18.4 C
Athens
Τρίτη, 5 Νοεμβρίου, 2024

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

Το τοξικό είναι ταξικό, του Γιώργου Παυλόπουλου

 

Τα τελευταία χρόνια η λέξη «τοξικός» έχει κυριαρχήσει στον πολιτικό αλλά και στον  καθημερινό λόγο. Δεν είναι ελληνικό φαινόμενο αν σκεφθούμε ότι το 2018 η λέξη «toxic» ανακηρύχθηκε από τις πιο χρησιμοποιημένες στα κοινωνικά δίκτυα. Είναι μια λέξη που συναντάται αρχικά σε λίγες κινηματικές προσεγγίσεις την δεκαετία του 1990 και 2000, αλλά επεκτείνεται ραγδαία μετα την κρίση του 2008. Επειδή είναι απίθανο να πολλαπλασιάστηκε σε τέτοιο βαθμό και σε τόσο λίγο διάστημα η τοξικότητα, αποτελεί παράδοξο γιατί επεκτάθηκε τόσο γρήγορα η χρήση μιας λέξης που σημαίνει τα Πάντα και Τίποτα. Είναι απορίας άξιο πως στην χώρα μας μια λέξη προφανούς πολιτικής και κοινωνικής ασάφειας υποκατέστησε στην καθημερινότητα εκφράσεις όπως εριστικός, ναρκισσιστής, εγωιστής, χειριστικός, ανακατωσούρας, κλπ., ή στο πολιτικό πεδίο όρους όπως πολιτική πόλωση, διχαστική πολιτική, οξεία αντιπαράθεση, δηλητηριώδες σχόλιο, κλπ. Τι σηματοδοτεί λοιπόν σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο η συνεχής χρήση της λέξης «τοξικό»;

Σε πολιτικό επίπεδο στη χώρα μας η λέξη τοξικό, τοξικότητα, κλπ. επεκτείνεται ραγδαία μετα την κρίση του 2010-2015 μέσα από τον λόγο της ΝΔ και των υπόλοιπων «μνημονιακών» κομμάτων και αποτελεί mainstream χαρακτηρισμό μετα το 2019 σε ό,τι αμφισβητεί την «νέα κανονικότητα» της κυβέρνησης Μητσοτάκη. Πρόκειται για μια θεώρηση της κοινωνίας σαν έναν ομοιογενή οργανισμό αποτελούμενο από άτομα-κύτταρα, χωρίς αντιτιθέμενα συμφέροντα, που η κυβέρνηση προστατεύει από μια κακόβουλη απειλή. Όπως η τοξίνη είναι μια βλαβερή ουσία που δηλητηριάζει έναν Υγιή Οργανισμό, έτσι και ο πολιτικός λόγος φτιάχνει μια υγειονομική πολιτική ζώνη σε ό,τι αμφισβητεί την κυρίαρχη αντίληψη χαρακτηρίζοντας την σαν τοξική αντιπαράθεση. Οι χαμένοι της κρίσης πρέπει να αποδεχτούν την μοίρα τους, η κοινωνική πόλωση δεν πρέπει να μεταφερθεί στο πολιτικό πεδίο, η οικονομία πρέπει να λειτουργήσει με Business as usual για να καλύψει τις εγγενείς αδυναμίες και «παραδοξότητες» του ελληνικού καπιταλισμού.

Όποιος αμφισβητήσει τα παραπάνω δυναμικά κατατάσσεται στους «τοξικούς». Επισημαίνεται επίσης ότι ιστορικά έχουμε πολλά παραδείγματα αυταρχικής προσέγγισης της πολιτικής όπου τα σύνθετα κοινωνικά προβλήματα αντιμετωπίσθηκαν με όρους «ιατρικής  ή βιολογικής θεώρησης» . Είναι γνωστή η επιχειρηματολογία των Ναζί για «αποπαρασίτωση της κοινωνίας». Η Ελληνική Χούντα χρησιμοποιούσε την «θεωρία του γύψου» που έπρεπε να μπει η Δημοκρατία. Στην Σοβιετική Ένωση ήταν γνωστή η τάση να ανάγονται κοινωνικά ή πολιτικά προβλήματα στον τομέα της Ψυχιατρικής, κλπ.

Αν φύγουμε από το πολιτικό πεδίο παρατηρούμε ότι και στο κοινωνικό έχει επικρατήσει η τάση να χαρακτηρίζονται άτομα σαν τοξικά, λέξη για την οποία δεν υπάρχει κανένας αποδεκτά επιστημονικός ορισμός στην Ψυχολογία ή στις Κοινωνικές επιστήμες. Στο κοινωνικό πεδίο η επέκταση της λέξης «τοξικό» και τα παράγωγά της, έχει δυο βασικές παραμέτρους. Η πρώτη αφορά την αδυναμία των υποτελών τάξεων να εξηγήσουν ή να αλλάξουν τις συνθήκες που δημιουργούν το εκάστοτε πρόβλημα και να το προσωποποιούν. Είναι πιο «βολικό» σε έναν εργασιακό χώρο να χαρακτηρίσεις τον προϊστάμενο σαν «τοξικό», παρά να σκεφθείς ότι αυτό προέρχεται από την θέση του στην ιεραρχία, από την εξουσία που διαθέτει, από την επέκταση του διευθυντικού δικαιώματος, από τις πιέσεις που δέχεται από την Διοίκηση και τις μεταβιβάζει προς τα κάτω, κλπ.

