Το Υδροηλεκτρικό Έργο (ΥΗΕ) Μεσοχώρας βρίσκεται διαρκώς στην επικαιρότητα – πολλές φορές με αρνητικό τρόπο – εδώ και τέσσερις δεκαετίες.
Η διαβούλευση, που βρίσκεται σε εξέλιξη, σχετικά με την υπό έγκριση Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) του έργου, ελπίζουμε αυτή τη φορά να είναι και η τελευταία.
Είναι η ύστατη ευκαιρία το θέμα αυτό να «κλείσει» και να οδηγηθούμε στην έκδοση από το ΥΠΕΝ της απαιτούμενης Απόφασης Έγκρισης των Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ), ώστε, επιτέλους, ο κύριος του έργου (ΔΕΗ), να προχωρήσει απρόσκοπτα στην ολοκλήρωση των απαιτού-μενων διαδικασιών και τεχνικών παρεμβάσεων και τελικά να φθάσουμε στην λειτουργία του έργου και την παραγωγή, το ταχύτερο δυνατόν, της υπερπολύτιμης ηλεκτρικής ενέργειας από τον αντίστοιχο Υδροηλεκτρικό Σταθμό (ΥΗΣ) στην θέση Γλύστρα.
ΝΕΡΟ – ΑΠΕ- ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ
Το νερό αποτελεί, μεταξύ άλλων, την πιο χρήσιμη Ανανεώσιμη Πηγή Ενέργειας (ΑΠΕ) και η ΥΗ Ενέργεια καθοριστικό παράγοντα στην σταθερότητα του ενεργειακού μας συστήματος.
Πιστεύουμε πως σήμερα, περισσότερο από ποτέ, η ανάγκη ενίσχυσης της ΥΗ παραγωγής στο ενεργειακό μίγμα, με αρκετά νέα έργα, είναι εκ των ουκ άνευ.
Η κατάλληλη μορφολογία της χώρας μας, η μεγαλύτερη από κάθε άλλη μορφή ενέργειας εγχώρια προστιθέμενη αξία των σχετικών έργων (80%), το χαρακτηριστικό της «πράσινης» αυτής ενέργειας να καλύπτει με βέλτιστο τρόπο τις αιχμές ζήτησης (σαν τις μέρες που ζήσαμε πρόσφατα) και να συμβάλλει αποφασιστικά στην ασφάλεια και ευστάθεια του συστήματος, η συνεισφορά της στην ενεργειακή ανεξαρτησία της χώρας (από τις πλέον επιβαρυμένες στην Ευρώπη, στα όρια του 80%, με μ.ο. χωρών ΕΕ γύρω στο 55%), η δυνατότητα «αποθήκευσης» ενέργειας μέσω του συστήματος άντλησης/ταμίευσης και η δυνατότητα πολλαπλής αξιοποίησης των υδάτων που συγκεντρώνουν οι αντίστοιχοι ταμιευτήρες των ΥΗ Σταθμών (για ύδρευση, άρδευση, οικολογικές ανάγκες κ.ο.κ), είναι μερικά μόνο από τα βασικά πλεονεκτήματα της ΥΗ ενέργειας.
ΜΕΣΟΧΩΡΑ ΚΑΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑ
Η Μεσοχώρα αποτελεί ένα τυπικό ΥΗ έργο που διαμορφώνει νέες προοπτικές για τη Θεσσαλία.
Συμβάλλει στην «αποκέντρωση» της ενεργειακής παραγωγής, στην «αυτονόμηση» της περιοχής μας ως προς την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών, θα συνεισφέρει δε σημαντικά στην αντιμετώπιση της αιχμής των καταναλώσεων, ειδικά τους θερινούς μήνες, με την λειτουργία των 33.000 γεωτρήσεων στον θεσσαλικό κάμπο, οι οποίες υπολογίζεται ότι καταναλώνουν ετησίως περίπου στις 700GWh, δηλαδή ισοδύναμες με το διπλάσιο της παραγωγής από την Μεσοχώρα.
