Το εγχείρημα της κεφαλαιοποίησης της επικουρικής κοινωνικής ασφάλισης αποτελεί μία τυπική νεοφιλελεύθερη πολιτική, η οποία αγνοεί παντελώς τις ζημιές που θα προκληθούν στην ελληνική οικονομία και κοινωνία, τις μελλοντικές γενιές, που θα κληθούν τα πληρώσουν το κόστος μετάβασης μέσω της φορολογίας τους, τους σημερινούς συνταξιούχους καθώς και τους άνω των 35 ετών που είναι οι γονείς της νέας γενιάς. Παράλληλα, η αναγκαιότητα της ευρύτερης δυνατής κατανόησης της στρατηγικής και του περιεχομένου του συγκεκριμένου Νομοσχεδίου με τίτλο «Ασφαλιστική Μεταρρύθμιση για τη νέα Γενιά», μας οδηγεί στην ανάλυση του με την μέθοδο Ερωτήσεων-Απαντήσεων, προκειμένου να αναδειχθούν με τον πιο εύληπτο τρόπο, κατά βάση, οι συνέπειες που θα επιφέρει η εφαρμογή του στην ελληνική οικονομία και κοινωνία, τους σημερινούς και μελλοντικούς ασφαλισμένους-συνταξιούχους καθώς και τις μελλοντικές γενιές.
Ερ. 1. Υποστηρίζετε ότι με το κεφαλαιοποιητικό σύστημα των ατομικών λογαριασμών (ατομικός κουμπαράς) που προωθεί η κυβέρνηση, το χρηματοδοτικό κενό ή το κόστος μετάβασης είναι αρκετά υψηλό. Πρόσφατα ο υφυπουργός Κοινωνικών Ασφαλίσεων Π. Τσακλόγλου αναγνώρισε το υψηλό κόστος μετάβασης, αλλά το προσδιόρισε στα 56 δις ευρώ.
Απ. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς μας, «Το «χρηματοδοτικό κενό» ή το κόστος μετάβασης, είναι 62 δισ. ευρώ και εάν συνυπολογισθούν και οι διακηρυσσόμενες εγγυήσεις των χορηγούμενων κεφαλαιοποιητικών επικουρικών συντάξεων θα φθάσει στο επίπεδο των 75-78 δις ευρώ. Γεγονός που αναφέρεται ρητά και στην αναλογιστική μελέτη στην σημείωση της σελίδας 63, ότι στις συντάξεις χηρείας και αναπηρίας δεν έχουν υπολογιστεί τυχόν εγγυήσεις για κατώτατα όρια και σε περίπτωση που γίνει αυτό, θα πρέπει να υπάρξει πρόσθετη χρηματοδότηση. Όμως, στη προοπτική αυτή, το σημαντικότερο πρόβλημα, μεταξύ των άλλων, είναι η χρηματοδότηση αυτού του κόστους μετάβασης, η οποία, κατά την γνώμη μας, σύμφωνα και με την διεθνή, ευρωπαϊκή βιβλιογραφία και εμπειρία καθίσταται αβέβαιη και επισφαλής.
Ερ. 2. Εάν δεν καλυφθεί στο ύψος που το προσδιορίζετε θα κινδυνεύσουν οι επικουρικές συντάξεις του ισχύοντος συστήματος που καταβάλλονται σήμερα;
Απ. Οι συντάξεις θα εξασφαλίζονται μόνο εφόσον θα χρηματοδοτηθεί το κόστος
μετάβασης. Διαφορετικά θα επιβαρυνθεί ο Κρατικός Προϋπολογισμός, ιδιαίτερα μετά το 2030 με μία ετήσια δαπάνη της τάξης του 1 δις ευρώ και μετά το 2040, με μία ετήσια δαπάνη της τάξης των 2,7 δις ευρώ. Επίσης, θα πρέπει να επισημανθεί ότι στην μακροοικονομική μελέτη του ΙΟΒΕ υπάρχουν ασυνέπειες σε σχέση με τις υποθέσεις εργασίας και τα σενάρια της αναλογιστικής μελέτης, ενώ αυτές οι δύο μελέτες θα έπρεπε να είναι σε πλήρη ευθυγράμμιση. Επιπλέον, η μακροοικονομική μελέτη χρησιμοποιεί ένα μακροοικονομικό μοντέλο που έχει αναπτύξει το ΔΝΤ, δηλαδή σαν αυτό με τους λανθασμένους συντελεστές, όπως αποδείχτηκε εκ του αποτελέσματος και το ίδιο παραδέχτηκε, που εφάρμοσε στις πολιτικές λιτότητας την περίοδο της ύφεσης. Επιπροσθέτως, θα πρέπει να επισημανθεί ότι η μελέτη του ΟΔΔΗΧ για το χρέος, λαμβάνει υπόψη ως κύρια υπόθεση εργασίας ότι οι εισφορές των ασφαλισμένων θα χρησιμοποιούνται για να χρηματοδοτούν το ελληνικό χρέος, δηλαδή αυτό που γινόταν όλα τα προηγούμενα χρόνια στα οποία τα ασφαλιστικά ταμεία ήταν υποχρεωμένα να επενδύουν σε ελληνικά ομόλογα, φτάνοντας στο κούρεμα των ομολόγων. Επίσης, με απλά λόγια αυτό που καταγράφεται στην μελέτη του ΟΔΔΗΧ είναι σαν να παίρνουμε ένα δάνειο για να αποπληρώσουμε ένα παλαιό δάνειο, οπότε το χρέος παραμένει και μάλιστα αυξάνεται.