Αν αποδεχθείς την άποψη ότι η κοινωνία αποτελείται από άτομα που ανταγωνίζονται διαρκώς μεταξύ τους, είναι πιο εύκολο να προσάψεις στον διπλανό σου ή στον φίλο/η σου, την ιδιότητα του «τοξικού» όταν υπάρχουν αντιπαραθέσεις και ιδιαίτερα όταν αυτές οξύνονται όπως συνέβη μετα την κρίση του 2008-2010. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο κάθε χαρακτήρας δεν έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, αλλά η αδυναμία ερμηνείας των συνθηκών οδηγεί στον βολικό δρόμο που στην ψυχολογία ονομάζεται «Μετάθεση», δηλαδή η μετάθεση ενός προβλήματος αποκλειστικά στο πρόσωπο του άλλου. Εξάλλου η mainstream αντίληψη, αποκηρύσσει μετα βδελυγμίας κάθε κοινωνική σύγκρουση, δεν εστιάζει στην αλλαγή των συνθηκών αλλά στην «αυτοβελτίωση», όπως υποστηρίζουν εκατοντάδες χιλιάδες γκουρού του YouTube, καθώς και άρθρα «ενάντια στην αρνητική ενέργεια και την τοξικότητα».

Η δεύτερη παράμετρος που στο κοινωνικό πεδίο επεκτείνει την χρήση χαρακτηρισμών περί τοξικότητας, αφορά την επέκταση του ατομισμού. Ο ατομικισμός δημιουργεί μια ιδιωτική σφαίρα αυτοπροσδιορισμού και αυτοϊκανοποίησης η οποία δεν θέλει να διαταραχθεί, οπότε ο όρος «τοξικός» χρησιμοποιείται συχνά διότι η βολική ασάφεια του χρησιμεύει στους ατομικιστές να περιγράψουν οτιδήποτε δεν τους αρέσει η δεν συμφωνούν. Αυτή η τάση εντείνεται από αυτό που στην ψυχολογία αποκαλείται «Προβολή», δηλαδή ο αμυντικός μηχανισμός που ένα άτομο υποσυνείδητα προβάλει τις σκέψεις του, τις ανασφάλειές του, και τις ανεπάρκειες του στον άλλο. Αυτή είναι μια αυτοτροφοδοτούμενη διαδικασία διότι όσο ο ατομικιστής θεωρεί βολικό να χαρακτηρίζει όσους δεν συμφωνεί σαν «τοξικούς» τόσο με την συμπεριφορά του αναπαράγει τους όρους να τον κατηγορήσουν οι υπόλοιποι σαν τοξικό. Η άνοδος όμως του ατομισμού δεν γίνεται σε κοινωνικό κενό ούτε με απουσία πολιτικής. Ενισχύεται σε ιδεολογικό επίπεδο από την αναγωγή των πάντων στην ατομική ευθύνη, από τις ίδιες τις κοινωνικές ανισότητες που επιτρέπουν σε ανώτερα κοινωνικά στρώματα να διατηρούν πιο προστατευμένη την ατομική φούσκα που τους περιβάλλει, από την απουσία μεγάλων αφηγήσεων που θα ενοποιήσουν τις επιμέρους ατομικότητες.

Στο παρελθόν ήταν γνωστό ότι στην Αριστερά υπήρχε η τάση της συνεχούς επίκλησης της λέξης «ταξικό», είτε σαν απόδειξη αριστεροσύνης είτε σαν κατοχύρωση της επιχειρηματολογίας. Μετέπειτα, η υποχώρηση της Αριστεράς σε πολιτικό και ιδεολογικό επίπεδο αναπληρώθηκε εν μέρει από την ανάδειξη επιμέρους θεμάτων που ανάγονταν στο εποικοδόμημα κατά την μαρξιστική προσέγγιση, ή σε ζητήματα δικαιωμάτων και πολιτισμικών προσεγγίσεων. Στα πλαίσια αυτά είναι η Αριστερά που πρώτη  χρησιμοποίησε όρους που έχουν συνθετικό την τοξικότητα και παράγωγά της (πχ αρρενωπή τοξικότητα, κλπ.). Όμως η υποχώρηση του ταξικού ζητήματος έδωσε έδαφος στην αστική τάξη να εγκολπώσει μια προσπάθεια εναλλακτικής φρασεολογίας της Αριστεράς και να την μετατρέψει σε στοιχείο έκφρασης του κυρίαρχου λόγου. Έτσι έχουμε το φαινόμενο ο πρωθυπουργός της πιο ταξικής και διεφθαρμένης κυβέρνησης της μεταπολίτευσης, να δηλώνει μετα τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών τον Ιούνιο του 2023 ότι «σήμερα ηττήθηκε ο λαϊκισμός και η τοξικότητα»….

Ο Γ. Παυλόπουλος είναι οικονομολόγος, πρώην εργαζόμενος στις τράπεζες

0ΥποστηρικτέςΚάντε Like

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΡΘΡΑ ΑΠΟ ΣΥΝΤΑΚΤΗ

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΗΜΟΦΙΛΗ