψευδώνυμο «Μπλουμ» διαδίδει τις ομώνυμες θέσεις. Το 1929 δέχεται την κριτική της Διεθνούς (κατηγορία για δεξιά παρέκκλιση) για τις θέσεις «Μπλουμ». Πριν το 1930 δημοσίευσε τα γνωστά έργα του Ιστορία και ταξική συνείδηση (1923), Λένιν (1924) και Μωυσής Χες και η ιδεαλιστική διαλεκτική (1926). Το 1948 δημοσιεύει την μελέτη του Ο νεαρός Χέγκελ.
Το 1956 εκφράστηκε επίσημα ενάντια στην πολιτική που ακολούθησε το ΚΚΣΕ, την περίοδο που ήταν ΓΓ ο Στάλιν. Η αναφορά αυτή έγινε μετά το 20ο συνέδριο του ΚΚΣΕ. Ο Γκ. Λούκατς ανέλαβε θέση υπουργού Πολιτισμού, στη λεγόμενη κυβέρνηση Νάγκυ, το 1956. Μεγάλη η συζήτηση για τα γεγονότα της εποχής αυτής και εδώ το θέμα μας είναι άλλο.
Ο Λούκατς λίγα χρόνια πριν πεθάνει ζήτησε ο ίδιος να γίνει ξανά μέλος του ΚΚΟ. Το 1970 (τον Απρίλιο) δίνει μια συνέντευξη, η οποία είναι γνωστή για μια δήλωση: «Ο χειρότερος σοσιαλισμός είναι καλύτερος απ’ τον καλύτερο καπιταλισμό».
Στις 30 Δεκεμβρίου στέλνει γράμμα στον Ερνστ Μπλοχ: «…ελπίζω τους επόμενους μήνες να μπορέσω να ολοκληρώσω τα «Προλεγόμενα στην οντολογία του κοινωνικού Είναι(…) Το κατά πόσο θα επιχειρήσω μετά κάποια θεωρητική συνέχεια – για την εξέλιξη της ανθρώπινης ειδολογικότητας – ή μια διανοητική αυτοβιογραφία – κάτι που εύχονται πάρα πολύ οι νεότεροι φίλοι μου – δεν το ξέρω ακόμα». Ο Λούκατς πέθανε στις 4 Ιουνίου του 1971.
Μια ματιά στο έργο του Λούκατς
Ο Λούκατς θεωρείται, από αρκετούς, εκπρόσωπος του λεγόμενου δυτικού μαρξισμού. Μεγάλη (και αυτή) η συζήτηση. Οι κατηγοριοποιήσεις τέτοιου είδους δεν αποδίδουν πάντα την πραγματικότητα. Κάποιοι θέλουν να κρατούν ό,τι επιθυμούν από το έργο του Λούκατς. Για παράδειγμα αξιοποιούν τη συμβολή του Λούκατς στη διάδοση των Οικονομικών και Φιλοσοφικών Χειρογράφων του 1844 του Μαρξ, για να κατατάξουν – αυθαίρετα – τον Λούκατς.
Ο Λούκατς, κατά τη γνώμη μας, έχει αρκετές αντιφάσεις στο έργο του και την πολιτική του πορεία. Πολλά μπορεί να πει κανείς – απ’ όποια πλευρά – και για τις (σπουδαίες) λογοτεχνικές του αναλύσεις. Ένα παράδειγμα: Ο Λούκατς καθόρισε τη μαρξιστική προσέγγιση για την αισθητική, με τις μελέτες του για τον ρεαλισμό. Θεωρούσε πως η κλασική λογοτεχνία (του 19ου αιώνα) είναι το απόλυτο παράδειγμα για το ρεαλισμό στη λογοτεχνία. Η απόλυτη άποψη για το θέμα είναι κι αυτή ένα μεγάλο θέμα συζήτησης. Δεν μπορεί κανείς όμως να αμφισβητήσει την (τεράστια) συμβολή του σε ζητήματα αισθητικής και λογοτεχνίας.
Όποιες (και όσες) διαφωνίες μπορεί να έχει κανείς (κι εμείς έχουμε αρκετές), με τη φιλοσοφική και λογοτεχνική σκέψη του Ούγγρου μαρξιστή φιλοσόφου, ένα πράγμα δεν αμφισβητείται: Ο Λούκατς αποτελεί ένα πνευματικό κεφάλαιο για τον μαρξισμό και όχι μόνο.
Σημ. Τα στοιχεία για τη ζωή και το έργο του Λούκατς είναι από την εργοβιογραφία του στο βιβλίο με τίτλο Λουκατς (σ.173-179) – Λούκατς, εκδόσεις Πλέθρον (Φιλοσοφία), Αθήνα, Δεκέμβρης 1987, επιμέλεια στη γαλλική έκδοση: André Robinet-Henri Arvon (μετάφραση: Μαρία Σκαρά- επιμέλεια: Αντώνης Οικονόμου).
(*) Αναδημοσίευση απο τον ΗΜΕΡΟΔΡΟΜΟ http://www.imerodromos.gr/lukacs-arxeio/
