Τον τελευταίο καιρό στη σελίδα της φεμινιστικής συλλογικότητας ΜΩΒ δημοσιεύτηκαν κείμενα με έντονα τρανσφοβική διάθεση, σε μια προσπάθεια ανάδειξης της δικής τους εκδοχής του «σωστού» φεμινισμού. Πρόκειται για μια απόπειρα επιθετικής οριοθέτησης του τρόπου με τον οποίο πρέπει να συνδέονται το φεμινιστικό και το ΛΟΑΤΚΙ+ κίνημα, συχνά με λογικές αποκλεισμού και διχασμού ανάμεσα στις διεκδικήσεις των γυναικών και των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων. Τα συγκεκριμένα δημοσιεύματα έρχονται σε μια συγκυρία, όπου το μεγαλύτερο μέρος του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα αναγνωρίζει πλέον την αναγκαιότητα σύνδεσης των γυναικείων και ΛΟΑΤΚΙ+ ζητημάτων, πηγαίνοντας βήματα πίσω μια ενεργή συζήτηση για την προσπάθεια περαιτέρω συμπόρευσης των κινημάτων αυτών.
Ζούμε σε μια περίοδο όπου, παρά τις σημαντικές νίκες που έχουν κατακτηθεί, ο αγώνας για έμφυλη ισότητα και δικαιοσύνη παραμένει καθημερινός. Το κίνημα του Me Too και οι διαρκείς φεμινιστικοί αγώνες έχουν συμβάλει στην ανάδειξη της έμφυλης βίας, του σεξισμού και των γυναικοκτονιών. Ωστόσο, αυτή η ορατότητα συχνά αμφισβητείται από τα ΜΜΕ, το δικαστικό σύστημα και τον κυρίαρχο λόγο, ενώ παράλληλα βιώνουμε μία άνοδο της τρανσφοβικής βίας.
Αυτή η μάχη δεν είναι απλώς θεωρητική – αφορά την ίδια μας τη ζωή.
Γιατί “άτομα με μήτρα”; Γιατί όχι;
Το ζήτημα είναι ξεκάθαρα κοινωνικό και πολιτικό, όχι απλώς «βιολογικό». Η κυρίαρχη γνώση για το φύλο μάς ταξινομεί σε δύο κατηγορίες, στις οποίες αποδίδονται «φυσικά» χαρακτηριστικά και συγκεκριμένοι ρόλοι. Από τη στιγμή που γεννιόμαστε, καλούμαστε να ακολουθήσουμε μια δυαδικότητα που μας εγκλωβίζει: πώς θα γεννήσουμε, πώς θα διαχειριζόμαστε το σώμα μας, πώς θα δημιουργήσουμε οικογένειες. Δεν είναι η πρώτη φορά που η έννοια της «φύσης» χρησιμοποιείται για να περιορίσει δικαιώματα. Όσοι προσπαθούν να καθορίσουν αυθαίρετα τι σημαίνει «φυσικό» και τι όχι είναι οι ίδιοι που εδώ και χρόνια επιβάλλουν καταπιεστικούς κανόνες. Η «βιολογική αλήθεια» στην οποία αναφέρονται δεν είναι ουδέτερη, αλλά έχει χρησιμοποιηθεί ιστορικά ως εργαλείο εξουσίας και ελέγχου.
Αν κάτι θεωρείται πραγματικά «φυσικό» από την κυρίαρχη ιδεολογία, αυτό είναι η βία της πατριαρχίας, η οποία συνεχώς εκμεταλλεύεται, στιγματίζει και αποκλείει. Το φύλο δεν είναι απλά ένα δεδομένο. Ακόμη και το βιολογικό φύλο, όπως λανθασμένα το επικαλείται η σεξιστική και ρατσιστική ακροδεξιά (και όχι μόνο), εμπεριέχει εντός του πολυπλοκότητα, με διαφοροποιήσεις που υπερβαίνουν τη δυαδική ταξινόμηση «άνδρας-γυναίκα». Το κοινωνικό φύλο αποτελεί κατασκευή που αποκτά σημασία μέσα από τους ρόλους και τις ταυτότητες που διαμορφώνει η ίδια η κοινωνία. Η έννοια του «ανδρισμού» ή της «θηλυκότητας» δεν προκύπτει από κάποια βιολογική ουσία, αλλά είναι μια επιτέλεση – ένα σύνολο κοινωνικών πρακτικών που αποδίδουν σημασία στα σώματά μας.