Ερ. 3. Η ασφαλιστική αυτή παρέμβαση βελτιώνει την κοινωνικο-ασφαλιστική προστασία της νέας γενιάς, όπως υποστηρίζεται από την κυβέρνηση;
Απ. Όχι. Κι΄αυτό γιατί ο όρος η νέα γενιά χρησιμοποιείται ως δούρειος ίππος της κεφαλαιοποίησης της επικουρικής κοινωνικής ασφάλισης. Ουσιαστικά αποτελεί μία μονομερή παρέμβαση, εκτός του Συνταγματικού και Νομολογιακού θεσμικού πλαισίου της χώρας, διεύρυνσης της υπάρχουσας ασφαλιστικής αγοράς, με την μεταφορά πόρων (ασφαλιστικές εισφορές) προς τις εταιρείες διαχείρισης κεφαλαίων, κ.λ.π. που θα τα άτομα που θα διαχειρίζονται τις αποταμιεύσεις της νέας γενιάς «παίζοντας στο χρηματιστήριο» χωρίς κίνδυνο, αφού τον κίνδυνο διαχείρισης προστατεύει το ακαταδίωκτο των μελών της διοίκησης και των στελεχών διαχείρισης και τον κίνδυνο απώλειας πόρων αναλαμβάνει η νέα και η παρούσα γενιά μέσω της φορολογίας και του Κρατικού Προϋπολογισμού.
Ερ. 4. Η επίκληση του δημογραφικού για την κεφαλαιοποίηση της επικουρικής κοινωνικής ασφάλισης χρησιμοποιείται ως πρόσχημα ή ως πραγματικό πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας που απαιτείται με κάθε τρόπο, κατά τις επόμενες δεκαετίες, να αντιμετωπισθεί;
Απ. Το δημογραφικό πρόβλημα και η γήρανση του πληθυσμού παρουσιάζεται ως η βασική αιτία για την κεφαλαιοποίηση της κοινωνικής επικουρικής ασφάλισης. Στο πλαίσιο αυτό η κυβέρνηση παραλείπει με επιμέλεια να ενημερώσει τους πολίτες και την νέα γενιά ότι το δημογραφικό πρόβλημα επηρεάζει εξίσου και το κεφαλαιοποιητικό σύστημα. Κι΄ αυτό γιατί η κεφαλαιοποιητική σύνταξη προκύπτει διαιρώντας το συσσωρευμένο ποσό του ατομικού κουμπαρά με ένα συντελεστή που ενσωματώνει το προσδόκιμο ζωής. Έτσι, παρουσιάζεται λανθασμένα ότι το προσδόκιμο ζωής αποτελεί πρόβλημα αφού αυξάνει το ηλικιακό όριο ζωής που θα ζήσει η νέα γενιά. Αυτό σημαίνει ότι την βελτίωση για παράδειγμα του προσδόκιμου ζωής κατά οκτώ έτη κατά μέσο όρο σε σχέση με τη σημερινή γενιά, τιμωρεί το κεφαλαιοποιητικό σύστημα των ατομικών λογαριασμών (ατομικός κουμπαράς) με την μείωση της κεφαλαιοποιητικής σύνταξης κατά 35% κατά μέσο όρο της νέας γενιάς σε σχέση με τις σημερινές γενιές.
Ερ. 5.Η πρακτική της κεφαλαιοποίησης της επικουρικής κοινωνικής ασφάλισης έχει εφαρμοστεί από τις αναπτυγμένες χώρες του ΟΟΣΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η κυβέρνηση υποστηρίζει ότι υιοθετεί το Σουηδικό μοντέλο κοινωνικής ασφάλισης.