Ίσως αυτό το στοιχείο από μόνο του θα έπρεπε να είναι αρκετό ώστε το ΥΗΕ Μεσοχώρας να αποτελεί βασική διεκδίκηση από τους αυτοδιοικητικούς και αγροτικούς φορείς της Ανατολικής Θεσσαλίας, αρκετοί από τους οποίους ουσιαστικά το θεωρούν ως έργο τοπικής σημασίας (Τρίκαλα).
ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ
Δυστυχώς όμως το έργο αυτό, ολοκληρωμένο σχεδόν από το 2001, παραμένει σε εγκατάλειψη και αχρηστία, προσπαθώντας να ξεπεράσει τα εμπόδια που επίμονα κάποιοι θέτουν στον δρόμο του …
Και επειδή οι νεότεροι ίσως δεν γνωρίζουν, είναι σκόπιμο να αναφερθούμε στα βασικότερα από αυτά.
Στα μέσα της δεκαετίας 1980 το ΥΗΕ Μεσοχώρας εντάχθηκε (μαζί με τον ταμιευτήρα Συκιάς, επίσης επί του Άνω Αχελώου, και την σήραγγα μεταφοράς προς Μουζάκι) στο σύστημα έργων «Εκτροπής Αχελώου», για μεταφορά υδάτων προς την Λεκάνη Απορροής (ΛΑΠ) Πηνειού, δηλαδή τον θεσσαλικό κάμπο, μιας ποσότητας 1.100 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων (κ. μ.) νερού ετησίως.
Με αυτήν την προοπτική η ΔΕΗ προχώρησε το έργο.
Στα μέσα της δεκαετίας 1990 η τότε κυβέρνηση αποφάσισε τον περιορισμό των μεταφερόμενων από τον Άνω Αχελώο ποσοτήτων νερού, με ανώτερο όριο τα 600 εκατ. κ. μ. ετησίως, οπότε εφόσον η ποσότητα αυτή μπορούσε να καλυφθεί από τον κατάντη ευρισκόμενο ταμιευτήρα Συκιάς, η Μεσοχώρα θα λειτουργούσε πλέον από την ΔΕΗ ως αμιγώς υδροηλεκτρικό έργο, χωρίς να εμπλέκεται στο σύστημα έργων εκτροπής.
Παρόλα αυτά, οι σταθεροί αντίπαλοι της εκτροπής Αχελώου (κόμματα, οργανώσεις, τοπικιστικές κινήσεις κλπ.) εξακολούθησαν να παρουσιάζουν το έργο αυτό ως «έργο εκτροπής», διότι αυτό, για πολλούς (κυρίως επικοινωνιακούς) λόγους, εξυπηρετούσε καλύτερα τους σκοπούς τους, καθιστώντας την Μεσοχώρα ένα έργο «εμβληματικό» (όπως οι ίδιοι αναφέρουν) και καλλιεργώντας ένα μίσος κατά του έργου, των υδροηλεκτρικών φραγμάτων και της ΥΗ ενέργειας συνολικά.
Οι διαμάχες αυτές οδήγησαν σε μεγάλες καθυστερήσεις, δημιουργώντας παράλληλα συγχύσεις και απογοήτευση στην κοινή γνώμη, ενώ η «φήμη» της Μεσοχώρας, με αρνητικό προφανώς τρόπο, ξεπέρασε κατά πολύ τα σύνορα της χώρας μας.
Τελικά το έργο ολοκληρώθηκε το 2001. Απομένουν κάποιες τεχνικές παρεμβάσεις και τεχνολογικές βελτιώσεις (ηλεκτρομηχανολογικα), η νέα αδειοδότηση, οι απαλλοτριώσεις μέρους των ιδιοκτησιών της Μεσοχώρας, η καταβολή των αποζημιώσεων και η μετεγκατάσταση όσων το επιθυμούν.
Οι δαπάνες κατασκευής έως σήμερα έχουν ξεπεράσει τα 500 εκ. ευρώ.
ΚΑΠΟΙΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΙΤΙΕΣ ΤΗΣ ΕΜΠΛΟΚΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
Μία βασική παράμετρος που καθόρισε την ατυχή πορεία της ΥΗΕνεργειας συνολικά και ειδικά της Μεσοχώρας είναι η προ εικοσαετίας στροφή πολιτικής της χώρας μας (και άλλων χωρών της ΕΕ) προς την ιδιωτικοποίηση της ενέργειας, με παράλληλη κατάργηση του μονοπωλίου της ΔΕΗ, αλλα και εξοβελισμο της ΥΗΕνεργειας.
Παρά τα προαναφερθέντα θετικά χαρακτηριστικά της ΥΗ ενέργειας, αναπτύσσονται διάφορες «θεωρίες» κατά των ΥΗ έργων, όπου και με την επίκληση του περιβάλλοντος, προσπαθούν να περιορίσουν την διείσδυση της στο ενεργειακό μείγμα της χώρας.
Όμως οι πραγματικοί λόγοι της αντίθεσης απέναντι στην παραγωγή ΥΗ ενέργειας και των αντίστοιχων έργων δεν είναι μόνο «περιβαλλοντικοί» (σημείωση: όλα, χωρίς εξαίρεση,τα ενεργειακά έργα έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον). Σημαντικο ρολο ειχε η επίδραση οργανωμένων επιχειρηματικών συμφερόντων, τα οποία δραστηριοποιούνται σε ανταγωνιστικές μορφές ενέργειας.
Είναι γνωστό ότι από το 1999 και μετά κανένα νέο σημαντικό ΥΗ Έργο δεν εντάχθηκε προς υλοποίηση.Δεν θεωρούμε τυχαίο το γεγονός ότι την ίδια περίοδο άρχισε και η εισαγωγή του φυσικού αερίου,το οποίο αποτέλεσε και τον μοχλό υλοποίησης του σχεδίου ιδιωτικοποίησης του ενεργειακού τομέα (στην συνέχεια ακολουθήσαν αιολικά, φωτοβολταϊκά, διάσπαση της ΔΕΗ κλπ.).
Είναι χαρακτηριστικό επίσηςότι τα τελευταία χρόνια η παραγωγή ενέργειας από (εισαγόμενο) φυσικό αέριο, που και αυτό είναι ορυκτό καύσιμο, προσεγγίζει πλέον το 25% της συνολικής παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα μας μέσα από μεγάλες ιδιωτικές επενδύσεις που πραγματοποιήθηκαν.
Στη συνέχεια φθάσαμε στους σχεδιασμούς του ΣΥΡΙΖΑ (Σταθάκης) με το σχέδιο για την ενέργεια (ΕΣΕΚ) που εξοβέλισε λιγνίτη και ΥΗΕ, πριμοδοτώντας παράλληλα αιολικά και φωτοβολταίκά, μια πολιτική που με ελάχιστες αλλαγέςακολουθεί και η ΝΔ.
Είναι προφανές ότι ακόμη και η καθυστέρηση λειτουργίας των εν εξελίξει ΥΗ έργων όπως Μεσοχώρας και Συκιάς επί του ΆνωΑχελώου, κατά μείζονα λόγο η ακύρωσή τους, αντικειμενικά θα εξυπηρετούσε καποια από αυτά τα συμφέροντα στην επιδίωξη της απόσβεσης και την μεγιστοποίηση των κερδών από τις επενδύσεις τους.
Τέλος, ας μην αγνοούμε και το παιχνίδι με τις τιμές της ενέργειας στη χώρα μας. Υπήρξε ένας μύθος κατά την δεκαετία του 90 ότι το άνοιγμα της αγοράς ηλεκτρισμού και η είσοδος «νέων παικτών» θα επέφερε ανταγωνισμό στον κλάδο ενέργειας και συνακόλουθα μείωση τιμών προς όφελος των καταναλωτών. Νέους παίκτες είδαμε, μείωση τιμών όμως όχι.
Είναι χαρακτηριστικό ότι πχ.τα χρόνια 2008 – 2013 υπήρξε αύξηση των τιμών ενέργειας (μέσο όρο) κατά 60 %,μια τάση που συνεχίζεται, ενώ και σε αυτή την εξέλιξη το Φ.Α. και τα ΦΒ έχουν την συμβολή τους.
