Ο Χαρίλαος Φλωράκης έλεγε πως «αλήθεια είναι ό,τι συμφέρει το λαό». Το θυμάμαι από τους τίτλους μιας συνέντευξής του στο «ΒΗΜΑ», στα τέλη της δεκαετίας του 1970.
Προσωπικά μετά από 40 χρόνια στην κομμουνιστική Αριστερά, θα το διατύπωνα λίγο διαφορετικά: «Η αλήθεια συμφέρει το λαό». Όποια κι αν είναι αυτή.
Δεν είμαι κριτικός κινηματογράφου, όμως η συζήτηση σχετικά με τη νέα ταινία του Κ. Γαβρά «Ενήλικες στην αίθουσα» που άρχισε εδώ και μήνες, πριν καν την προβολή της και συνεχίζεται με αμείωτη ένταση, δυσανάλογη με τους θεατές που την έχουν έως τώρα παρακολουθήσει (μόλις 23.500 θεατές σε 78 αίθουσες εδώ και μια βδομάδα τουλάχιστον που παίζεται στους κινηματογράφους της Αθήνας), με βάζει στον πειρασμό να καταθέσω τις σκέψεις ενός απλού θεατή της ταινίας και συμμέτοχου ενεργού πολίτη, στα δρώμενα εντός και εκτός Σύριζα κατ’ εκείνο το πρώτο εξάμηνο της διακυβέρνησης «της πρώτης φοράς αριστεράς», όπως τουλάχιστον βαυκαλιζόμασταν ότι ήταν, όσοι είχαμε πάρει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο μέρος στο εγχείρημα.
Πήγαμε την πρώτη μέρα προβολής της σε κινηματογράφο του κέντρου της Αθήνας, έχοντας βγάλει εισιτήριο ηλεκτρονικά, πιστεύοντας πως θα γινόταν το αδιαχώρητο. Η έκπληξή μας ήταν τεράστια όταν διαπιστώσαμε ότι μαζευτήκαμε τελικά όλοι κι όλοι καμιά 30ριά θεατές.
Το αρνητικό πολιτικό μάρκετινγκ που είχε προηγηθεί είχε κάνει καλά τη δουλειά του ή μήπως συνέβαιναν ταυτόχρονα πολλά;
Αυτό το πρώτο αντιμνημονιακό εξάμηνο είχε μείνει τελικά ορφανό;
Δεν το υπεράσπιζε κανείς;
Κανείς δεν έβλεπε με κάποιον τρόπο τον εαυτόν του να καθρεφτίζεται σ’ αυτό;
Στις πορείες, τις συγκεντρώσεις, στο μεγαλειώδες ΟΧΙ;
Κανείς δε θέλει να θυμάται τις εκδηλώσεις λατρείας των ανθρώπων στο δρόμο, απέναντι στον τότε Υπουργό Οικονομικών, τον ίδιο τον Πρωθυπουργό αλλά και τους άλλους υπουργούς και στελέχη που πήγαιναν στα υπουργεία περπατώντας, χωρίς συνοδεία και σωματοφύλακες, με τα σακίδια στην πλάτη;
Κανείς δε θυμάται ή μήπως ντρέπεται να θυμάται, πόση περηφάνια ένοιωσε με εκείνο το «Ουάου» του Γ. Βαρουφάκη, όταν ο Ντάιζεμπλουμ του είπε on air «μόλις σκοτώσατε την τρόικα»;
Τίποτα δεν έχουμε να κρατήσουμε από κείνο το διάστημα ως λαός και ως κίνημα;
Δεν είδαμε πως είναι τελικά δυνατόν να ανοιχτούν λαϊκοί δρόμοι αντίστασης σε ένα σύστημα που πλέον γινόταν ξεκάθαρα ολοκληρωτικό;
Δεν διακρίναμε, έστω επώδυνα, ότι γίνεται, μπορεί να συμβεί κι ένας λαός να σταθεί στο ύψος του, να ενωθεί στη βάση και να αντισταθεί στους σύγχρονους «εισβολείς»;
Δε θυμηθήκαμε τα λόγια του Μίκη που σημείωνε «πως ο λαός δεν είναι άγιος, αλλά αρκούν τρεις μέρες για να κάνει το θαύμα»;
Αρκούσε ο επαχθής συμβιβασμός ή καλύτερα η πλήρης παράδοση του Τσίπρα στους δανειστές για να μην θέλουμε ούτε καν να θυμόμαστε;
Ανήκε τελικά μόνο στο Γιάνη (με όσα νι θέλετε) Βαρουφάκη το πρώτο εξάμηνο της όποιας διαπραγμάτευσης;
Και εάν ναι, προς τι η από αριστερά κριτική προς τον σκηνοθέτη ότι υιοθέτησε μόνο την οπτική του Γιάνη Βαρουφάκη για τα γεγονότα;
Πρέπει να το παραδεχτούμε. Εκείνο το εξάμηνο χάσκει ως τραύμα στο σώμα της Ελληνικής κοινωνίας.
