Την Τετάρτη 16 Ιουλίου το σκηνικό στην Μονεμβασιά θύμιζε θέατρο του παραλόγου, έργο του Ιονέσκο. Μέσα στην πανέμορφη καστροπολιτεία είχαν συγκεντρωθεί οι «επίσημοι»: Κυβερνητικοί βουλευτές και πολιτευτές της Λακωνίας, ιερωμένοι, ο «παντός καιρού και κόμματος» δήμαρχος και – κεντρική φιγούρα – η υπουργός πολιτισμού κ. Λίνα Μενδώνη. Αυτή η ομήγυρις(…) εγκαινίασε το «Μουσείο Γιάννη Ρίτσου» που θα λειτουργεί στο πατρικό σπίτι του ποιητή.
Η εύκολη, πρώτη σκέψη είναι πως κάποιοι περίεργοι ήχοι που ακούγονταν ήταν τα κόκκαλα του αγωνιστή, κομμουνιστή ποιητή που έτριζαν από οργή. Τα περίεργα φαινόμενα όμως συνεχίζονται: Στην είσοδο της καστροπολιτείας ήταν συγκεντρωμένοι κάτοικοι της περιοχής, σίγουρα πολύ πιο κοντά στο πνεύμα του Ρίτσου και στη μεγάλη τους πλειοψηφία νέοι και νέες, που διαμαρτύρονταν και για τη «φιέστα» αλλά πρωτίστως για αυτό σχεδιάζουν και προσπαθούσαν να ντύσουν με «προοδευτικό μανδύα». Μιλάμε φυσικά για την εξωφρενική επιλογή να κατασκευαστεί τελεφερίκ(!) που θα συνδέει την είσοδο με το άνω μέρος της καστροπολιτείας.
Για το θέμα έχουν γραφτεί πολλά, συλλογικότητες της περιοχής, ο Σύλλογος Φίλων Μονεμβασιάς αλλά και ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων έχουν εκφράσει τεκμηριωμένα τη διαφωνία τους. Εμείς θα περιοριστούμε να επισημάνουμε πως η Μονεμβασιά δεν είναι ένα όμορφο μέρος …γενικώς. Είναι ένα μοναδικό φυσικό τοπίο αλλά και ένα μοναδικό και προστατευόμενο μνημείο πολιτισμού και κατά συνέπεια οι παρεμβάσεις πρέπει να είναι εξαιρετικά προσεκτικές ώστε να μην το αλλοιώνουν ούτε στο ελάχιστο. Από την πλευρά του υπουργείου το κύριο επιχείρημα είναι το ίδιο που χρησιμοποιήθηκε για το τσιμέντωμα της Ακρόπολης αλλά και για άλλες τέτοιου χαρακτήρα παρεμβάσεις: Τα ΑΜΕΑ, τα άτομα που – όντως – δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση στο τμήμα του κάστρου που βρίσκεται στην κορυφή της καστροπολιτείας.
Γνωρίζοντας την … «ευαισθησία» της συγκεκριμένης κυβέρνησης για τις ευπαθείς ομάδες, μόνο γέλιο προκαλεί αυτή η αιτιολογία. Κόβει σε αυτούς τους ανθρώπους την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη αλλά … αγωνίζεται να ανέβουν στο υψηλότερο σημείο του κάστρου και ν ανάψουν κερί στην Αγιά Σοφιά, τη Βυζαντινή εκκλησία. Αστειότητες φυσικά που κανείς δεν παίρνει στα σοβαρά και δε θα αργήσει η ώρα που πίσω από το έργο, το συνδεδεμένο με το Ταμείο Ανάκαμψης, θα αναδυθούν περίεργες «απευθείας αναθέσεις» και συμπαθείς «φραπέδες» και «χασάπηδες» ή – λόγω Μονεμβασιάς – «ιχθυοπώλες»!
Εδώ όμως αρχίζει ο προβληματισμός σχετικά με τη στάση της τοπικής κοινωνίας που είναι βαθιά διχασμένη. Από τη μια μεριά το κομμάτι που αγωνίζεται να αποτρέψει το περιβαλλοντικό και πολιτιστικό έγκλημα και από την άλλη το κομμάτι που το αποδέχεται. Και, ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας, το δεύτερο κομμάτι είναι πλειοψηφικό,άλλωστε θεσμικός εκφραστής του είναι ο δήμαρχος κ. Τριχείλης. Δεν είναι τυχαίος, εκλέγεται για 4 τετραετίες με ποσοστά που ξεπερνούν το 70%.
Τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται, στην καθημερινή κοινωνική ζωή της περιοχής, είναι ξεκάθαρα: Το έργο θα φέρει πολλούς περισσότερους τουρίστες. Μα, θα ρωτήσει ο καλόπιστος αναγνώστης, η Μονεμβασιά δεν προσελκύει ήδη πολλούς τουρίστες; Η απάντηση είναι πως εκτός του αριθμού, που όντως θα αυξηθεί, επιδιώκεται να αλλάξει ο χαρακτήρας του τουρισμού. Η μαγευτική καστροπολιτεία προσελκύει ανθρώπους στην πλειοψηφία τους καλλιεργημένους, με στοιχειώδη γνώση και σεβασμό για τον τόπο και την ιστορία. Αποτελεί ταυτόχρονα ρομαντικό προορισμό για νέους και νέες αλλά και για θρησκευτικό τουρισμό. Η φυσιογνωμία του τόπου δεν προσελκύει το ίδιο κοινό με τους κατεστραμμένους κοινωνικά και πολιτιστικά τουριστικούς προορισμούς των Κυκλάδων για παράδειγμα.