Τώρα στην κυβέρνηση ψάχνουν τον τρόπο να «περάσουν» όσο πιο ανώδυνα γίνεται τις μεγάλες αυξήσεις ηλεκτρικού ρεύματος που έχουν ήδη αποφασίσει.
ΜΕΣΟΧΩΡΑ ΚΑΙ ΣΤΕ
Στην υπό συζήτηση Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) του ΥΗΕ Μεσοχώρας γίνεται αναλυτική αναφορά στο ιστορικό και στις αιτιάσεις των αποφάσεων του ΣτΕ, οι οποίες αποτέλεσαν το βασικό εργαλείο παρεμπόδισης (εδώ και χρόνια…) της έναρξης λειτουργίας του.
Στην ΜΠΕ αναφέρεται ότι «βασικές παραδοχές των δικαστών (του ΣτΕ) …δεν συσχετίστηκαν με τα πραγματικά δεδομένα της υπόθεσης» και σημειώνεται ότι «Διαφαίνεται…. οτι ουσιαστικά και τυπικά, το ΣτΕ κινήθηκε εκτός (σημ. η υπογράμμιση δική μας) των ορίων της Ελληνικής νομοθεσίας και του θεσμού των ΜΠΕ και επέβαλλε σκέψεις θεωρητικού περιεχομένου…».
Επισημαίνουν επίσης ότι η ακυρωτική απόφαση του ΣτΕ αριθμ. 3478/2000 ΔΕΝ αφορούσε την Μεσοχώρα (σημείωση : το οριακά κατακλυζόμενο μοναστήρι Αγ. Γεωργίου στο Μυρόφυλλο αφορά στην κατάντη τεχνητή λίμνη Συκιάς και όχι εκείνη της Μεσοχώρας). Παρόλα αυτά η ακυρωτική απόφαση συμπεριέλαβε και το έργο Μεσοχώρας και στην συνέχεια επέβαλε και διακοπή εργασιών (!) επιτρέποντας σε όλους όσοι ασχολούμαστε με το θέμα να σκεφθούμε ότι επρόκειτο για μια πολιτική (επί της ουσίας) απόφαση.
Αυτή η τακτική του ΣτΕ για την συσχέτιση της Μεσοχώρας με τα λοιπά έργα μεταφοράς (εκτροπής) υδάτων από τον Αχελώο συνεχίστηκε και όταν, με την απόφαση 3053/2009, παρέπεμψε το θέμα στο Δικαστήριο ΕΕ (ΔΕΕ) με 14 προδικαστικά ερωτήματα και, όπως εντοπίζει η υπό συζήτηση ΜΠΕ, «…στο περιεχόμενο (τους) … δεν υπάρχει καμία αναφορά, ούτε στο συγκεκριμένο έργο (Μεσοχώρα), αλλά ούτε και στην σκοπιμότητα ή μη συμμετοχής του στο σύνολο έργων Εκτροπής Αχελώου… (απλώς) ….μεταφέρεται από το ΣτΕ στο ΔΕΕ ένας γενικότερος προβληματισμός σχετικός με την φιλοσοφία και το περιεχόμενο Οδηγιών που απαρτίζουν την Περιβαλλοντική Νομοθεσία».
Ο «προβληματισμός» λοιπόν των δικαστών επέφερε δυστυχώς ακόμη πέντε έτη στασιμότητας και καθυστέρησης των έργων με πολύ μεγάλες οικονομικές επιπτώσεις (μεταξύ άλλων) και στην κρατική ΔΕΗ, οι οποίες υπολογίζονται σε 30 εκ. ευρώ ετησίως (!), συμβάλλοντας (αντικειμενικά) στην αποδυνάμωση αυτού του ενεργειακού κολοσσού και στην απαξίωσή της, προσφέροντας (και πάλι αντικειμενικά) προβάδισμα σε ιδιώτες ανταγωνιστές της, οι οποίοι απρόσκοπτα αξιοποιούσαν τις επενδύσεις τους σε νέους τομείς δράσης στον ενεργειακό τομέα (φυσικό αέριο, αιολικά, φωτοβολταϊκά).