Σα να μην ξέρουμε τι να το κάνουμε, ή ακόμα χειρότερα να το λιθοβολούμε είτε από τα αριστερά είτε από τα δεξιά.
Είχε δίκιο τελικά εκείνος ο Ισπανός συγγραφέας Αλμπέρτο Μέντεθ όταν έγραφε «Ο Θάνατος δεν είναι μεταδοτικός, η ήττα, ναι», στο βιβλίο «Τα τυφλά ηλιοτρόπια», αναφορικά με τον Ισπανικό Εμφύλιο.
Και καλά οι εναπομείναντες στον Σύριζα. Αυτοί θα ήθελαν να τα διαγράψουν όλα από τη μνήμη τους. Ίσως τότε η αποδοχή της παράδοσής τους να γινόταν πιο εύκολη.
Για μας τους υπόλοιπους όμως;
Ήταν πράγματι ένας αγώνας χωρίς εμφανείς ήρωες νεκρούς ή φυλακισμένους, χωρίς σύγχρονα τραγούδια παιάνες να συνοδεύουν τις μάχες, χωρίς δικαιωμένες νικηφόρες ήττες κι ας βάφτισε ο Βαρουφάκης το βιβλίο του σε «Ανίκητοι Ηττημένοι». Ο σύγχρονος πόλεμος στις αναπτυγμένες χώρες της Δύσης καταλάβαμε πια καλά ότι γίνεται χωρίς τανκς αλλά με banks.
Ένας αγώνας σε συνθήκες ολοκληρωτικού καπιταλισμού.
Και τότε ήρθαν τα δύσκολα για την όλη Αριστερά, που δεν γινόταν πια να πορευτεί by the book….
Όμως τόσο ρηχός τελικά ήταν ο αγώνας μας, όση κι η ουρά έξω από ένα ΑΤΜ;
Ένας αγώνας που ξέφευγε από τις νόρμες των πολιτικών αγώνων της μεταπολεμικής κομμουνιστικής Αριστεράς (στον τόπο μας ως Αριστερά νοούσαμε σχεδόν πάντα την κομμουνιστική Αριστερά, παρά τις προσπάθειες του ΠΑΣΟΚ να καπαρώσει τον τίτλο).
Ίσως γι αυτό και πολλές φορές έφερε σε σύγχυση ή αμηχανία το επίσημο Κομμουνιστικό Κόμμα που εμφανιζόταν από τον καιρό των «Πλατειών» να πορεύεται έναν δικό του δρόμο σε καμία συνάφεια με τη λαϊκή δυναμική των δρόμων αλλά και των επειγόντων λαϊκών αιτημάτων (διαγραφή χρέους, όχι στη λιτότητα κατ’ ελάχιστο).
Αλλά και οι υπόλοιπες αριστερές ριζοσπαστικές δυνάμεις, κυρίως αυτές που συνεργάστηκαν με τον Σύριζα αλλά και κάποιες από αυτές που δεν υποχώρησαν στις σειρήνες του, στέκονταν κριτικοί έως αμήχανοι στο είδος αυτό της διαπραγμάτευσης, τουλάχιστον έως την εξαγγελία του Δημοψηφίσματος.