Η χρήση όρων όπως «άτομα με μήτρα» ή «άτομα που έχουν περίοδο» προκύπτει από την ανάγκη να συμπεριληφθούν και τα τρανς άτομα που βιώνουν έμμηνο ρύση, αλλά δεν αυτοπροσδιορίζονται ως γυναίκες. Αυτή η γλωσσική προσθήκη δεν καταργεί την έννοια της γυναίκας, αλλά διασφαλίζει τη συμπερίληψη αυτών των ατόμων στις αναγκαίες διεκδικήσεις. Η χρήση ενός όρου που περιγράφει μια βιολογική εμπειρία δεν αφαιρεί από κανένα την ταυτότητά του. Αντίθετα, αναγνωρίζει ότι η εμπειρία του φύλου δεν είναι ενιαία και μονοδιάστατη. Η επιλογή να μιλάμε με ακρίβεια για τα σώματα και τις ανάγκες τους δεν υπονομεύει τη θηλυκότητα, υπονομεύει μόνο την απαίτηση να χωρέσουμε όλα σε αυστηρά προκαθορισμένες κατηγορίες.
Για εμάς, ντροπή δεν είναι οι λέξεις, αλλά η βία
Το πατριαρχικό σύστημα εξουσίας είναι αυτό που καθυποτάσσει το βίωμά μας, μας μαθαίνει πώς να νιώθουμε το σώμα μας και προσπαθεί να μας χωρέσει σε κατασκευασμένους κοινωνικούς ρόλους. Έτσι δημιουργείται από την ίδια την πατριαρχία το κοινωνικό πλαίσιο, οι κανόνες με τους οποίους μια ζωή θα μπορεί να είναι ορατή μόνο όταν στριμώχνεται στα όρια της δυαδικότητας και της ετεροκανονικότητας, αλλιώς θα παραμένει στο περιθώριο και την αφάνεια. Με άλλα λόγια, από την μία, η πατριαρχία προσπαθεί να φιμώσει την αλήθεια του βιώματος με το καθεστώς του ειδικού, που ελέγχει τις ζωές από την πρώτη στιγμή της γέννησης, τις ιεραρχεί σε άξιες και ανάξιες και από την άλλη προσπαθεί να κρύψει το βίωμα των τρανς ατόμων στην ιστορική καταδίκη. Αυτό επιτυγχάνεται και με το εργαλείο της ποσοστοποίησης. H ποσοστοποίηση των τρανς ζωών ως “μειοψηφία” δεν είναι απλώς μια μαθηματική διαπίστωση, είναι εργαλείο απονομιμοποίησης. Η αναφορά στις τρανς ζωές ως το 1% του πληθυσμού, ως την μειοψηφία που δεν έχει σημασία αλλά αποτελεί την “αόρατη” εξαίρεση του κανόνα του φυσικού, εκτελεί ακριβώς αυτόν τον στόχο της πατριαρχίας.
Ο ίδιος ο προσδιορισμός εξάλλου και ο εγκλωβισμός σε ποσοστά είναι αποτέλεσμα της πατριαρχικής επιβεβαίωσης του φύλου και συμπληρώνει την εγκληματική “κανονικοποίηση” φύλου που βιώνουν τα ίντερσεξ άτομα από την πρώτη στιγμή της γέννησής τους με επεμβάσεις του ειδικού που θέλει να τα χωρέσει στην δυαδικότητα. Αλλά το δικαίωμά μας να αυτοπροσδιοριζόμαστε δεν είναι ζήτημα ποσοστών.
Η αλήθεια είναι ότι η πατριαρχία αγαπά τις βολικές αλήθειες. Εμείς όμως δεν γεννηθήκαμε για να της τις χαρίσουμε. Δεν είμαστε απλά σώματα με μια καταχωρημένη κατηγορία. Είμαστε εμπειρίες, συναισθήματα, αυτοπροσδιορισμός. Και όσο επιμένουν να μας βάζουν σύνορα εμείς θα τα χαλάμε. Δεν πρόκειται για «κατακερματισμό της γυναικείας ταυτότητας», αλλά για την ανατροπή της πατριαρχικής επιβολής πάνω στα σώματά μας.
Για την έννοια της θηλυκότητας
Μάλλον επειδή κάποιοι όρισαν για εμάς την έννοια της θηλυκότητας δεν θα πρέπει ούτε να την χρησιμοποιούμε. Στις φεμινιστικές πορείες φωνάζουμε το σύνθημα «κλωτσιές με δωδεκάποντα να βάλετε μυαλό». Όμως το φεμινιστικό κίνημα που φωνάζει αυτά τα συνθήματα δεν αναπαράγει αυτές τις έννοιες, αντίθετα διαταράσσει, ανασχηματίζει και δίνει νέες σημασίες. Η επιλογή δεν υπάρχει ποτέ στο κενό. Τα κοινωνικά σύμβολα έχουν ιστορία, αλλά και δυνατότητα επανερμηνείας. Η θηλυκότητα δεν είναι μόνο καταπίεση – μπορεί να είναι και δύναμη, απόλαυση, αντίσταση. Το ζήτημα δεν είναι αν κάποια/ο φοράει τακούνια ή όχι, αλλά αν έχει την ελευθερία να επιλέξει χωρίς εξαναγκασμό ή στιγματισμό.
