Θέλουμε να μπούμε στον κόπο να εξηγήσουμε δύσκολες έννοιες, λέει ο Στέλιος Χρονόπουλος, μέλος της συντακτικής ομάδας του ψηφιακού περιοδικού Marginalia, και μας εξηγεί τι έχουν στο μυαλό τους οι δημιουργοί αυτού του νέου κριτικού εγχειρήματος.
Ποιους θέλουμε να συναντήσουμε
Απευθυνόμαστε κατ’ αρχήν σε έναν στενό κύκλο: Άνθρωποι οι οποίοι κινούνται γενικώς στο χώρο της Αριστεράς – εννοώ της αριστεράς, όχι αυτού που κατάντησε την αριστερά η κυβέρνηση Τσίπρα – και οι οποίοι έχουν ένα ενδιαφέρον για το βιβλίο, για τον κριτικό λόγο. Αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να αποφύγουμε, από τη μία, μια καταγγελία που δεν δείχνει πώς λειτουργούν τα πράγματα, χρησιμοποιεί προστακτικές και αφορισμούς προκειμένου να καταγγείλει κάτι και να επιτεθεί σε κάτι, χωρίς όμως ούτε να εξηγεί ούτε να αναλύει, κάνοντας στην ουσία το μυαλό κιμά. Και από την άλλη, υπάρχει ένας τζάμπα έπαινος, ένας ανέξοδος έπαινος για κινήσεις που αντιλαμβάνεται κανείς ως κοντινές του, που πάλι δεν σε αφήνει να αναπτύξεις κάποιου είδους κριτική θέση. Προσπαθούμε να αναπτύξουμε ένα κριτικό ιδίωμα, κατ’ αρχήν από, και για το χώρο της Αριστεράς.
Ο ευρύς κύκλος είναι αυτή η αχαρτογράφητη, ανεξερεύνητη περιοχή ανθρώπων, που φάνηκε ότι υπάρχουν αφού ξέσπασε η κρίση, μέσα σε αυτά τα χρόνια. Είναι άνθρωποι που γενικώς αναζητούν. Αναζητούν τόσο στο επίπεδο των ιδεών, της θεωρίας, σίγουρα στο επίπεδο της λογοτεχνίας, αλλά και στο επίπεδο των τρόπων ζωής, προσπαθούν να φτιάξουν άλλους τρόπους ζωής. Δεν έχουν μια ξεκάθαρη τοποθέτηση στην Αριστερά, αλλά είναι ακριβώς ο κόσμος που μας ενδιαφέρει. Αυτός ο ευρύς κύκλος είναι αχαρτογράφητος. Οι δικές μας οργανώσεις και συλλογικότητες της αριστεράς και της αναρχίας, από τις οποίες στην πραγματικότητα η συντακτική ομάδα του περιοδικού προέρχεται, τους ξέρει λίγο, δεν τους ξέρει. Θα θέλαμε πραγματικά να τους βρούμε.
Σίγουρα τους βρίσκει κανείς σε διάφορες ομάδες του Facebook, των κοινωνικών δικτύων, που ασχολούνται με βιβλία. Υπάρχουν δεκάδες ομάδες που διαβάζουν, μοιράζονται τις εμπειρίες τους, συζητούν για αυτά. Και το ίδιο συμβαίνει και για τις ταινίες. Είμαστε χαρούμενοι που ήδη ορισμένα μας άρθρα απ’ τα δύο πρώτα τεύχη ανεβαίνουν και προωθούνται σε τέτοιες ομάδες από ανθρώπους που δεν τους ξέρουμε.
Τι είναι και τι θέλει να γίνει το Marginalia
Είναι ένα περιοδικό για το βιβλίο. Στο πρώτο τεύχος δεν φαίνεται ξεκάθαρα, στο δεύτερο τεύχος φαίνεται περισσότερο. Θα προσπαθήσουμε προχωρώντας αυτό να γίνεται πιο ξεκάθαρο. Στο πρώτο τεύχος είχαμε τη φιλοδοξία να τοποθετηθούμε, να αρθρώσουμε λόγο για το θέμα των ολοκληρωτισμών. Ένα θέμα που έχει σχεδόν μονοπωλήσει τα τελευταία χρόνια ο λόγος από το ακραίο Κέντρο. Είδαμε λάθη των δύο πρώτων τευχών, τα διορθώνουμε, το κομμάτι του βιβλίου θα είναι πολύ πιο σαφές.
