Ο Φιντέλ Κάστρο και η Black Friday. Δύο κόσμοι την ίδια μέρα, στον ίδιο κόσμο. Μια σκέψη του Κωστή Ζουλιάτη
Για την πλειονότητα του Δυτικού κόσμου, η τελευταία Παρασκευή του Νοέμβρη χρωματιζόταν ως «μαύρη», ένεκα του καταναλωτικού εθίμου γνωστό ως Black Friday. Το βράδυ της Παρασκευής επίσης, ανακοινώθηκε από την κουβανική ηγεσία ο θάνατος του Φιντέλ Κάστρο. Ακόλουθος της τυχαιότητάς του, ο συμβολισμός αυτής της συγκυρίας δεν θα μπορούσε να είναι πιο περιεκτικά δηλωτικός της εποχής του. Οι καταναλωτές της Δύσης βγαίνουν στους δρόμους από τα χαράματα για να προλάβουν τις προσφορές αυτού εδώ του κόσμου. Στο πρόσωπο του μακρόβιου κομμουνιστή επαναστάτη Φιντέλ, συμβολίζονται οι συνοδοιπόροι του – ιστορικά επώνυμοι και ανώνυμοι – καθώς και όσοι ανά την υδρόγειο εμπνέονται από το όραμα και την πράξη του, που βγαίνουν στους δρόμους για να προσφέρουν ό,τι προλάβουν: σε αυτόν εδώ τον κόσμο, αλλά και για τον άλλο που ονειρεύτηκαν και ζήτησαν.
Στα αστικά μέσα ενημέρωσης η είδηση του θανάτου του Κάστρο συνοδεύτηκε από τους πανηγυρισμούς των Κουβανών του Μαϊάμι – γηγενείς και αυτομολημένους. Η εικόνα που απουσίασε εντελώς από όλες τις αναφορές ήταν εκείνη του λαού της Κούβας που ζει στην Κούβα. Δηλαδή του λαού που είχε για ηγέτη τον Κάστρο, και όχι τον Τραμπ Ομπάμα. Και ο Κάστρο αποτελούσε την συμπύκνωση ενός λαού – ο ηγέτης ήταν κτήμα αυτού του λαού και όχι ο λαός κτήμα του ηγέτη. Όταν (και αν) οι εικόνες ενός μαζικού θρήνου και πανκουβανικού πένθους δουν το φως της δημοσιότητας, είτε θα χλευαστούν ως γραφικές – όπως αντίστοιχες στη Βόρεια Κορέα – είτε θα αναγνωστούν ως καθεστωτικά επιβεβλημένες. Με την ευκαιρία θα χλευαστούν και οι μάζες – ο λαός που υπομένει τον ζυγό ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος, που έχει παραπλανηθεί, που έχει εγκλωβιστεί, που πεινάει.
Οι δείκτες ευημερίας στην Κούβα επί Κάστρο φυσικά τους διαψεύδουν. Ο τεράστιος πολιτισμός της Κούβας – στην τέχνη, τη μουσική, την επιστήμη, την παιδεία, τις κοινωνικές κατακτήσεις – τους διαψεύδει ακόμα πιο τρανταχτά. Η αντοχή ενός επαναστατικού οράματος – με τις αντιφάσεις και τις δυσκολίες του – ασφαλώς τρομάζει. Και μόνο στη σκέψη της αντοχής του. Ό,τι απειλεί τους κανόνες, την διαιρεμένη τάξη, τις σχέσεις εκμετάλλευσης, την ανατροπή των δεδομένων, τον υπαγορευμένο ιλουστρασιόν πολιτισμό, την αποθέωση του έχειν, ό,τι δηλώνει πίστη και συνέπεια σε έναν διαφορετικό πολιτισμό, σε ένα δίκαιο μοίρασμα των αγαθών, των αξιών και των αναγκών, σε μια εξύψωση του είναι, δεν μπορεί παρά να τρομάζει.
Από την άλλη, οι εικόνες της μαζικής κατανάλωσης και της αλλοτρίωσης που ο πολιτισμός της κατανάλωσης έχει επιφέρει, δεν φαίνεται να αντιστοιχίζονται σε καμία παρακμή, καμία πλάνη, κανέναν εγκλωβισμό, καμία πενία. Οι άνθρωποι εξευτελίζονται για να αποκτήσουν ένα αγαθό παραπάνω, στοιβάζονται, υπομένουν, και αυτό είναι μέρος των κανόνων, των σχέσεων της διαιρεμένης τάξης, των αποδεκτών κοινωνικών συμβολαίων. Ο καταναλωτής είναι η πλέον απενοχοποιημένη έννοια πολίτη. Ακόμα παραπέρα, ο διαδικτυακός θρήνος για ζάμπλουτους απατεώνες όπως ο Steve Jobs δεν φέρει καμία ενοχή, δεν επιδέχεται καμία κριτική, δεν συμπυκνώνει κάποιο σύνολο πράξεων και ηθικής – εντέχνως ενοχικά στέκεται μόνο στο συναισθηματικό σκέλος της συγκινητικής είδησης. Σημείο των μεταμοντέρνων καιρών αυτό.
Οι δύο διαφορετικοί κόσμοι είναι εντελώς ορατοί, διακριτοί και συγκρουόμενοι. Δεν αφορούν πρόσωπα, δεν εξαντλούνται σε ιστορικά επώνυμες φυσιογνωμίες, γι’αυτό και δεν παύουν να υπάρχουν μετά την αναχώρηση αυτών. Ο κόσμος του Φιντέλ και ο κόσμος της Black Friday αποτελούνται από ανθρώπους – από εκατομμύρια ανθρώπους. Ανθρώπους κανονικούς, καθημερινούς, με ανάγκες, ζόρια και αγωνίες, που παλεύουν, που περιμένουν, που ζουν.
Ο ένας κόσμος παλεύει για να υπάρξει. Ο άλλος παλεύει για να υπάρξουν και οι δύο.
ΚΩΣΤΗΣ ΖΟΥΛΙΑΤΗΣ