Απ. Η κυβέρνηση προκειμένου να δικαιολογήσει την λανθασμένη επιλογή της κεφαλαιοποίησης των ατομικών λογαριασμών (ατομικός κουμπαράς) της επικουρικής κοινωνικής ασφάλισης, υποστηρίζει ότι έχει ήδη εφαρμοσθεί από όλες οι αναπτυγμένες χώρες της Ευρώπης και του ΟΟΣΑ. Ειδικότερα, υποστηρίζει ότι θα εφαρμοσθεί στην Ελλάδα το μοντέλο της Σουηδίας. Ποια όμως είναι η αλήθεια; Όλες οι χώρες έχουν κεφαλαιοποιητικά συστήματα ασφάλισης αλλά όχι των ατομικών λογαριασμών(ατομικός κουμπαρά) και υποχρεωτικά, όπως και η χώρα μας (Ν. 3029/2002). Η μόνη χώρα που έχει υποχρεωτική κεφαλαιοποιητική κοινωνική ασφάλιση είναι η Σουηδία αλλά είναι νοητής κεφαλαιοποίησης με ισχυρά διανεμητικά στοιχεία και αλληλεγγύη των γενεών και όχι ατομικός κουμπαράς. Άρα, αυτό που επιλέγει να εφαρμόσει η ελληνική κυβέρνηση στην επικουρική ασφάλιση στην χώρα μας δεν εφαρμόζεται από τις αναπτυγμένες χώρες του ΟΟΣΑ. Δεν εφαρμόζεται ούτε στην Σουηδία, η οποία εφήρμοσε από μηδενική βάση την υποχρεωτική κεφαλαιοποιητική κοινωνική ασφάλιση της νοητής κεφαλαιοποίησης και όχι του ατομικού κουμπαρά, αποφεύγοντας έτσι την δημιουργία υψηλού κόστους μετάβασης και την επιβάρυνση της δημοσιονομικής κατάστασης της χώρας.
Αντίθετα, η κυβέρνηση επιλέγει να εφαρμόσει αυτό που εφήρμοσαν, με προτροπή του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, οι χώρες της Λατινικής Αμερικής, της Ανατολικής Ευρώπης και της Βαλτικής, δηλαδή την μετατροπή ολικώς ή μερικώς της αναδιανεμητικής κοινωνικής ασφάλισης σε κεφαλαιοποιητική των ατομικών λογαριασμών (ατομικός κουμπαράς) και μετά την αποτυχία τους έπειτα από δύο ή τρείς δεκαετίες επέστρεψαν, με σοβαρές οικονομικές, δημοσιονομικές και κοινωνικές συνέπειες στο αναδιανεμητικό σύστημα λόγω, κατά βάση, του υψηλού κόστους μετάβασης. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι πιο πολλές από αυτές τις χώρες προσπάθησαν να χρηματοδοτήσουν το κόστος μετάβασης με δάνεια που τους είχε χορηγήσει το ΔΝΤ, προκειμένου να προωθήσουν την μετατροπή της αναδιανεμητικής ασφάλισης σε κεφαλαιοποιητική των ατομικών λογαριασμών (ατομικός κουμπαράς) στην βάση μίας Έκθεσης του διεθνούς οργανισμού (1999) που υποστήριζε ότι το δημογραφικό και η γήρανση του πληθυσμού θα επιβάρυνε την δημοσιονομική κατάσταση των χωρών του δυτικού κόσμου.
Ερ. 6. Η κυβέρνηση διαβεβαιώνει ότι με το κεφαλαιοποιητικό σύστημα των ατομικών λογαριασμών, η νέα γενιά θα λάβει πολύ υψηλότερες επικουρικές συντάξεις από τους σημερινούς συνταξιούχους.
Απ. Η κυβέρνηση παρουσίασε παραδείγματα με αποδόσεις επενδύσεων από άλλες χώρες με κεφαλαιοποιητικά συστήματα. Όμως, παραλείπει με επιμέλεια να υπογραμμίσει ότι το 90% των κεφαλαίων που πέτυχαν αυτές τις αποδόσεις ήταν από Ταμεία Επαγγελματικής Προαιρετικής ασφάλισης που διαχειρίζονταν μόνοι τους οι εργαζόμενοι-ασφαλισμένοι ή σε συνεργασία με τους εργοδότες. Επιπλέον, η νέα γενιά δεν πρόκειται να λάβει μεγαλύτερη σύνταξη από τους σημερινούς συνταξιούχους και ο λόγος είναι η συνεχής και ραγδαία αύξηση του προσδόκιμου ζωής. Η σημερινοί νέοι θα ζήσουν κατά μέσο όρο 8 έτη περισσότερο από την σημερινή γενιά αυτό σημαίνει ότι αν όλοι οι άλλοι παράγοντες παραμένουν σταθεροί (ηλικία συνταξιοδότησης), τότε η νέα γενιά θα λάβει 35% μικρότερη σύνταξη από τους σημερινούς συνταξιούχους. Επίσης, η νέα γενιά θα κληθεί να μειώσει μελλοντικά το επίπεδο διαβίωσής του, σε σχέση με την σημερινή γενιά, αφού θα κληθεί εμμέσως μέσω της φορολογίας να πληρώσει το υψηλό κόστος μετάβασης.
Για παράδειγμα στη Χιλή όταν η κυβέρνηση προσπαθούσε να πείσει του πολίτες για αυτή τη παρέμβαση είχε υποσχεθεί συντελεστή αναπλήρωσης 70%. Μετά από 35 χρόνια λειτουργίας του νέου συστήματος, ο συντελεστής αναπλήρωσης μειώθηκε κάτω από 35%, και αυτό λόγω των χαμηλών μισθών, των πολλών χρηματοοικονομικών κρίσεων που συντελέστηκαν, τα μεγάλα διαστήματα ανεργίας που είχαν οι ασφαλισμένοι με αποτέλεσμα οι ατομικοί κουμπαράδες να έχουν συσσωρεύσει πολύ μικρά ποσά (Ν. Barr & Diamond, 2016).
Ερ. 7. Θα μειωθούν οι σημερινές συντάξεις;
Απ. Για να μην μειωθούν οι σημερινές συντάξεις θα πρέπει να καλυφθεί το χρηματοδοτικό κενό ή το κόστος μετάβασης που θα δημιουργήσει η μετάβαση από το διανεμητικό σύστημα της αλληλεγγύης των γενεών στο ατομικό σύστημα των κεφαλαιαγορών και των χρηματιστηρίων (το κόστος μετάβασης). Αυτό το κόστος μετάβασης υπολογίζεται σε 62 δις ευρώ. Αν λάβουμε μάλιστα υπόψη και τις εγγυήσεις για μη αρνητικές αποδόσεις, επιστροφή εισφορών και χορήγηση συντάξεων θανάτου και αναπηρίας μετά από 15 έτη ασφάλισης, τότε διαμορφώνεται στα 75-78 δις ευρώ. Δηλαδή, η μόνη περίπτωση να μην μειωθούν οι σημερινές συντάξεις είναι να χρηματοδοτηθεί το κόστος μετάβασης από την φορολογία των εργαζομένων και γενικότερα των πολιτών.
Ερ. 8. Αίρεται ο αναδιανεμητικός χαρακτήρας της δημόσιας ασφάλισης;
Απ. Προφανώς και αίρεται αφού σύμφωνα με το Σύνταγμα και τις πρόσφατες αποφάσεις του ΣτΕ, η δημόσια κοινωνική ασφάλιση αποτελείται από την κύρια και επικουρική ασφάλιση. Άρα, όταν κεφαλαιοποιείται με το σύστημα των ατομικών λογαριασμών (ατομικός κουμπαράς) η επικουρική κοινωνική ασφάλιση, ουσιαστικά καταργείται η αρχή της αναδιανεμητικότητας και η αρχή της αλληλεγγύης εντός του συστήματος της δημόσιας κοινωνικής ασφάλισης.
Ερ. 9. Καταργείται η συνταγματική αρχή της αλληλεγγύης των γενεών;
Απ. Προφανώς. Κι΄αυτό γιατί η ίδρυση της επικουρικής ασφάλισης στην Ελλάδα κατά το 1930 είχε να αντιμετωπίσει νέους εργαζόμενους αλλά και ηλικιωμένους ανασφάλιστους οι οποίοι δεν μπορούσαν να εργαστούν. Στις συνθήκες αυτές, θα έπρεπε με κάποιο τρόπο να καταβάλλονται επικουρικές συντάξεις στους τότε ανασφάλιστους ηλικιωμένους. Έτσι, επιλέχθηκε το αναδιανεμητικό σύστημα με το οποίο ουσιαστικά συνάφθηκε ένα κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ των γενεών. Εάν δεν επιλέγονταν το συγκεκριμένο κοινωνικό συμβόλαιο και η αλληλεγγύη των γενεών και επιλέγονταν το σύστημα που προωθεί σήμερα η κυβέρνηση, τότε οι πρώτοι που θα ελάμβαναν επικουρική σύνταξη θα ήταν μετά από 35-40 χρόνια.
Αυτό σημαίνει ότι θα υπήρχε για 40 χρόνια σύστημα επικουρικής ασφάλισης, το οποίο δεν θα κατέβαλε επικουρικές συντάξεις στους ηλικιωμένους με σοβαρές συνέπειες στην κοινωνική συνοχή, δεδομένου ότι οι πρώτοι ασφαλισμένοι που θα συνταξιοδοτούνταν θα ήταν οι εργαζόμενοι που κατά την διάρκεια των 35-40 ετών της εργασίας τους, θα διαμόρφωναν με την καταβολή των ασφαλιστικών τους εισφορών τον ατομικό κουμπαρά (κεφαλαιοποιητικό με ατομικούς λογαριασμούς). Όμως, αυτό το σύστημα, σύμφωνα με την διεθνή και ευρωπαϊκή βιβλιογραφία, δεν φέρει κανένα είδος αλληλεγγύης. Ούτε την διαγενεακή αλληλεγγύη, αλλά ούτε και την αλληλεγγύη εντός των ασφαλισμένων μιας γενιάς, αφού το κάθε άτομο αποταμιεύει ατομικά (defined contribution) και όχι σε επίπεδο γενιάς (Defined benefit) (βλ. ESA 2010).
Ερ.10. Είναι μια νεοφιλελεύθερη παρέμβαση που καταργεί την κοινωνική ασφάλιση;
Απ. Βεβαίως. Κι΄αυτό γιατί το υπάρχον σύστημα επικουρικής ασφάλισης στηρίζεται σε δύο βασικούς άξονες: α) την αλληλεγγύη και την συλλογική αντιμετώπιση των κινδύνων του γήρατος, της αναπηρίας και της χηρείας, και β) η απόδοσή του βασίζεται στην πραγματική οικονομία και την παραγωγικότητα της εργασίας. Αντίθετα, το κεφαλαιοποιητικό σύστημα των ατομικών λογαριασμών (ατομικός κουμπαράς) βασίζεται σε δύο άξονες: α) την ατομική αντιμετώπιση των κινδύνων του γήρατος, της χηρείας και της αναπηρίας, και β) η απόδοσή του στηρίζεται στους κινδύνους των κεφαλαιαγορών και χρηματαγορών. Οπότε, η συγκεκριμένη παρέμβαση ως τυπικά νεοφιλελεύθερη πολιτική, καταργεί την αλληλεγγύη μεταξύ των γενεών αλλά και τη συλλογική αντιμετώπιση του κινδύνου του γήρατος και της αναπηρίας αφού η κάθε γενιά δεν αποταμιεύει συλλογικά (defined benefit), αλλά ατομικά (defined contribution). Ουσιαστικά, η κυβέρνηση υιοθετεί το κεφαλαιοποιητικό σύστημα των ατομικών λογαριασμών, δηλαδή αυτού που στην σύγχρονη βιβλιογραφία αναφέρεται ως «χρηματιστικοποίηση» (financialization) της δημόσιας κοινωνικής ασφάλισης. Έτσι, ένα τμήμα της κοινωνικής ασφάλισης αποκόπτεται από την συμβολή της στην παραγωγική διαδικασία της οικονομίας και παραδίδεται στην λειτουργία των κεφαλαιαγορών και των χρηματαγορών, με ό,τι αυτό αρνητικά συνεπάγεται, όπως προκύπτει από την διεθνή και ευρωπαϊκή εμπειρία, για την οικονομία, την κοινωνία, τους ασφαλισμένους και τους συνταξιούχους.
Ερ. 11. Οι ασφαλισμένοι μπορεί να χάσουν τα χρήματά τους εάν κάτι δεν πάει καλά με τις επενδύσεις;
Απ. Βεβαίως και μπορούν να χάσουν τα χρήματά τους. Κι΄αυτό γιατί παρόλο που η κυβέρνηση «υπόσχεται» και «διαβεβαιώνει» ότι δεν θα επιτρέψει αρνητικές αποδόσεις, αυτό στην πράξη δεν μπορεί να συμβεί. Ειδικά, σε περιπτώσεις, όπως της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, με την συντελούμενη κατάρρευση των τιμών των μετοχών και του γεγονότος του κουρέματος των ομολόγων όπου το μέγεθος της ζημιάς είναι τόσο μεγάλο, σε βαθμό που ο Κρατικός Προϋπολογισμός δεν θα μπορέσει να το χρηματοδοτήσει. Ιδιαίτερα μάλιστα από την στιγμή που η χώρα μας έχει να αποπληρώσει και ένα υπέρογκο χρέος μέχρι το 2060. Συγκεκριμένα, το 2008 σε διεθνές επίπεδο εξανεμίστηκαν από τα κεφαλαιοποιητικά συστήματα των ατομικών λογαριασμών συντάξεις της τάξης των 5,4 τρις δολαρίων και ο συντελεστής κεφαλαιοποίησης των κεφαλαιοποιητικών συνταξιοδοτικών ταμείων μειώθηκε από το 110% στο 70% (Yermo & Severinson, 2010). Έτσι, εάν στην χώρα μας το 2012 υπήρχε το κεφαλαιοποιητικό σύστημα των ατομικών λογαριασμών( ατομικός κουμπαράς) στις επικουρικές συντάξεις, τότε ο Κρατικός Προϋπολογισμός θα έπρεπε να καταβάλλει 1,5-1,8 δις ευρώ κάθε έτος για να καλύψει τις απώλειες των 1,1 εκατομ. συνταξιούχων της επικουρικής ασφάλισης.
Ερ.12. Οι εισφορές των ασφαλισμένων κινδυνεύουν από την έλλειψη γνώσης των πολιτών σε σχέση με την επιλογή του επενδυτικού χαρτοφυλακίου;
Απ. Η μη σχετική γνώση των ασφαλισμένων προφανώς και θα προκαλέσει ένα κόστος στον οικογενειακό προϋπολογισμό, δεδομένου ότι πολλοί σύμβουλοι θα προσπαθήσουν να προσεγγίσουν τους πολίτες, προκειμένου να τους παρέχουν επενδυτικές υπηρεσίες, αφού πολλοί θα είναι οι πολίτες που δεν θα εμπιστεύονται τα άτομα που θα τοποθετούνται στην διαχείριση των αποταμιεύσεών τους.