Τα Μarginalia είναι και ένα περιοδικό για την πολιτική. Τόσο συγκεκριμένες πολιτικές επιλογές και φαινόμενα όσο και η κίνηση των πολιτικών ιδεών μας ενδιαφέρουν ιδιαίτερα. Τις περισσότερες φορές αυτό το ενδιαφέρον μπορούμε να το κάνουμε κριτικό λόγο σε συνομιλία με ένα ή περισσότερα βιβλία. Ωστόσο όχι πάντα.
Τι δείχνουν τα Google Analytics
Στατιστικά κοιτάμε. Σίγουρα. Από τα Google Analytics, με τα οποία δουλεύουμε κυρίως, προκύπτει προς το παρόν κάτι που αναμέναμε. Πηγαίνουν πολύ καλά άρθρα τα οποία καταπιάνονται με γνωστούς ανθρώπους: Έντσο Τραβέρσο. Η πολύ καλή συνέντευξη της Δέσποινας Λαλάκη πήγε πάρα πολύ καλά. Ανέβηκε στα αγγλικά από το Verso, ήρθε κόσμος και από το Verso στα Marginalia, έπειτα το μετέφρασε ένας Τούρκος, ήρθε κόσμος και από την Τουρκία στα Marginalia. Σίγουρα εκεί δικτυώθηκαν χρήστες από διαφορετικές κουλτούρες και γλώσσες. Οι «Τρεις πινακίδες» του Περούλη σάρωσαν. Γιατί κάποιοι άνθρωποι ανακάλυψαν αυτό το άρθρο, τους άρεσε, το ανέβασαν σε τρία σινεφίλ σάιτ. Στο πρώτο τεύχος, μια κριτική στην ψυχιατρική, του Δημοσθένη Παπαδάτου την ανέβασαν στη σελίδα τους στο Facebook μια ομάδα ανθρώπων που στέκονται κριτικά στην ψυχιατρική. Το άρθρο για την αρχαία Μακεδονία έχει σαρώσει. Παρόλο που δεν ήταν στις προθέσεις μας η αρχαία Μακεδονία να είναι στο επίκεντρο του αφιερώματος, σε αυτή την ιδιότυπη ιδεολογική συνθήκη που έχουμε στην Ελλάδα, όπου η αρχαιότητα είναι ο ορίζοντάς μας και όλα τα άλλα εξαφανίζονται, θα έπρεπε μάλλον να το περιμένουμε.
Από το Facebook το 60% της κίνησης
Η κύρια κίνηση έρχεται απ’ το Facebook. Αν δεν είναι το 70% της κίνησης από εκεί, είναι γύρω στο 60. Χρησιμοποιούμε δύο διαφορετικούς τρόπους για να διαδώσουμε τα άρθρα. Τόσο τη δική μας σελίδα, ανεβάζοντας καθημερινά δύο από τα άρθρα του τεύχους, όσο και ο καθένας προσωπικά από τις δικές του σελίδες. Είναι σαφές ότι όταν αναλάβουν άλλες κοινότητες άρθρα απ’ τα Marginalia, η επίδραση είναι πολύ μεγαλύτερη ασυζητητί.
Μεγάλα, καλογραμμένα κείμενα
Αλλάζουν τα πράγματα. Δεν έχει κανένα νόημα να επαναλαμβάνουμε το μάντρα «μεγάλα κείμενα δεν διαβάζονται στο διαδίκτυο». Ναι, μεγάλα, κακογραμμένα κείμενα δεν διαβάζονται στο διαδίκτυο. Όπως δεν διαβάζονταν όμως ούτε και στο έντυπο. Η τάση να διαβάζουμε διαγώνια υπήρχε από πριν. Το διαγώνιο διάβασμα δεν το μάθαμε από το διαδίκτυο. Μεγάλα κείμενα, που φροντισμένα παρουσιάζουν καθαρά ιδέες, τις δομούν με έναν σαφή τρόπο και θέλουν να σου εξηγήσουν, νομίζω ότι διαβάζονται ή πρέπει να δοκιμάσουμε να τα κάνουμε να διαβάζονται. Εμείς έχουμε βάλει κάποια όρια. Θέλουμε ιδανικά τα άρθρα να κυμαίνονται μεταξύ 1500 και 2500 λέξεων και συζητάμε πολύ σοβαρά να προσπαθήσουμε να δώσουμε στους συγγραφείς και μια ιδέα για το πόσο μεγάλες πρέπει να είναι οι παράγραφοι, πώς να είναι δομημένο ένα κείμενο, με μεσότιτλους, ενδείξεις αλλαγής ενότητας.