Ενδόμυχα πίστευαν ή και ίσως ήλπιζαν, ότι οι διαπραγματεύσεις θα κατέρρεαν και μια αναγκαστική έξοδος από το ευρώ και αργότερα και από την ΕΕ θα συνέβαινε από τα πράγματα, έτσι ώστε το «Γερούν γερά» να μην αποτελεί μόνο βαθειά επιθυμία των δεξιών αλλά μετατρεπόταν και σε ένα «βάστα Σόμπλε», ώστε να μη δοθεί κανένα άλλοθι συμβιβασμού του Τσίπρα με τους δανειστές. Έως την τελευταία στιγμή οι περισσότεροι δεν πιστεύαμε ότι θα τα παραδώσει όλα προκειμένου να μείνει στην εξουσία.
Η έλλειψη δε δυναμικής λαϊκής αντίδρασης και η παγωμάρα του λαϊκού παράγοντα μπροστά στην ψήφιση του νέου μνημονίου μετά την διαπόμπευση του ΟΧΙ στο Δημοψήφισμα του Ιουλίου 2015, έδωσε το έναυσμα στην ηγετική ομάδα του Σύριζα και παρά την αποχώρηση 35 τουλάχιστον βουλευτών του, να αφαιρέσουν και το τελευταίο φύλλο συκής από την πολιτική τους. Την πολιτική του αντιπάλου στην οποία ασμένως προσχώρησαν και υλοποίησαν.
Και μετά από όλα αυτά έρχεται ένας ευγενής Έλληνας του εξωτερικού, διάσημος σκηνοθέτης, μαιτρ του πολιτικού θρίλερ, να θέλει να παράσχει στα τελευταία χρόνια της καλλιτεχνικής του ζωής (είναι ήδη 86 ετών), μια στερνή υπηρεσία στη χώρα του. Να φέρει και πάλι στο διεθνές προσκήνιο, το χρονικό εκείνης της διαπραγμάτευσης και τους ανελέητους εκβιασμούς που υπέστη μια χώρα από τους δανειστές και συμμάχους της ή συνεταίρους της στη Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η ταινία αφηγείται «την ιστορία μιας χώρας και του λαού της, παγιδευμένων σε ένα δίκτυο εξουσίας: ο φαύλος κύκλος των συναντήσεων του Eurogroup που επέβαλε τη δικτατορία της λιτότητας στην Ελλάδα. Πίσω από τις κλειστές πόρτες παίζεται μια ανθρώπινη τραγωδία. Μια αρχαία ελληνική τραγωδία στη σύγχρονη εποχή». Με αυτά τα λόγια την περιγράφει ο Κ. Γαβράς.
Πριν από λίγους μήνες, σε συνέντευξή του στην «Κ», εξήγησε στη Μαρία Κατσουνάκη γιατί αποφάσισε να γυρίσει αυτήν την ταινία και τι του κίνησε το ενδιαφέρον για τον Γιάνη Βαρουφάκη. «Έχω να επιλέξω ανάμεσα στα πιο απίθανα που ακούω και από τις δύο πλευρές. Θέλω να καταλήξω στη δική μου άποψη με βάση τα στοιχεία. Ξέρετε, πρέπει να βγω από το “ελληνικό σύστημα” όπου ο ένας κατηγορεί με τα χειρότερα λόγια τους άλλους…».
Αυτά λέει ο ίδιος και με βάση αυτές του τις προθέσεις μπορούμε να κρίνουμε την ταινία του.
Δεν είναι ντοκιμαντέρ, δε θέλει ν’ ασχοληθεί με τα τότε εσωτερικά του Σύριζα, ούτε τις αντιθέσεις στο εσωτερικό του και τις πολιτικές τάσεις που υπήρχαν. Ίσως και να ήταν καλύτερα έτσι.
Θέλει να καταδείξει το Μεγάλο Μηχανισμό. Όχι άδικα ο νους μου πάει στα έργα του Σαίξπηρ και κυρίως τα ιστορικά του δράματα.
Στη σύγχρονη εποχή και στην Ευρώπη, ο Μεγάλος Μηχανισμός δεν άλλος από το Eurogroup.
Πάντως ο ίδιος λέει ότι παρακολουθούσε για χρόνια την κατάσταση στην Ελλάδα και συγκέντρωνε υλικό.