Το φεμινιστικό κίνημα δεν αγωνίστηκε για να καταργήσει τη θηλυκότητα, αλλά για να την απελευθερώσει από τους καταναγκασμούς. Όταν η κοινωνία είναι εκεί να μας πει “φταίει η φούστα σου”, εμείς θα την βάζουμε καπέλο. Θα ανατρέπουμε τις λέξεις μέχρι να μπορούν να μας χωράνε.
Σεξεργασία
Η προσέγγιση που αντιμετωπίζει τη σεξεργασία αποκλειστικά ως «βία κατά των γυναικών» αγνοεί τη φωνή και την εμπειρία των ίδιων των σεξεργατριών, πολλές από τις οποίες διεκδικούν εργασιακά δικαιώματα και ασφάλεια, όχι κατάργηση του επαγγέλματός τους. Η σεξεργασία αποτελεί μια από τις πιο σκληρά εκμεταλλευόμενες μορφές εργασίας και γι’ αυτό δε νοείται η χρήση όρων και πρακτικών που ενισχύουν το στίγμα και-ανεξαρτήτως προθέσεων- τελικά ευνοούν τις πολιτικές που καθιστούν τη ζωή των σεξεργατών/τριών πιο επικίνδυνη.
Η πολιτική της πατριαρχίας
Οι ρητορικές αυτές δεν είναι αθώες. Το ίδιο αφήγημα περί «βιολογικών αληθειών» χρησιμοποιείται από τον Τραμπ, την ακροδεξιά και ολόκληρη την αντι-Woke κουλτούρα για να περιορίσει δικαιώματα και να διαιωνίσει την καταπίεση. Δεν μπορούμε να μιλάμε για ενίσχυση της ηγεμονίας τους όταν απλά διεκδικούμε τα αυτονόητα. Δεν πρόκειται να κάνουμε πίσω για να χωρέσουμε σε έναν κόσμο που μας θέλει εγκλωβισμένα/ες σε δύο αυθαίρετα προκαθορισμένα φύλα. Δημιουργούμε αναταραχές – και αυτό ενοχλεί. Δεν λέγεται «ενίσχυση ηγεμονίας», λέγεται επίθεση και μη υποταγή.
Για έναν συμπεριληπτικό, μαχητικό φεμινισμό
Το φεμινιστικό κίνημα ανέκαθεν διαμορφωνόταν μέσα από αντιφάσεις και διαφωνίες και αυτή η δυναμική σε πολλές περιπτώσεις είναι απαραίτητη. Ωστόσο, όταν η κριτική μετατρέπεται σε επίθεση και αναπαραγωγή πατριαρχικών αντιλήψεων, καταλήγει να αποτελεί μια τρικλοποδιά στον ίδιο μας τον εαυτό. Δεν μπορούμε να μένουμε σιωπηλές απέναντι σε επιθέσεις κατά των τρανς ατόμων. Ο λόγος μας πρέπει να είναι συμπεριληπτικός, γιατί η απελευθέρωσή μας από τα δεσμά των έμφυλων καταπιέσεων δεν είναι ατομική υπόθεση – είναι κοινός αγώνας και οφείλει να διαπερνά όλα τα κινήματα και τις συλλογικότητες.
Από αυτή τη σκοπιά, μας βρίσκουν απέναντι τοποθετήσεις που φέρνουν σε σύγκρουση γυναίκες και ΛΟΑΤΚΙ+ υποκείμενα, υποβιβάζουν ή ακόμη και ειρωνεύονται τις διεκδικήσεις και την πάλη για ορατότητα, δίνοντας το καλύτερο άλλοθι σε φωνές όπως του Βελόπουλου ή όσων επιδιώκουν να θάψουν τις διεκδικήσεις μας.
Ένας σύγχρονος, συμπεριληπτικός μαρξιστικός φεμινισμός, σε διάκριση από το αστικό – φιλελεύθερο ρεύμα, επιδιώκει την ενότητα όλων των καταπιεζόμενων κοινωνικών υποκειμένων απέναντι στην πατριαρχία και τον καπιταλισμό και την ενότητα των κινημάτων τους.
Δεν υπάρχει φεμινισμός χωρίς αλληλεγγύη, ούτε ελευθερία αν δεν χωράμε όλες, όλα και όλοι!
Βόδενα Σοφία
Γαλάνη Πένη
Κασιανίδου Μελίνα
Σπυριδάκη Μυρτώ
Σωτηριάδη Ντίνα
