Η μελέτη της Ιστορίας και η εξαγωγή γόνιμων συμπερασμάτων έχουν βαρύνουσα σημασία για το παρόν και το μέλλον και των εγχειρημάτων αναζήτησης και συγκρότησης σύγχρονης λειτουργικής πολιτικής. Χειραφετημένης και χειραφετητικής εργατικής πολιτικής που θα μπορεί να σπα το φράγμα που έχει δημιουργηθεί στη συνείδηση ευρύτερων λαϊκών μαζών με αριστερές ευαισθησίες αλλά και μεγάλου τμήματος της προοδευτικής διανόησης σχετικά με τη δυνατότητα κατάργησης του καπιταλισμού.
1944: Το ελληνικό παράδοξο
Ο Δεκέμβρης του 1944, ο ελληνικός Δεκέμβρης, είναι μια αστείρευτη τέτοια πηγή επίκαιρων διαφιλονικούμενων συμπερασμάτων.
Γι αυτό εξάλλου και η ναυαρχίδα του αστικού τύπου, η Καθημερινή της Κυριακής, την Κυριακή 2 Δεκέμβρη είχε ειδικό πολυσέλιδο ένθετο αφιερωμένο στα «Δεκεμβριανά» και επιπλέον τρεις ολόκληρες σελίδες σε αυτό καθ’ αυτό το σώμα της εφημερίδας, η Εστία πρωτοσέλιδο στις 6 Δεκέμβρη κλπ..
Στην Ελλάδα από τις 10 Μάρτη του 1944, τότε που στο χωριό Βίνιανη της Ευρυτανίας, ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του ΕΑΜ η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), γνωστή ως «Κυβέρνηση του Βουνού», διαμορφώθηκε μια πρωτότυπη πολιτική κατάσταση.
Στη χώρα συνυπήρχαν τρεις διαφορετικές κυβερνήσεις με τον αντίστοιχο στρατό της η καθεμιά: η κυβέρνηση του ΕΑΜ με τον ΕΛΑΣ, η αστική κυβέρνηση του Καίρου με τα αντίστοιχα στρατεύματα και η κυβέρνηση των δοσίλογων και συνεργατών των γερμανών με τα τάγματα ασφαλείας (τους «γερμανοτσολιάδες»).
Είναι φανερό λοιπόν πως η λύση αυτής της κατάστασης – συνύπαρξη τριών διαφορετικών κυβερνήσεων και τριών αντίστοιχων στρατών- θα ερχόταν με επαναστατικό ή αντεπαναστατικό τρόπο.¨
Γι αυτό το σκοπό απαιτούνταν κατάλληλη και έγκαιρη μετεξέλιξη του ιστορικά αναγκαίου αντιφασιστικού μετώπου, του μετώπου των «συμμάχων» ( Αγγλία, Γαλλία , ΕΣΣΔ, Μ. Βρετανία σε διακρατικό επίπεδο), που συγκροτήθηκε τότε με πρωτοβουλία της κομμουνιστικής διεθνούς προκειμένου να ηττηθεί η συμμαχία των ναζί και των φασιστών.Δίχως το μέτωπο αυτό ο Χίτλερ πιθανό να διοικούσε ακόμα την Ευρώπη και όχι μόνο.
Ωστόσο το αντιφασιστικό αυτό μέτωπο, από τη στιγμή που η πλάστιγγα έγειρε οριστικά προς τους συμμάχους, έγκαιρα, αδίστακτα και έντεχνα η Μ. Βρετανία το διέλυε και το μετασχημάτιζε. σε μέτωπο παγκόσμιας κυριαρχίας των ΗΠΑ και Μ. Βρετανίαςυπό την καθοδήγηση του Τσόρτσιλ).
Το σιδηρούν παραπέτασμα
Στις 5 Μαρτίου 1946, ο Ουίνστον Τσόρτσιλ έφτασε στη μικρή πόλη Φούλτον του Μιζούρι. Στη φημισμένη ομιλία του στο Φούλτον μερικούς μήνες αργότερα περιέγραφε με δραματικό τρόπο το ρήγμα ανάμεσα στους πρώην συμμάχους:
Στην ομιλία του που την τιτλοφόρησε «Τα νήματα της ειρήνης», περιέγραψε το όραμά του για
τη μεταπολεμική πραγματικότητα, όπου οι ΗΠΑ και η Βρετανική Κοινοπολιτεία θα απολάμβαναν μια «ειδική σχέση, σχεδιασμένη να καθοδηγήσει (διάβαζε να κυριαρχήσει πάση θυσία παγκόσμια) τη διεθνή κοινότητα στην αντιμετώπιση της αυξανόμενης απειλής που συνιστούσε η Σοβιετική Ένωση».