Η κινηματογραφική φόρμα του Κ. Γαβρά απαιτεί έναν ήρωα που γύρω του αναπτύσσεται ο μύθος. Στα πολιτικά του θέματα επιλέγει πάντα οπτική. Και στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι η θέση ενός εκ των πρωταγωνιστών του ελληνικού δράματος «2015», του Γιάνη Βαρουφάκη, Υπουργού Οικονομικών της κυβέρνησης Αλέξη Τσίπρα, από 25 Ιανουαρίου έως 6 Ιουλίου 2015, όπως ειδικότερα καταγράφεται η εμπειρία του Βαρουφάκη στο βιβλίο του Adults in the Room: My Battle with Europe’s Deep Establishment, (Ανίκητοι Ηττημένοι, Πατάκης, 2017). Η συγκεκριμένη καταγραφή αποτελεί κατ’ ουσίαν το σενάριο της ταινίας και αυτό δηλώνεται απερίφραστα.
Ένιωσα πολύ παράξενα παρακολουθώντας την. Μια αίσθηση deza vu, μία αλήθεια που την είχαμε ζήσει έτσι ακριβώς όπως τη βλέπαμε στο πανί. Θεωρώ ότι αυτό ήταν το πλεονέκτημα και συνάμα το μειονέκτημα της ταινίας.
Ο ρυθμός έντονος, οι καταστάσεις και οι σκηνές γνώριμες, ένα κλίμα βιωμένο, έντονα, με τα καλά του και τα κακά του, από την έξαρση στην σταδιακή κατάπτωση.
Οι πρωταγωνιστές του σοφά επιλεγμένοι. Οι χώροι το ίδιο. Οι σκάλες, τα κτήρια, τα δωμάτια, τα γραφεία, οι προκλήσεις, οι ειρωνείες, τα αμφιλεγόμενα, η μη τήρηση καμίας δεοντολογίας ή τεκμηρίου αληθείας, οι τρικλοποδιές, η διαπόμπευση ενός υπουργού μιας υποτίθεται ανεξάρτητης χώρας, το ροκάνισμα του χρόνου, μια πολιτική αλητεία σε όλο της το μεγαλείο.
Γράφτηκε ότι ο σκηνοθέτης αδίκησε τον Αλέξη Τσίπρα (καταπληκτικός ο Αλέξανδρος Μπουρδούμης) και τον Ευκλείδη Τσακαλώτο (θαυμάσια η επιλογή του Δημήτρη Τάρλοου) εφόσον τον πρώτο τον δείχνει σχεδόν χαμένο και τον δεύτερο να κουβαλάει τα ντοσιέ. Επίσης ότι όλη η κατάσταση στο υπουργικό συμβούλιο έμοιαζε «παιδική χαρά».
Ε, θεωρώ ότι και πολύ τους κολάκεψε. Αυτό που ζήσαμε εμείς ξεπερνάει τη φαντασία του Γαβρά. Πράγματι πήγαιναν να δώσουν μια τέτοια μάχη εγκληματικά επιπόλαια και στο τέλος παραδόθηκαν χωρίς αιδώ…
Ακόμα και το περίφημο plan b, που φυσικά και θα έπρεπε να είχε σχεδιαστεί αλλά και νομιμοποιηθεί πολιτικά με την ενημέρωση και την αποδοχή του λαού, πράγμα που ίσως απαιτούσε εκλογές την Άνοιξη του 2015 και όχι ένα ντεμέκ δημοψήφισμα, το απέδωσε θαυμάσια κινηματογραφικά. Τελικά φαίνεται πως πράγματι μόνο ο Βαρουφάκης, ένας σοσιαλδημοκράτης αουτσάιντερ, που δεν είχε σχέση με το Σύριζα έως τότε, πίστευε πραγματικά «πως αν δε θέλεις τη ρήξη πρέπει να προετοιμαστείς σοβαρά γι αυτήν».
Αλλά απ’ ό,τι αποδείχτηκε, κανένας άλλος από την ηγετική ομάδα δεν πίστευε ούτε επιθυμούσε μια τέτοια προετοιμασία. Κι αυτό το κατανόησαν πολύ γρήγορα οι δανειστές.
