Για να καταλάβουμε τι συμβαίνει τώρα στη Βολιβία είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε τη διαδικασία της εντεινόμενης διαίρεσης και της υποβάθμισης που, κατά τη διάρκεια των κυβερνήσεων του Evo Morales, υπέστησαν τα κοινωνικά κινήματα – που υπήρξαν η αρχική στήριξη του προέδρου – από μια Αριστερά που επέτρεπε μία μόνο δυνατότητα και δεν επέτρεψε την αυτονομία.
Πρόκειται για μια ιστορία που ξεκίνησε περίπου μεταξύ 2009 και 2010, όταν διαμορφώθηκε μια διαφορετική μορφή διακυβέρνησης, μια διαφορετική μορφή Κράτους από εκείνη που διαμορφωνόταν ως πρόταση στις βάσεις. Είναι ένα όλο και πιο αυταρχικό κράτος το οποίο θα μονοπωλήσει την εξουσία και δεν θα επιτρέψει κανένα περιθώριο αυτονομίας για τις οργανώσεις.
Αυτή η διαδικασία επιδεινώνει τη σχέση της κυβέρνησης με τα κοινωνικά κινήματα. Το 2010, αυτές οι δυσκολίες εκφράστηκαν σε ιθαγενικές οργανώσεις που υιοθέτησαν μια αυτόνομη στάση και ζήτησαν ενεργό συμμετοχή στη διάσκεψη της Tiquipaya, μια σύνοδο μέσω της οποίας το κυβερνών κόμμα σκόπευε να παρουσιάσει ότι ο Έβο Μοράλες τηρούσε μια στάση σεβασμού απέναντι στη Μητέρα Γη και προστασίας των δικαιωμάτων των ιθαγενών λαών. Εκεί, ένα από τα θέματα συζήτησης θα αφορούσε την Πρωτοβουλία Περιφερειακής Ενσωμάτωσης της Νότιας Αμερικής (IIRSA) και τη μεταλλευτική ρύπανση και η κυβέρνηση αρνήθηκε να θίξει αυτά τα θέματα. Στο θέμα αυτό θα έμπαιναν τα ζητήματα της αυξημένης ρύπανσης των αγρών και των υδάτων άρδευσης η οποία ήδη προκαλούσε σοβαρά προβλήματα, ιδίως στο Ποτοσί, το Ορούρο και το Χουανούνι, τα οποία προστέθηκαν στην καταστροφή και εξαφάνιση της λίμνης Poopó, της δεύτερης μεγαλύτερης χώρας.
Προφανώς, πρόκειται για διαδικασίες που η προέλευσή τους χρονολογείται αρκετά χρόνια πίσω αλλά ενισχύθηκαν από την εντατικοποίηση των εξορύξεων. Αυτή η διαδικασία οδήγησε στην καταστροφή της έννοιας της κοινοτικής προγονικής γης (TCO) η οποία υπήρξε η βάση της ιθαγενικής αυτονομίας. Στα τέλη του 2010 εκδόθηκε ένα διάταγμα που ορίζει ότι αυτά τα ιθαγενικά εδάφη, εκτός από «ιθαγενικά» είναι και «αγροτικά», γεγονός που επέτρεψε την εισβολή των καλλιεργητών κόκας σε εθνικά πάρκα, όπως στην περίπτωση της Ιθαγενικής Περιοχής-Εθνικό Πάρκο Isiboro–Sécure (TIPNIS). Στη συνέχεια υπογράφηκε ένα πρωτόκολο χρηματοδότησης, ξέχειλο από ζητήματα διαφθοράς, με τη βραζιλιάνικη κατασκευαστική εταιρεία Oas για να κατασκευάσει έναν αυτοκινητόδρομο σε αυτό το πάρκο. Υπάρχουν πολλά που θα μπορούσαν να αναλυθούν στο συγκεκριμένο επεισόδιο, αλλά αξίζει να θυμόμαστε ότι η κυβέρνηση επέλεξε να καταστείλει τους ιθαγενείς του πάρκου και να ευνοήσει την εισβολή των κοκαλέρος και την κατασκευή του δρόμου.