Φυσικά, το ΣτΕ δεν παρέλειψε, όλη αυτή την περίοδο να έχει διατάξει εντελώς αναίτια, την διακοπή των εργασιών (και) στη Μεσοχώρα, κρατώντας ομήρους την ίδια τη Μεσοχώρα, το έργο, τους κατοίκους και την ΔΕΗ.
Τελικά, το 2014, το ΣτΕ με την υπ. αριθμ. 26 απόφασή του, φάνηκε προς στιγμή να αναγνωρίζει ότι η Μεσοχώρα είναι αυτόνομο ΥΗ έργο και ανεξάρτητο από τα λοιπά έργα εκτροπής Αχελώου.
Η ΔΕΗ, αξιοποιώντας αυτήν την έγκριση (Σεπτέμβριος 2014) των Σχεδίων Διαχείρισης Υδάτων (ΣΔΥ), προχώρησε στην υποβολή αναθεωρημένης ΜΠΕ και αίτημα για νέα αδειοδότηση του έργου, κάτι που κατέστη δυνατόν από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ μόλις το …2017 ! (εσωτερικες αντιδρασεις, διαμαχες κλπ)
Κατά της νέας ΑΕΠΟ υπήρξαν νέες προσφυγές από τους οπαδούς της κατεδάφισης του έργου (!), οπότε φθάσαμε σε νέα απόφαση του ΣτΕ (2230/20), και πάλι ακυρωτική, επειδή στο νέο Χωροταξικό (2018) που εγκρίθηκε 15 μήνες μετά το ΣΔΥ και 3 μήνες μετά την ΑΕΠΟ Μεσοχώρας (του 2017) «…δεν γίνεται μνεία για την μεταφορά στη λεκάνη …Πηνειού από τον Αχελώο (όπως αρχικά προβλεπόταν)» και πλέον, όπως το ΣτΕ ισχυρίζεται, «απώλεσε το νόμιμο έρεισμά της» !!
Είναι προφανές ότι στον πόλεμο κατά της Μεσοχώρας, ώστε το ΥΗ συγκρότημα Μεσοχώρας – Γλύστρας ΝΑ ΜΗΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΣΕΙ, ή έστω να καθυστερήσει όσο γίνεται περισσότερο, δεν συμμετέχουν μόνο διάφοροι (λίγοι έστω) σκοταδιστές της κατεδάφισης και κάποια ανεύθυνα ΜΜΕ που προνομιακά τους προβάλλουν. Δυστυχώς, στον πόλεμο αυτό παίζουν ρόλο και άλλοι, θεσμικοί και μη,παράγοντες και συμφέροντα, που για ευνόητους λόγους επιλέγουν να κινούνται, μεθοδικά μεν, όχι όμως στο προσκήνιο.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Το ΥΗΕ Μεσοχώρας, που επανειλημμένα στοχοποιήθηκε, κατασυκο-φαντήθηκε, πολεμήθηκε, άντεξε τελικά, παρά την συγκυρία ταυτόχρονης συνύπαρξης πολλών αιτιών που, αν μη τι άλλο, δεν το ευνοούσαν.
Τώρα όλοι οι εμφανείς αντίπαλοι του (οι αφανείς συνεχίζουν στο παρασκήνιο) επικεντρώνουν την προσπάθεια τους σε μια νέα πιθανή ακυρωτική απόφαση του ΣτΕ.
Εάν αυτό δεν τους «βγει», αναμένεται να παίξουν τα τελευταία τους χαρτιά προκαλώντας όσα εμπόδια μπορέσουν στις απαλλοτριώσεις -αποζημιώσεις κλπ.
Ας ευχηθούμε σύντομα το έργο να λειτουργήσει !
*Μπαρμπούτης Τάσος, πολιτικός μηχανικός, μέλος ΔΣ ΕΘΕΜ, πρ. γραμματέας ΤΕΕ/ΚΔ-Θ