Έντυπο και ψηφιακό
Μεταφέρουμε από τον έντυπο χώρο τη δομή και τη λογική του τεύχους και επιχειρούμε να συστήσουμε ένα σύνολο στους αναγνώστες μας. Πολλοί από εμάς θα ήθελαν να μπορούν να το πιάσουν στα χέρια τους. Δεν είμαι ένας από αυτούς. Το ψηφιακό μέσο δίνει δυνατότητες που κανένα έντυπο δεν θα δώσει ποτέ: να δημιουργήσεις νέα σύνολα άρθρων, να δεις συνδέσεις που δεν θα έβλεπες αλλιώς, να αλληλεπιδράσεις με το περιεχόμενο με έναν πολύ πλούσιο τρόπο. Θέλω να πω κι αυτό: Έχουμε αυτή τη στιγμή μόνο μια απλή αναζήτηση, θα πάμε σε μια σύνθετη αναζήτηση με λέξεις κλειδιά, κατηγορίες, ώστε να μπορεί η αναγνώστρια να δημιουργήσει τα δικά της υποσύνολα άρθρων. Είναι πολύ κρίμα, που έχουμε πετάξει στα αζήτητα τη δημιουργία καλών μηχανών αναζήτησης στους ιστότοπους.
Τι κείμενα θέλουμε
Δεν σκεφτόμαστε ακόμα με επίκεντρο τον αναγνώστη. Στην πραγματικότητα, σκεφτόμαστε πώς θέλουμε να είναι τα κείμενα που γράφονται. Έχουμε ετοιμάσει ένα κείμενο το οποίο στέλνουμε στους συγγραφείς μας με τα βασικά στοιχεία που θέλουμε να έχουν τα άρθρα που γράφονται. Είναι ένας οδοδείκτης για το πώς θέλουμε να γράφονται κάποια κείμενα ώστε να επιτελούν ένα βασικό στόχο: να μην απλοποιούν σε σημείο που έννοιες, φαινόμενα, πράγματα, τελικά παρουσιάζονται λιγότερο περίπλοκα απ’ ό,τι είναι. Να αποτυπώνουν την περιπλοκότητα των πραγμάτων, αλλά ταυτόχρονα να την εξηγούν. Θέλουμε να μπούμε στον κόπο να εξηγήσουμε δύσκολες έννοιες. Εμείς οι ίδιοι, αναλύοντας, να μπορούμε να στοχαστούμε γύρω από τα όρια συγκεκριμένων πραγμάτων, αναλύοντας σε έναν αναγνώστη που δεν είναι εξειδικευμένος.
Στον χώρο του βιβλίου
Τα Marginalia δεν είναι επιστημονικό περιοδικό, είναι ένα περιοδικό κριτικού λόγου. Δεν απευθύνονται σε μια επιστημονική κοινότητα, απευθύνονται σε όλους τους ανθρώπους που μπορούν να έχουν τέτοια ερωτήματα. Οι περισσότεροι συντάκτες προέρχονται από τον ακαδημαϊκό χώρο, συμμετέχουν ωστόσο και εργαζόμενοι στον χώρο του βιβλίου.
Για τους επόμενους πέντε μήνες έχουμε προγραμματίσει στη στήλη Βιβλιοπολιτική να βάλουμε ανθρώπους που δουλεύουν στον χώρο του βιβλίου να γράψουν για τη δική τους εμπειρία – μια επιμελήτρια, μια μεταφράστρια, έναν εκδότη, έναν βιβλιοπώλη και σίγουρα κάποιον που δουλεύει στη στοιχειοθεσία. Το βιβλίο ως προϊόν είναι το μέλημα αυτής της στήλης και σίγουρα μπορεί να γίνει και μέλημα άλλων άρθρων. Γενικά, μπορούμε να μιλάμε για πολιτικά και πολιτιστικά προϊόντα, αυτός είναι ο στόχος. Και όταν συζητάμε για προϊόν, βάζουμε όλα τα ερωτήματα του τρόπου παραγωγής, των σχέσεων παραγωγής που εγκιβωτίζονται μέσα στο προϊόν, αλλά και των χρήσεων αυτού του προϊόντος. Νομίζω ότι είναι μια καλή αφετηρία για έναν λόγο που θέλει να είναι κριτικό ιδίωμα και όχι καταγγελία ή έπαινος, να βλέπει και να κρίνει προϊόντα.