Αυτό αποτέλεσε ένα σημείο ρήξης. Με αφορμή τη ρήξη αυτή, το 2013, η κυβέρνηση έδωσε την εντολή εισβολής στην έδρα του Εθνικού Συμβουλίου Ayllus και Markas του Qullasuyu (CONAMAQ) και τοποθετήθηκε ως ηγέτης, ενάντια στις ιθαγενικές παραδόσεις περι εναλλαγής σε θέσεις ευθύνης, ο Hilarión Mamani, ένας επιχειρηματίας στον τομέα εξόρυξης.
Πρόκειται για μια μακρά διαδικασία, πολλών χρόνων, που ανάμεσα στις πιο πρόσφατες εκδηλώσεις της περιλαμβάνεται η πυρκαγιά της Chiquitanía, που την προέλευσή της μπορούμε να αναζητήσουμε στο κυβερνητικό διάταγμα που ενθάρρυνε την εισβολή εποίκων από τα δυτικά της χώρας σε αυτό το μοναδικό οικοσύστημα. Ήδη είχε υπάρξει, πέρυσι, μια τεράστια προσέγγιση κυβέρνησης και κτηνοτρόφων σε ένα σχέδιο εξαγωγής κρέατος στην Κίνα. Προφανώς, είναι πολύ πιο οικονομικό το κάψιμο του δάσους, όπως το επιτρέπει αυτό το διάταγμα, από το να φέρουν τρακτέρ ή εκσκαφείς. Με την ξηρασία που αντιμετωπίζει η Chiquitanía, η φωτιά ξέφυγε από τα χέρια τους. Αποτέλεσε μια τρομακτική τραγωδία. Και τον πιό ισχυρό πυροκροτητή της κατάρευσης του Έβο Μοράλες.
Ο Λουίς Φερνάντο Καμάτσο και η δεξιά της οποίας είναι επικεφαλής ζουν μια στιγμιαία λάμψη επειδή κατάφεραν να συντονίσουν την οργή διαφορετικών τμημάτων απέναντι στο MAS. Όμως το μεγαλύτερο διακύβευμα εξακολουθεί να είναι η αρπαγή γης και η επέκταση των γεωργικών συνόρων που συμφωνήθηκε μεταξύ της δεξιάς και του Έβο Μοράλες. Η δεξιά δεν θα απαρνηθεί αυτή τη συμφωνία, δεν θα παραδώσει στους ιθαγενείς τη γη που ο Έβο Μοράλες τους αφαίρεσε, αντιθέτως, με την ευφορία των ημερών, προετοιμάζει την εδραίωση της οικονομίας της σόγιας, και της αγροβιομηχανίας που ήδη έχει ξεκινήσει με τον Έβο.
Αυτό που έρχεται είναι μια διαδικασία μεγάλης αβεβαιότητας, θεσμικής αστάθειας, σαμποτάζ, οικονομικής κατάρευσης. Το MAS θα προσπαθήσει να αφήσει μια χώρα σε ερείπια για να επιστρέψει θριαμβευτής. Ήταν ένα πολύ σοβαρό λάθος της πολιτικής τάξης να αποκλείσει το MAS. Η μεταβατική κυβέρνηση η οποία έχει αναλάβει γεννήθηκε κουτσή και κουλή, δεν είναι νόμιμη. Δεν διαγράφεται με μια μολυβιά το 40% του εκλογικού σώματος. Άλλο πράγμα είναι να αναγνωρίσουμε τις αποτυχίες της κυβέρνησης του Έβο Μοράλες και διαφορετικό να αγνοήσουμε ότι το MAS έχει πράγματι ένα εκλογικό σώμα και ότι είχε έναν πολύ σημαντικό συμβολικό ρόλο στο ζήτημα της αξιοπρέπειας του ιθαγενικού στοιχείου.
Εδώ έπεσε ολόκληρη η πολιτική τάξη, όχι μόνο ο Έβο Μοράλες. Και υπάρχει ένα κενό εξουσίας επειδή οι άνθρωποι δεν έχουν ακόμη αναγνωρίσει τη δική τους ενέργεια, τη δική τους οργανωτική δύναμη. Δυστυχώς, χάσαμε πολλά χρόνια σε αυτή τη διαμάχη για τον έλεγχο των κοινωνικών κινημάτων και οργανώσεων, γεγονός που μας άφησε εκτός μάχης σε μια εποχή που η δεξιά σηκώνει κεφάλι και ο στρατός παραμένει άθικτος με όλες τις επιχειρήσεις του και όλες τις κακόβουλες και διεφθαρμένες εταιρείες του. Βρισκόμαστε σε μια πολύ κρίσιμη κατάσταση.
Παρ’ όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια υπήρξε μια αναγνώριση και μια αυτοαναγνώριση του ιθαγενικού στοιχείου ως ηθική δύναμη. Αν και έχει υποβαθμιστεί, μέχρι ενός σημείου, από την κυβέρνηση του MAS, στην καθημερινή ζωή αναγνωρίζεται ότι το ιθαγενικό στοιχείο είναι πολύτιμο όσον αφορά τη γλώσσα, τη διατροφή, την κουλτούρα και τις κοινοτικές και αλληλέγγυες δομές. Μια ολόκληρη σειρά συλλογικοτήτων υιοθετεί την whipala (σημαια των ιθαγενών λαών των Άνδεων) για να καταστήσει σαφές ότι δεν πρόκειται να οπισθοχωρήσουμε 17 χρόνια. Ο Καμάτσο πήγε στο παλιό Κυβερνητικό Μέγαρο, θέλοντας να υποδηλώσει ότι δεν υπήρξε αυτή η διαδικασία αναγνώρισης και αυτοαναγνώρισης, προσπαθώντας να καλύψει τον ήλιο με ένα δάχτυλο. Αλλά δεν υπάρχει επιστροφή.
Αυτό που υπάρχει είναι μια επιτακτική ανάγκη να βάλουμε σε νέα βάση τις λαϊκές κινητοποιήσεις, αφαιρώντας από αυτές τις πολύ έντονες πτυχές μισογυνισμού και αυταρχισμού που προώθησε η κυβέρνηση του MAS. Η άρνηση της οριζόντιας δημοκρατίας των οργανώσεων και η υποβάθμισή τους μας χρεώνουν το λογαριασμό τις στιγμές αυτές, έναν λογαριασμό που ονομάζεται παράλυση και λήθαργος.
Εν μέσω αυτής της κατάστασης, στον αγώνα ενάντια στα παραπάνω, οι γυναίκες βρισκόμαστε στην πρώτη γραμμή όσον αφορά τη σκέψη και τη δράση. Και όσον αφορά τον πόνο που μας προκαλεί όλη αυτή η κατάσταση. Οι γυναίκες βρισκόμαστε παντού, διαρθρώνοντας πιο τοπικές μορφές δημοκρατίας και μοχθώντας ώστε η ιδέα της αγανάκτησης, η ιδέα των συνελεύσεων, η ιδέα του Κοινοβουλίου Γυναικών να διασκορπιστεί δε χιλιάδες κοινοβούλια, χιλιάδες συνελεύσεις για να μπορέσουμε να συζητήσουμε ποιά είναι η χώρα που θέλουμε, τι είναι η δημοκρατία, τι σημαίνει να είσαι ιθαγενής. Σημαίνει να φορέσεις πόντσο και να οργανώσεις μια μεγάλη μεθυστική γιορτή; Εμείς, από τη θέση μας ως γυναίκες, δεν το βλέπουμε μ΄αυτό τον τρόπο. Σε πολλές συλλογικότητες οργανώσαμε ένα είδος πλατφόρμας ώστε παντού να υπάρχει ένας χώρος συζήτησης και διαλόγου.
Θα βασιστούμε στο Σύνταγμα, ένα Σύνταγμα που κακοποιήθηκε από την ίδια την κυβέρνηση του MAS. Αυτή είναι η στιγμή που πρέπει να υπερασπιστούμε το Σύνταγμα, να υπερασπιστούμε την whipala, να υπερασπιστούμε την κοινοτική δημοκρατία των ayllus (1), να υπερασπιστούμε τις γυναίκες.
* Βολιβιανή ιστορικός και κοινωνιολόγος, εξειδικευμένη στις κοσμολογίες Quechua και Aymara.
Σημείωση
1) Παραδοσιακές κοινότητες των αυτόχθονων λαών της περιοχής των Άνδεων
