Αναδημοσιεύουμε από το ωραίο ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου την ανάρτηση γύρω από την επίμαχη φράση του Ιταλού μεγαλοβιομήχανου για την αριστερά και τη δεξιά.
Στη χτεσινή συζήτηση στη Βουλή για το πολυνομοσχέδιο, ο Θανάσης Παφίλης του ΚΚΕ, που κατά τη γνώμη μου είναι ένας από τους καλύτερους κοινοβουλευτικούς ρήτορες που ανέδειξε η Αριστερά τις τελευταίες δεκαετίες, επικρίνοντας την κυβέρνηση για τα μέτρα που εισάγει το νομοσχέδιο ανέφερε τη ρήση του Ανιέλι, ότι «όπου δεν μπορεί η Δεξιά, έρχεται η Αριστερά», συμπληρώνοντας «Αριστερά εντός εισαγωγικών βέβαια». (Το βιντεάκι με την ομιλία είναι εδώ, και το επίμαχο σημείο είναι περί το 3.45, αν και ο συλλογισμός αρχίζει από νωρίτερα, ας πούμε από το 3.15.)
Ο Παφίλης το είπε αυτό στη ρύμη του λόγου του και προχώρησε παρακάτω, αλλά εγώ στάθηκα εκεί, επειδή αυτή τη ρήση του Ανιέλι έτυχε να τη συζητήσουμε καναδυό φορές πρόσφατα και είχε μάλιστα εκφραστεί η υποψία ότι το απόφθεγμα του Ανιέλι είναι… απόφευγμα, όπως λέμε στο ιστολόγιο τα ρητά που αποδίδονται κακώς σε κάποιον, τα κατασκευασμένα ρητά.
Το ρητό που αποδίδεται στον Ανιέλι συζητιέται πολύ τον τελευταίο καιρό στην ελληνική μπλογκόσφαιρα και αυτός που το ξανάφερε στην επιφάνεια είναι ο δημοσιογράφος Νίκος Μπογιόπουλος, σε ένα άρθρο του τον Ιούλιο, το οποίο κατέληγε ως εξής:
Πριν από περίπου δυο δεκαετίες ο μεγαλομεγιστάνας Ανιέλι, σχολιάζοντας τα πολιτικά πράγματα της χώρας του, της Ιταλίας, είχε πει:
«Υπάρχει ένα είδος Αριστεράς που είναι πιο χρήσιμη από την Δεξιά. Πρόκειται για εκείνη την Αριστερά που μπορεί να κάνει όλα όσα δεν θα μπορούσε να κάνει η Δεξιά».
Αυτά που έλεγε ο Ανιέλι για την δήθεν «Αριστερά», όποιος νομίζει ότι ισχύουν μόνο για την Ιταλία, πλανάται. Οικτρά.
Το άρθρο αυτό αναδημοσιεύτηκε πολύ, και από τότε η ρήση που αποδίδεται στον Ανιέλι ακούγεται αρκετά συχνά και μάλιστα «εικονογραφήθηκε» με τη φωτογραφία της γριάς αλεπούς, του παμπόνηρου Τζάνι Ανιέλι, ο οποίος αν και μεγαλοβιομήχανος και μεγιστάνας και πρόεδρος της Φίατ, επέμενε να τον προσφωνούν Αβοκάτο, δικηγόρο.
Σε σχόλια που έγιναν στο ιστολόγιο είχαμε διερωτηθεί αν η ρήση είναι αληθινή, ενώ ένας ιστότοπος που ειδικεύεται στην ανασκευή μύθων ασχολήθηκε και αυτός με το θέμα και αποφάνθηκε σε άρθρο του (αν και με επιφυλάξεις) ότι πρόκειται για μύθο. Ο ιστότοπος αυτός, Ellinika hoaxes, είναι αξιόπιστος, χαρακτηρίζεται από υγιή δυσπιστία απέναντι σε όσα διακινούνται στο Διαδίκτυο, και συχνά αναδημοσιεύει άρθρα μου (προσοχή, δεν λέω ότι είναι αξιόπιστος επειδή αναδημοσιεύει άρθρα μου!) -θέλω να πω, κινούμαστε στο ίδιο μήκος κύματος.
Ωστόσο, το συγκεκριμένο άρθρο δεν με έπεισε απόλυτα, συν τοις άλλοις επειδή αμυδρότατα θυμόμουν ότι είχε ειπωθεί κάτι ανάλογο (ζούσα και το 1996). Ο συνάδελφος «μυθοκτόνος» βασίζει τις υποψίες του στο γεγονός ότι όλες οι εμφανίσεις της ρήσης Ανιέλι εντοπίζονται σε μία πηγή, στον Ριζοσπάστη, με δύο δημοσιεύσεις, τη μία το 1996 και την άλλη το 2001, όπου όμως υπάρχει διαφορά στη διατύπωση, ενώ δίνεται και διαφορετική χρονολογία της ρήσης.
Κατά το πρώτο δημοσίευμα, ο Ανιέλι είπε το 1996: «Το προσόν της Αριστεράς είναι ότι πολύ συχνά κάνει αυτό που δεν είχε πετύχει πριν απ’ αυτή η Δεξιά«, ενώ κατά το δεύτερο είπε το 1997: «Για δες που η Αριστερά κάνει μερικές φορές τη δουλιά καλύτερα και από τη Δεξιά». Η τωρινή μορφή, θυμίζω, διαφέρει ακόμα περισσότερο: «Υπάρχει ένα είδος Αριστεράς που είναι πιο χρήσιμη από την Δεξιά. Πρόκειται για εκείνη την Αριστερά που μπορεί να κάνει όλα όσα δεν θα μπορούσε να κάνει η Δεξιά».
Επιπλέον, ο συνάδελφος μυθοκτόνος προσπάθησε να βρει τη φράση σε ιταλικούς ιστότοπους, διατυπωμένη στα ιταλικά, και δεν τα κατάφερε. Ούτε τη βρήκε διατυπωμένη πουθενά στα αγγλικά -κι έτσι κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τη ρήση μάλλον δεν την είπε ο Ανιέλι -και πρότεινε μια άλλη ρήση του Ανιέλι, για την ισχύ του Ιταλικού Κ.Κ., η οποία κατ’ αυτόν θα μπορούσε, περνώντας βέβαια από σαράντα κύματα και άλλα τόσα σπασμένα τηλέφωνα, να είναι η απαρχή της ανιέλειας ρήσης.
Ο συνάδελφος εδώ δείχνει σωστό αισθητήριο: πράγματι, σχεδόν πάντα οι μύθοι έχουν έναν κόκκο αλήθειας, που έρχεται στην επιφάνεια όταν αφαιρέσεις, με πολύ κόπο, τα επάλληλα στρώματα μυθοπλασίας, ανακριβειών και σαχλαμάρας. Πολύ σωστό είναι επίσης ότι αναζήτησε τη ρήση στα ιταλικά -διότι, αν δεν υπάρχει στα ιταλικά πώς την έμαθε ο Ν. Μπογιόπουλος;
Ενώ όμως ο συνάδελφος μυθοκτόνος μεθοδολογικά πορεύτηκε σωστά, μας τα χάλασε στην εφαρμογή της μεθόδου! Το λέω αυτό διότι η φράση του Ανιέλι καταγράφεται και σε ιταλικά σάιτ, και μάλιστα στο οικείο λήμμα της ιταλικής Βικιπαίδειας. Αντιγράφω: Quando però nel 1998 cadde il governo Prodi I e fu nominato premier Massimo D’Alema, il primo post-comunista, fece scalpore il suo voto a favore della fiducia; come ebbe a spiegare alla stampa: «…oggi in Italia un governo di sinistra è l’unico che possa fare politiche di destra».
Μεταφράζω πρόχειρα: Όμως, όταν το 1998 έπεσε η κυβέρνηση Πρόντι και ορίστηκε πρωθυπουργός ο Μάσιμο Νταλέμα, ο πρώτος μετακομμουνιστής [ο Νταλέμα προερχόταν από το κάποτε κραταιό Ιταλικό Κ.Κ.] ο Ανιέλι μεταστράφηκε και έδωσε ψήφο εμπιστοσύνης. Όπως εξήγησε στον Τύπο: «σήμερα στην Ιταλία, μια κυβέρνηση της Αριστεράς είναι η μόνη που μπορεί να εφαρμόσει πολιτικές της Δεξιάς». Να πούμε πάντως ότι επισημαίνεται από τη Βικιπαίδεια πως δεν δίνεται πηγή γι’ αυτή τη φράση.
Την ίδια φράση τη βρήκα και σε άλλους ιταλικούς ιστότοπους, όχι πάντα με την ίδια διατύπωση. Ωστόσο, παραμένει ένα ερωτηματικό. Κατά τη Βικιπαίδεια, η δήλωση Ανιέλι έγινε το 1998, μετά την πτώση του Πρόντι. Πώς είναι δυνατόν να την αναφέρει (με παραλλαγές, έστω) ο Ριζοσπάστης τον Ιούλιο του 1996;
Μια πιθανή απάντηση είναι ότι ο Ανιέλι είπε δύο φορές κάτι παρόμοιο. Και ενώ έψαχνα να βρω ίχνη, βλέπω ότι στα σχόλια του «μυθοκτονικού» άρθρου ένας αναγνώστης με το θαυμάσιο ψευδώνυμο «Κανονικός σφυγμός» έχει ήδη κάνει όλη τη χαμαλοδουλειά και έχει βρει τα ντοκουμέντα. Οπότε μεταφέρω.
Πράγματι, ο Ανιέλι το 1996, όταν γινόταν λόγος για την ανάγκη μεταρρυθμίσεων, είχε πει: «Ci sono cose, riforme costose sul piano sociale, che un governo di sinistra puo’ realizzare piu’ facilmente di uno di centro destra» που σημαίνει «Υπάρχουν πράγματα, μεταρρυθμίσεις με κόστος σε κοινωνικό επίπεδο, που μια κυβέρνηση της αριστεράς μπορεί να τα πραγματοποιήσει πιο εύκολα από μια κυβέρνηση της κεντροδεξιάς». Και η Κοριέρε ντελα Σέρα, που δημοσιεύει τις δηλώσεις του Ανιέλι, βάζει τίτλο: Ορισμένες μεταρρυθμίσεις τις κάνει καλύτερα η Αριστερά.
Κι ύστερα, το 1998, δίνοντας ψήφο εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση Νταλέμα (ο Ανιέλι ήταν ισόβιος γερουσιαστής από το 1991 νομίζω) είχε κάνει την παρεμφερή δήλωση που επαναλαμβάνω εδώ: σήμερα στην Ιταλία, μια κυβέρνηση της Αριστεράς είναι η μόνη που μπορεί να εφαρμόσει πολιτικές της Δεξιάς.
Συμπέρασμα; Με χαρά μου διαπιστώνω ότι ο φίλος μου ο Μπογιόπουλος δεν κατασκεύασε καμιά δήλωση του Ανιέλι, η δήλωση υπάρχει και, όπως είδαμε, έχει ειπωθεί δύο φορές. Θα προσέξατε ωστόσο, ότι η νεότερη μορφή της «ρήσης Ανιέλι» την οποία πρόσφατα ανέφερε ο Μπογιόπουλος, και που έχει γίνει ιότροπη στο Διαδίκτυο (υπάρχει ένα είδος Αριστεράς…) δεν είναι πιστή μεταφορά των όσων είπε ο Ανιέλι, είναι πειραγμένη, ελπίζω όχι εκ του πονηρού. Ο Ανιέλι δεν διέκρινε ένα είδος Αριστεράς, μίλησε για τις κυβερνήσεις της Αριστεράς στην Ιταλία την τελευταία δεκαετία του περασμένου αιώνα. Το «υπάρχει ένα είδος Αριστεράς» είναι, φοβάμαι, προσθήκη του Μπογιόπουλου. Αλλά η ρήση του Ανιέλι είναι υπαρκτή.
Και εκτός από υπαρκτή, είναι και ακριβής. Συνήθως, κυβερνήσεις της Αριστεράς ή της κεντροαριστεράς είναι ευκολότερο να περάσουν επώδυνα μέτρα, διότι οι λαϊκές μάζες και τα εργατικά σωματεία, στα οποία κυριαρχεί η αριστερά, διάκεινται πιο ευνοϊκά προς μια αριστερή ή κεντροαριστερή κυβέρνηση και είναι πιο απρόθυμα να κινητοποιηθούν. (Η τωρινή περίπτωση της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ έχει την επιπλέον παράμετρο ότι τα επώδυνα μέτρα επιβάλλονται από τους δανειστές ύστερα από τη συνθηκολόγηση του Ιουλίου). Βέβαια, η ευκολία αυτή των αριστερών ή κεντροαριστερών κυβερνήσεων είναι πύρρειος, αφού με τα επώδυνα μέτρα οι λαϊκές μάζες απογοητεύονται και απομακρύνονται -αν δεν υπάρξουν φιλολαϊκά μέτρα ως αντίβαρο.
Αυτά όμως θα τα δούμε και στη συζήτηση. Προς το παρόν, ας μείνουμε στην ανασκευή της ανασκευής σχετικά με τη ρήση του Ανιέλι. Τόσα χρόνια που γράφω στο Διαδίκτυο, μου έχει τύχει να ανασκευάσω πολλούς και ποικίλους μύθους -και μου αρέσει να τους καταρρίπτω. Πολύ σπανιότερα μου συμβαίνει να ξεκαταρρίψω μύθο (που βέβαια δεν είναι μύθος, όπως είδαμε), και παραδέχομαι πως έχει κι αυτό το γούστο του.
[ Από το ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου ]