Και το γράφω αυτό εγώ, που δεν υπήρξα οπαδός του και που κρατούσα μικρό καλάθι, βλέποντας ένα κόμμα σε αδράνεια ενόσω υποτίθεται έδινε τη μεγαλύτερη μάχη για τη δημοκρατία και τη χώρα ολόκληρη. Φυσικά και υπήρχε αριστερή αντιπολίτευση στο κόμμα, αλλά ο Γαβράς δεν θέλησε να ασχοληθεί με τα εσωτερικά του Σύριζα εκτενώς. Ο στόχος του ήταν άλλος.
Πάντως θα ήθελα να μεταφέρω μια προσωπική μου μαρτυρία.
Ήταν Ιούνιος του 2015 και συνεδριάζει η κοινοβουλευτική Ομάδα του Σύριζα προκειμένου να παρουσιάσει ο Γ. Βαρουφάκης τις «70 σελίδες», όπως έμεινε έκτοτε να λέγονται και που αποτελούσαν την τελευταία πρόταση προς τους δανειστές. Γενικά οι βουλευτές όλοι ήταν αρνητικοί, έθεταν ζητήματα και ο Υπουργός με ευγένεια εξηγούσε ή δεχόταν τις παρατηρήσεις. Κάποια στιγμή, σηκώθηκε να μιλήσει και ένας βουλευτής οικονομολόγος που ανήκε στην Αριστερή Πλατφόρμα και λέει: «Γιάννη, εγώ συνολικά διαφωνώ με το πρόγραμμα γιατί το θεωρώ ούτως ή άλλως υφεσιακό. Όμως επειδή το παρουσιάζεις πάντα σε συνδυασμό με τις προτάσεις σου για την αναδιάρθρωση του χρέους, θεωρώ ότι ακόμα κι αυτό το πρόγραμμα θα στο απορρίψουν οι δανειστές. Και τότε τί κάνουμε;»
Ο Βαρουφάκης απήντησε: «Τότε αναγκαστικά συνεχίζουμε μόνοι μας».
Έγινε μεγάλη αναταραχή στο ακροατήριο και πετάχτηκαν άλλοι βουλευτές της Α.Π. φωνάζοντας: «Ε, τότε γιατί δεν προετοιμαζόμαστε από τώρα για να πάμε μόνοι μας;»
Και αυτός ανταπάντησε: «Αφήστε με να κάνω μια τελευταία προσπάθεια. Άλλωστε αυτό δεν θα το αποφασίσω εγώ (το να πάμε μόνοι μας δηλαδή, ήτοι να φύγουμε από το ευρώ). Αυτό θα το αποφασίσετε εσείς και το κόμμα».
Αυτή η σκηνή είναι κρίμα που δεν μεταφέρθηκε στην ταινία.
Τη συνέχεια τη γνωρίζετε.
Κι ενώ η ροή της ταινίας δικαίωνε το στόχο του σκηνοθέτη, αισθητικά με ενόχλησε τόσο η οπτικοποίηση του αισθήματος του τότε πρωθυπουργού που έλεγε ότι αισθάνεται ως «αγκιστρωμένο ψάρι» που μια το τραβάνε και μια το αφήνουν, όσο και ο χορός των ηγετών της Ευρωζώνης, ένα παραλλαγμένο ΒOLERO, που ακινητοποιεί τον Αλέξη Τσίπρα, παρότι η κατάληξή του στη φωτογραφία με όλους χαμογελαστούς κι αυτόν συνοφρυωμένο, ήταν επιτυχής.
Κάπως η σκηνή μου θύμισε Νίκο Κούρκουλο στο «Ορατότης Μηδέν» ή κάποιους χορευτικούς εφιάλτες στον κινηματογραφικό κόσμο του Δαλιανίδη.
Επίσης το ελληνικό γλέντι στο φουαγιέ του ξενοδοχείου (δεν θυμάμαι ποιάς χώρας), περισσότερο μου θύμισε τη Ρένα Βλαχοπούλου στο «Ραντεβού στον αέρα» που μάθαινε τους Γάλλους συρτάκι σ’ ένα αντίστοιχο ξενοδοχείο.
Εάν μπήκε αυτή η σκηνή ως σαρκασμός για την τουριστική αντίληψη που έχουν οι ευρωπαίοι για την Ελλάδα, έχει καλώς. Διαφορετικά το βρήκα τουλάχιστον άστοχο.