Ερ.13. Πολλές χώρες λανθασμένα επέλεξαν, σε μία εκ των υστέρων αξιολόγηση, σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο το κεφαλαιοποιητικό σύστημα των ατομικών λογαριασμών;
Απ. Με αφετηρία την δυσμενή διεθνή και ευρωπαϊκή εμπειρία η ελληνική κυβέρνηση κακώς σχεδιάζει το εγχείρημα της μετάβασης από το κεφαλαιοποιητικό σύστημα νοητής κεφαλαιοποίησης στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα των ατομικών λογαριασμών ( ατομικός κουμπαράς). Κι΄αυτό γιατί όπως σε αυτές τις χώρες, έτσι και στην χώρα μας το υψηλό κόστος μετάβασης, μεταξύ των άλλων, θα προκαλέσει, κατά τις επόμενες δεκαετίες, μία σοβαρή δημοσιονομική πρόκληση, σε βαθμό που με οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες θα την οδηγήσει στην επιστροφή στο ισχύον σύστημα επικουρικής κοινωνικής ασφάλισης. Η κυβέρνηση υποστηρίζει ότι οι χώρες που το εγκατέλειψαν ήταν χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Βαλτικής. Πράγματι είναι αυτές οι χώρες, αφού καμία αναπτυγμένη χώρα της Ευρώπης και οι Αγγλοσαξωνικές χώρες δεν προσπάθησαν να μετατρέψουν ένα διανεμητικό σύστημα σε κεφαλαιοποιητικό σύστημα ατομικών λογαριασμών, επειδή ακριβώς γνώριζαν πόσο πολύπλοκη είναι αυτή η μετάβαση και πόσο το μεγάλο κόστος μετάβασης θα επιβάρυνε τα δημοσιονομικά των χωρών τους.
Όλες οι αναπτυγμένες χώρες της Ευρώπης, αντιμετώπισαν την γήρανση του πληθυσμού φέρνοντας σε ισορροπία τα διανεμητικά συστήματα με τις σπαραμετρικές αλλαγές. Τα κεφαλαιοποιητικά συστήματα που εισήγαγαν οι αναπτυγμένες χώρες της Ευρώπης και οι Αγγλοσαξωνικές χώρες, κατά κύριο λόγο, είναι Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης που δημιουργήθηκαν από μηδενική βάση χωρίς κόστος μετάβασης. Η κυβέρνηση δεν έχει κατανοήσει ότι άλλο μηδενική βάση χωρίς κόστος μετάβασης. Η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει κατανοήσει ότι άλλο πράγμα είναι η μετάβαση από ένα αναδιανεμητικό σύστημα αλληλεγγύης γενεών σε ένα κεφαλαιοποιητικό σύστημα των ατομικών λογαριασμών και άλλο πράγμα είναι η εισαγωγή κεφαλαιοποιητικών συστημάτων αναδιανεμητικού χαρακτήρα συμπληρωματικών της δημόσιας κοινωνικής ασφάλισης. Όλες οι χώρες που αναφέρουν οι κυβερνητικοί παράγοντες, όπως η Σουηδία, Δανία, Ολλανδία, Φιλανδία, Καναδάς, καμία δεν προσπάθησε να σχεδιάσει και να υλοποιήσει την μετάβαση από το διανεμητικό στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα, αλλά έχουν συγκροτημένα αναδιανεμητικά κεφαλαιοποιητικά συστήματα από μηδενική βάση χωρίς να υπάρχει κανένα κόστος μετάβασης.
Ερ.14. Τα κεφαλαιοποιητικά συστήματα έχουν υψηλά διαχειριστικά κόστη;
Απ. Σύμφωνα με τις έρευνες που έχουν διεξαχθεί στις χώρες που επιχείρησαν να μετατρέψουν μέρος της δημόσιας κοινωνικής ασφάλισης σε κεφαλαιοποιητική των ατομικών λογαριασμών, αυτό που παρατηρήθηκε ήταν ότι στα πρώτα έτη λειτουργίας τα διαχειριστικά κόστη ήταν χαμηλά. Μετά όμως από λίγα χρόνια, αυξήθηκαν υπέρογκα γιατί παρατηρήθηκαν σημάδια μονοπωλίων και συγκέντρωσης της αγοράς.
Ερ.15. Η κεφαλαιοποίηση του ατομικού κουμπαρά της επικουρικής κοινωνικής ασφάλισης , θα δημιουργήσει έσοδα για την οικονομία από τις επενδύσεις των εισφορών των ασφαλισμένων;
Απ. Με βάση τη διεθνή και ευρωπαϊκή βιβλιογραφία δεν έχει αποδειχθεί σε καμία έρευνα που έχει διερευνήσει αυτή τη συσχέτιση ότι βελτιώνεται η ροπή προς αποταμίευση μιας χώρας. Παράλληλα, υποστηρίζεται λανθασμένα ότι η επένδυση των εισφορών των ασφαλισμένων της κεφαλαιοποιητικής επικουρικής σύνταξης θα έχει ως τελικό αποτέλεσμα την αύξηση του ρυθμού οικονομικής μεγέθυνσης, αφού ένα τέτοιο συμπέρασμα δεν έχει αποδειχθεί από την διεθνή και ευρωπαϊκή έρευνα και μελέτη (Orszag and Stiglitz, 2000, N. Barr, 2000). Και αυτό γιατί οι πολίτες μετά την εισαγωγή της υποχρεωτικής κρατικής αποταμίευσης άρχισαν να μειώνουν την αποταμίευση που έκαναν από μόνοι τους.