Να γίνουμε ομάδα
Είμαστε ομάδα στο βαθμό που υπάρχει μια στενή συντακτική επιτροπή, που είναι στην πραγματικότητα μια ομάδα εντατικής εργασίας. Συναντιόμαστε δυστυχώς μόνο μέσω σκάιπ κάθε εβδομάδα και λίγο πριν βγει το τεύχος γίνεται ένας πανζουρλισμός. Βρεθήκαμε και σε ένα διήμερο στην Αθήνα –μερικοί άνθρωποι γνωρίστηκαν από κοντά μόλις τότε– και οι συζητήσεις εκεί ήταν αρκετά έως πολύ ενδιαφέρουσες. Ταυτόχρονα, υπάρχει μια πλατιά ομάδα, μια πλατιά συντακτική επιτροπή, εν είδει συνέλευσης, με κυμαινόμενο αριθμό ενεργών ανθρώπων. Ενημερώνονται ωστόσο όλοι μέσα από email για τις κινήσεις του περιοδικού και προσπαθούμε μια φορά τον μήνα να έχουμε μια γενική συνέλευση.
Το κρίσιμο είναι πώς δύο διαφορετικά πράγματα θα μπορέσουν να συνδεθούν. Από τη μια, αυτή η ομάδα εργασίας, που πρέπει να δουλεύει για να παράγει τεύχη, και από την άλλη, ένας ευρύς κύκλος ανθρώπων που καλό είναι να βρίσκεται, να συζητάει, να παράγει πολιτική αντίληψη, να παράγει κριτική αντίληψη, να μην μένει δηλαδή αυτή η ομάδα εργασίας ένα τεχνοκρατικό όργανο αποκομμένο από μια πραγματική κίνηση, από ένα βάθος που δίνει μια τέτοιου είδους συνέλευση. Δεν έχουμε βρει τον τρόπο να το κάνουμε αυτό, πρέπει να τον βρούμε.
Σε τρία χρόνια από τώρα θέλουμε να γίνουμε ομάδα, και θέλουμε να έχουμε κερδίσει ως συγγραφείς για τα Marginalia ανθρώπους που έχουν να πουν πράγματα για τα εκάστοτε θέματα που μας ενδιαφέρουν. Θα θέλαμε επίσης να καθιερωθούμε ως ένα περιοδικό κριτικής στον χώρο του βιβλίου, χωρίς καμία άμεση ή έμμεση εξάρτηση. Εγώ θα ήθελα ένας εκδότης που βγάζει ένα βιβλίο που μας ενδιαφέρει να σκέφτεται «Χμ, να δούμε τι θα γράψουν». Είναι πολύ φιλόδοξο και δύσκολο. Αλλά αυτό θα ήθελα.
Το βάρος της πολιτικής
Σίγουρα, πολλοί από εμάς βλέπουν τα Marginalia ως μία δυνατότητα συμβολής στην ανασυγκρότηση του χώρου της ριζοσπαστικής αριστεράς. Κάποιοι άλλοι, θεωρούμε ότι αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο βάρος για να το σηκώσει ένα τέτοιο περιοδικό, ή, για το πω αλλιώς, μπορεί να το σηκώσει, μόνο αν δεν το κάνει συνειδητά. Θέλω να πω, υπάρχουν άλλοι στόχοι, οι οποίοι είναι περισσότερο προσανατολισμένοι στην παραγωγή των τευχών, στην παραγωγή κριτικού λόγου, στην κριτική πολιτικών και πολιτιστικών φαινομένων, με ένα ευρύ δίκτυο ανθρώπων και διαφανή δημοκρατική λειτουργία. Αυτά δεν είναι λίγο πράμα, στις μέρες μας είναι δύσκολο και σημαντικό.
Αν τα κάνουμε αυτά, το υπόλοιπο μάλλον θα έρθει. Ή θα συμβάλουμε κάνοντας αυτά τα πράγματα. Προσωπικά, δεν είμαι της γνώμης ότι μπορούμε να έχουμε μια άμεση σχέση με την προσπάθεια ανασυγκρότησης της Αριστεράς, ωστόσο άλλοι το βλέπουν αλλιώς. Υπάρχει μια συζήτηση εκεί. Το παλαντζάρισμα ανάμεσα στην πολιτική και στο βιβλίο συχνά γίνεται μια δύσκολη ισορροπία, αλλά αυτός είναι ο στόχος: Να βρίσκουμε κάθε φορά αυτή την ισορροπία όσο καλύτερα μπορούμε.
Η συνέντευξη ηχογραφήθηκε στην Αθήνα την Τρίτη 13 Μαρτίου 2018.