Το μεγαλύτερο ατού της ταινίας δεν ήταν παρά ο Χρήστος Λούλης που υποδύεται το Γιάνη Βαρουφάκη. Συγχαρητήρια για την επιλογή και ουδέν άλλο πέραν αυτού. Πρέπει κανείς να τον δει για να τον θαυμάσει. Νομίζω ότι τον ζήλεψε και ο ίδιος ο Βαρουφάκης.
Γενικά όλο το καστ των ηθοποιών είναι εξαιρετικό. Η Βαλέρια Γκολίνο υποδύεται τη Δανάη Στράτου, η Ζοσιάν Πινσόν την Κριστίν Λαγκαρντ (την πιο συμπαθή περσόνα κατά Βαρουφάκη και Γαβρά, ίσως πράγματι ο Βαρουφάκης να την αποδεχόταν για τη θέση της σχετικά με το κούρεμα του χρέους, άλλωστε είχε πει ότι ουσιαστικά ο ρόλος του ήταν να φέρει σε αντιπαράθεση το ΔΝΤ με το Eurogroup), ο Ούλριχ Τουκούρ τον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, με τον οποίο ο Γαβράς έχει συνεργαστεί στο «Αμήν» και αλλού. Στην ταινία παίζουν ακόμη οι Χρήστος Στέργιογλου, Θάνος Τοκάκης, Θέµης Πάνου και οι Νταν Σούρµανς, Ορελιάν Ρεκουάν, Βενσάν Νεµέτ, ο Αυστριακός Κορνίλιους Οµπόνια, ο Δανός Χένρικ Μπιρτς και ο Ιταλός Φραντσέσκο Ακουαρόλι.
Ο Ιάσων Τριανταφυλλίδης έγραψε και το βρήκα πολύ εύστοχο, ότι «Adults in the Room» γράφεται σε πινακίδα έξω από δωμάτια ξενοδοχείων για ημιδιαμονή, προς γνωστοποίηση ότι απαγορεύεται η είσοδος σε ανηλίκους.
Εν ολίγοις στο Eurogroup γινόταν της@@@@@…
Τελειώνοντας καλό είναι να θυμηθούμε τις άλλες ταινίες του Κ. Γαβρά:
• Z. Για τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, αριστερού βουλευτή συνεργαζόμενου με την ΕΔΑ, στη Θεσσαλονίκη, στις 22 Μάϊου 1983.
• Ομολογία. Για τη συνέχιση των σταλινικών δικών της Μόσχας στις κατεχόμενες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.
• Ειδικό δικαστήριο. Για τις διατεταγμένες δολοφονίες από τα δικαστήρια σκοπιμότητας, στο δωσιλογικό καθεστώς του Βισύ στη Γαλλία.
• Αμήν. Για το ρόλο του Βατικανού στο Ολοκαύτωμα των Εβραίων.
• Κατάσταση Πολιορκίας και Αγνοούμενος. Για την επιβολή του βορειαμερικάνικου ιμπεριαλισμού στις χώρες της λατινικής Αμερικής.
• Χάννα K. Για το ισραηλινό-παλαιστινιακό ζήτημα.
• Στίγμα της προδοσίας. Για τη δράση των ναζιστικών οργανώσεων στις ΗΠΑ.
• Μουσικό κουτί. Για την μεταμόρφωση χιλιάδων ατόμων που διέπραξαν εγκλήματα σε βάρος της ανθρωπότητας, σε «νομοταγείς» πολίτες με την φροντίδα των μυστικών υπηρεσιών.
• Pour Kim Song–Man. Για την υπεράσπιση ενός κρατούμενου συνείδησης στη Νότια Κορέα, ο οποίος υιοθετήθηκε από τη Διεθνή Αμνηστία.
• Το τσεκούρι (2005), Παράδεισος στη Δύση (2009), Το Κεφάλαιο (2012). Τρία έργα με τα προανακρούσματα της διαφαινόμενης κυριαρχίας του εταιρικού καπιταλισμού και των συνεπειών της.
Και τέλος
• Ενήλικες στην Αίθουσα (Adults in the Room, 2019).