Ερ. 16. Το κόστος μετάβασης έχει υποεκτιμηθεί και έχουν υπερεκτιμηθεί τα οφέλη από την αποταμίευση των εισφορών;
Απ. Το κόστος μετάβασης έχει υποεκτιμηθεί αφού δεν έχουν μετρηθεί οι εγγυήσεις που υπόσχεται η κυβέρνηση για μη αρνητικές αποδόσεις επενδύσεων που αυξάνουν το κόστος μετάβασης στο επίπεδο των 75-78 δις ευρώ. Επίσης, η κυβέρνηση στη μακροοικονομική μελέτη θεωρεί ότι η μέση ετήσια εισφορά του 0,6% του ΑΕΠ που θα προστίθεται στο νέο Ταμείο θα προκαλεί ακριβώς αντίστοιχα φορολογικά οφέλη και έσοδα για τον Κρατικό Προϋπολογισμό. Έτσι, υπολογίζει τα οφέλη σε 50 δις ευρώ, παρουσιάζοντας το κόστος μετάβασης διαχειρίσιμο και ουσιαστικά αυτοχρηματοδοτούμενο, γεγονός που δεν ισχύει, αφού η μακροοικονομική μελέτη έχει γίνει χωρίς να λαμβάνει υπόψη τα πληθυσμιακά δεδομένα για την προβολή του εργατικού δυναμικού της χώρας, διατυπώνοντας συμπεράσματα που δεν τεκμηριώνονται από την πραγματικότητα.
Ερ. 17. Πως προκύπτει η κυβερνητική αισιοδοξία ότι είναι εξασφαλισμένες υψηλότερες συντάξεις στους μελλοντικούς συνταξιούχους του κεφαλαιοποιητικού συστήματος των ατομικών λογαριασμών σε σχέση με τους συνταξιούχους του ισχύοντος συστήματος επικουρικής ασφάλισης;
Ο κυβερνητικός ισχυρισμός, σύμφωνα με την διεθνή και ευρωπαϊκή βιβλιογραφία καθώς και με την έρευνα μας, είναι αβέβαιος και επισφαλής. Κι’ αυτό για τους εξής συγκεκριμένους λόγους: α) η αύξηση του προσδόκιμου ζωής κατά 8 περισσότερα χρόνια κατά μέσο όρο σε σχέση με τη σημερινή γενιά. Αυτό σημαίνει ότι οι μελλοντικοί συνταξιούχοι εξ’ αυτού του λόγου θα λάβουν σύνταξη μειωμένη κατά 35% σε σχέση με το σημερινό επίπεδο των επικουρικών συντάξεων. Διαφορετικά
για να λάβουν το ίδιο επίπεδο με τη σημερινή επικουρική σύνταξη θα πρέπει να συνταξιοδοτηθούν στο 74ο έτος της ηλικίας τους, και β) οι κίνδυνοι των αποδόσεων των χρηματιστηρίων και ιδιαίτερα σε περιόδους χρηματοπιστωτικών κρίσεων, τις οποίες κανείς δεν αποκλείει κατά τις επόμενες τρείς δεκαετίες.
Αντίθετα, από τα παραδείγματα που δόθηκαν στην δημοσιότητα από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων διαπιστώνεται ο λανθασμένος ισχυρισμός ότι με το ισχύον σύστημα ένας ασφαλισμένος μετά από 40 έτη ασφάλισης θα λάβει μηνιαία επικουρική σύνταξη της τάξης των 153 ευρώ, ενώ με το κεφαλαιοποιητικό σύστημα των ατομικών λογαριασμών (ατομικός κουμπαράς) θα λάβει για τα ίδια έτη ασφάλισης και με τις ίδιες αποδοχές μηνιαία επικουρική σύνταξη της τάξης των 257 ευρώ. Όμως, σύμφωνα με την έρευνα μας και τους υπολογισμούς μας, οι οποίοι βασίζονται σε διαφορετικές υποθέσεις εργασίας, η μέση μηνιαία επικουρική σύνταξη για τους νέους του προαναφερόμενου παραδείγματος με το ισχύον σύστημα θα είναι 221 ευρώ, ενώ με το σύστημα της κεφαλαιοποίησης των ατομικών λογαριασμών θα είναι 145 ευρώ.
Ερ.18. Που στοχεύει η κυβέρνηση με τις αλλαγές ιδιωτικοποίησης που προωθεί στην επικουρική κοινωνική ασφάλιση;
Aπ. Η κεντρική επιδίωξη του κυβερνητικού εγχειρήματος μετατροπής του υπάρχοντος στην επικουρική ασφάλιση κεφαλαιοποιητικού συστήματος νοητής κεφαλαιοποίησης( αναδιανεμητικά στοιχεία και αλληλεγγύη των γενεών) σε κεφαλαιοποιητικό σύστημα των ατομικών λογαριασμών( ατομικός κουμπαράς) υψηλού από κάθε άποψη κινδύνου, στοχεύει, μεταξύ των άλλων, στην απελευθέρωση των αγορών δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών και στην δημιουργία «νέων» αγορών (π.χ. ασφαλιστική αγορά, εκπαιδευτική αγορά, υγειονομική αγορά, κ.λ.π.) με την μεταφορά πόρων και την δημιουργία αγοραίων και κερδοσκοπικών συνθηκών σε τομείς παραγωγής δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών.
Ερ.19. Γιατί οι αλλαγές αυτές ιδιωτικοποίησης και απελευθέρωσης των αγορών παραγωγής και διαχείρισης δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών της κυβέρνησης επικεντρώνονται, κατά βάση, στην εργασία και το κοινωνικό κράτος;
Απ. Γιατί, ως τυπικά νεοφιλελεύθερης έμπνευσης πολιτική, μειώνοντας τις κοινωνικές δαπάνες και μεταφέροντας τες από το κράτος στα νοικοκυριά, ενισχύει τους όρους και τις προϋποθέσεις κερδοφορίας και κερδοσκοπίας των ιδιωτικών επιχειρήσεων. Η συντελούμενη αυτή πορεία στην Ελλάδα και την Ευρώπη, κατά την διάρκεια των τελευταίων τριών δεκαετιών, μεταμόρφωσε σταδιακά το κοινωνικό κράτος σε κράτος φιλανθρωπίας, με την ένταξη του από την κοινωνικο-αναπτυξιακή στην δημοσιονομική και την ιδιωτική σφαίρα της οικονομίας. Έτσι, μειώθηκαν σημαντικά οι κοινωνικές δαπάνες και αυξήθηκαν οι ιδιωτικές δαπάνες των νοικοκυριών. Στις συνθήκες αυτές, το κοινωνικό κράτος από κοινωνικός- οικονομικός θεσμός αναδιανομής των πόρων σε είδος και σε χρήμα, ενδυνάμωσης της κοινωνικής συνοχής, αντιμετώπισης των ανισοτήτων και της φτωχοποίησης του πληθυσμού, μετεξελίχθηκε και μετεξελίσσεται σε θύλακα ανισοτήτων, κερδοφορίας, υπονόμευσης του δημόσιου συμφέροντος και της δημοκρατικής λειτουργίας των κοινωνικών θεσμών και των κοινωνικών οργανώσεων.
Ερ.20. Οι αλλαγές αυτές απομείωσης της εργασίας και αποδιάρθρωσης της κοινωνικής ασφάλισης και του κοινωνικού κράτους επηρεάζει την στρατηγική και τον χαρακτήρα του οικονομικού σχηματισμού στην Ελλάδα;
Απ. Οι αλλαγές αυτές, σε συνδυασμό με τη στρατηγική και τον προσανατολισμό της ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας, ουσιαστικά αποπειρώνται, μεταξύ των άλλων, να οδηγήσουν τον οικονομικό σχηματισμό στην Ελλάδα σε μία βίαιη αλλαγή του παραγωγικο-αναπτυξιακού και εργασιακο-κοινωνικού μοντέλου, με τον επανακαθορισμό των σχέσεων κεφαλαίου-εργασίας, της διάρθρωσης της παραγωγής και της οργάνωσης της εργασίας. Η προοπτική αυτή σημαίνει ότι κατά την τρέχουσα δεκαετία στην Ελλάδα αποπειράται να εγκαθιδρυθεί μία νέα οικονομική, αναπτυξιακή και κοινωνική πραγματικότητα η οποία θα συνίσταται στην αύξηση της κερδοφορίας όχι μόνο από την επιχειρηματική δραστηριότητα και την ιδιοποίηση της υπεραξίας των εργαζομένων αλλά επιπλέον και από την σημαντικού επιπέδου απομείωση της εργασίας και περιορισμού των μισθολογικών, εργασιακών και κοινωνικών δικαιωμάτων, με ό,τι αυτό αρνητικά συνεπάγεται για την διεύρυνση των ανισοτήτων και όλων των μορφών ευελιξίας της εργασίας, της μετανάστευσης στο εξωτερικό και την περαιτέρω φτωχοποίηση τμήματος του πληθυσμού.
Ο Σάββας Γ. Ρομπόλης είναι Ομότ. Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου και ο Βασίλειος Γ. Μπέτσης, Δρ. Παντείου Πανεπιστημίου