Αυτό ακούγεται καλό, όμως οι επισκέπτες αυτοί στην πλειοψηφία τους είναι Έλληνες και …δεν είναι κατά κανόνα πλούσιοι, δεν είναι οι δυτικοευρωπαίοι ή βορειοαμερικάνοι τουρίστες που πληρώνουν αδρά και περιμένουν να βρουν ανέσεις.Αυτοί οι τουρίστες έρχονται κυρίως με κρουαζιερόπλοια (η μαγική λέξη που διαδίδεται ψιθυριστά στα στενά της Μονεμβασιάς) και η τωρινή φυσιογνωμία του Βράχου δεν είναι συμβατή με αυτήν την τουριστική νοοτροπία. Ο διχασμός λοιπόν της τοπικής κοινωνίας έχει υλική βάση, αφορά το είδος του τουρισμού και υποκρύπτει τη διαχρονική νεοελληνική αξία «καλώς ήρθε το δολάριο» ή το ευρώ αν θέλετε.
Λίγα χιλιόμετρα πιο κάτω από τη Μονεμβασιά, στο ασύλληπτης ομορφιάς τρίγωνο που σχηματίζουν ο καβο Μαλιάς, η Ελαφόνησος και τα Κύθηρα έχει δοθεί άδεια να αγκυροβολούν και να ανεφοδιάζονται θηριώδη τάνκερ και φορτηγά πλοία. Αγκυροβολούν μπροστά σε πανέμορφες παραλίες αλλά και σε έναν μοναδικής αξίας αρχαιολογικό χώρο, τη βυθισμένη πολιτεία του Παυλοπετρίου. Και εδώ υπήρξαν αντιδράσεις, και εδώ «έκλεισαν το μάτι» στην τοπική κοινωνία με τα οικονομικά οφέλη: τα τάνκερ θα αφήνουν λεφτά όλον τον χρόνο. Υπάρχει κι ο αυριανισμός: «Οι Αθηναίοι που θέλουν την ησυχία τους στα εξοχικά τους είναι αυτοί που διαμαρτύρονται».
Είναι ένας διχασμός που υπάρχει σχεδόν σε όλη την Ελλάδα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Βορειοανατολική Χαλκιδική, η περιοχή που γνωρίσαμε ως Σκουριές. Χωριά που βιώνουν την καταστροφή από την εξόρυξη χρυσού αγωνίστηκαν να την αποτρέψουν. Τα διπλανά χωριά όμως, που η πλειοψηφία των κατοίκων εργάζονται για την «Εταιρεία» διαδήλωναν «υπέρ της ανάπτυξης και της επιχειρηματικότητας» στην Αθήνα με επικεφαλής τον Άδωνι Γεωργιάδη. Στην καθημερινή κουβέντα το αμείλικτο ερώτημα: «αν κλείσουν τα μεταλλεία που θα δουλέψω;»
Μπορούμε, από τη μεριά των κοινωνικών αναγκών και της κινηματικής διεκδίκησής τους, να απαντήσουμε. Η απάντηση πρέπει να είναι ξεκάθαρη, να καταγγέλλει αταλάντευτα τα συμφέροντα, την κυβερνητική συμμορία και τα ιδεολογήματα που μολύνουν βαθιά την κοινωνία. Ταυτόχρονα όμως πρέπει να αφουγκράζεται, χωρίς υποχωρήσεις, και την αγωνία των στρωμάτων εκείνων που η ανάγκη τους στρατεύει πίσω από τα συμφέροντα αυτά.
Με απλά λόγια είναι απαραίτητο, και με δεδομένες τις ιδιαιτερότητες, ένα ολοκληρωμένο σχέδιο προστασίας της φύσης και της πολιτιστικής κληρονομιάς που θα συνδέεται με την οικονομική ευημερία του κάθε τόπου και των ανθρώπων του. Που θα εξηγεί πως κάθε κοντόφθαλμη επιλογή θα οδηγήσει σε καταστροφή στο αύριο αλλά θα απαντά και στο «δος ημίν σήμερον». Αυτό φυσικά απαιτεί μια τελείως διαφορετική πολιτική πρόταση, άλλους κοινωνικούς και πολιτικούς συσχετισμούς.
Κι επειδή αυτή η αλλαγή δεν μπορεί παρά να είναι ένα ποτάμι που θα σχηματιστεί από πολλά ρυάκια, για αυτό και οι συλλογικότητες της αριστεράς πρέπει με όλες τις δυνάμεις να είναι παρούσες σε κάθε μεγάλη και μικρή μάχη. Δεν είναι μάχες οπισθοφυλακών, δεν είναι «αταξικές», το αντίθετο. Δεν αρνούνται, ζητούν τη ζωή που τους αξίζει. Είναι εξαιρετικά εύστοχο, ενωτικό και περιεκτικό το σύνθημα των αγωνιζόμενων κατοίκων της Μονεμβασιάς:
«και τώρα ένα σύνθημα που όλους μας ενώνει
Κρατήστε το Μουσείο και διώξτε τη Μενδώνη»
Ακριβώς!