Η πολιτική αυτή που ξεκαθάριζε με σαφήνεια την στρατηγική του βρετανικού και κατ’ επέκταση του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού είχε καιρό πριν κατασταλάξει στην βρετανική ελίτ. Η ομιλία για «το Σιδηρούν Παραπέτασμα», όπως έγινε στη συνέχεια γνωστή η ομιλία στο Φούλτον, ήταν μια καθοριστική στιγμή στην ιστορία.
Προάγγελος της ήταν η ένοπλη βρετανική επέμβαση στην Ελλάδα το Δεκέμβρη του 44.
Η Ελλάδα με το νησιωτικό της σύμπλεγμα ήταν (και είναι) μια χώρα σημαίνουσας γεωπολιτικής βαρύτητας, σταυροδρόμι στην περιοχή της Μεσογείου, «επόπτης» της διώρυγας του Σουέζ, δρόμος εμπορίου ανάμεσα σε Ευρώπη, Ασία και Αφρική.
Η Ελλάδα λοιπόν αποτελούσε σπουδαίο στόχο για τον Βρετανικό Ιμπεριαλισμό.
Ταυτόχρονα η Ελλάδα είχε ισχυρό αντιφασιστικό ένοπλο τμήμα, με ηγεμόνα τον ΕΛΑΣ Ο ΕΛΑΣ, με την πολεμική του δράση, καθήλωσε κατά καιρούς στη χώρα μας 8-12 γερμανικές Μεραρχίες. Προξένησε στους ναζί και στους φασίστες βαριές απώλειες σε νεκρούς (30.000). Συνέλαβε 6.500 αιχμαλώτους. Από την πολεμική δράση του ΕΛΑΣ εναντίον των στρατευμάτων κατοχής καταστράφηκαν 37 μεγάλες γέφυρες, 85 ατμομηχανές, 1.000 περίπου βαγόνια και πάνω από 1.000 αυτοκίνητα.
Οι ελληνικές αστικές δυνάμεις είτε γιατί συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς, είτε γιατί δραπέτευσαν στη Μέση Ανατολή – σε συνδυασμό με το τεράστιο πολιτικό κύρος του ΕΑΜ λόγω της δράσης του στη συνολική στήριξη του ελληνικού λαού – είχαν μειωμένη λαϊκή επιρροή.
Σε αυτές τις συνθήκες είναι χαρακτηριστική η σαφήνεια και η διαύγεια των εκτιμήσεων του Τσόρτσιλ: Όταν την 1η Δεκέμβρη του 1944 οι υπουργοί του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ παραιτήθηκαν και η ΚΕ του ΕΑΜ αποφάσισε να καλέσει το λαό σε συλλαλητήριο διαμαρτυρίας στις 3 Δεκέμβρη και στις 4 Δεκέμβρη να κηρυχθεί γενική απεργία, ο Τσόρτσιλ ομολογεί στα απομνημονεύματά του:
«Ο Παπανδρέου και οι απομείναντες υπουργοί του είχαν χάσει πλέον και το τελευταίο ίχνος επιβολής».
Ωστόσο η Ελλάδα παρέμενε κρίσιμο διακύβευμα για τους Εγγλέζους.
Γι αυτό, και το λόγο πλέον είχαν η ανοιχτή συμμαχία των Άγγλων με τις δυο κυβερνήσεις, των δοσίλογων και συνεργατών των γερμανών και της κυβέρνησης του Καίρου με τους αντίστοιχους στρατούς τους και τα όπλα.
Η στρατιωτική επέμβαση των Άγγλων το Δεκέμβρη του 1944 με 80.000(!) στρατό, εκατοντάδες τανκς και ένα σμήνος βομβαρδιστικών πριν καν ολοκληρωθεί η αποχώρηση των Γερμανών από την Ελλάδα.
Χαρακτηριστική είναι η ωμότητα των στόχων και εντολών του Τσόρτσιλ προς τα ένοπλα βρετανικά τμήματα: «πρώτος σκοπός μας με προτεραιότητα υπέρτατης τάξεως είναι νίκη στην Αθήνα», εξασφαλίζοντας την αποστολή νέων βρετανικών δυνάμεων. Αντίστοιχα τόνιζε στον Σκόμπι:
«Είσθε υπεύθυνος, για την τήρηση της τάξης στην Αθήνα και πρέπει να εξουδετερώσετε ή να συντρίψετε όλες τις δυνάμεις του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ που θα πλησιάσουν προς την πόλη (…) Μην διστάσετε πάντως να ενεργείτε σαν να βρίσκεστε σε κατεχόμενη πόλη, όπου έχει ξεσπάσει τοπική εξέγερση…».(Σόλων Ν. Γρηγοριάδης).
Κι έτσι ξεκίνησαν τα «Δεκεμβριανά», η μάχη των 33 ημερών της Αθήνας .
Οι απώλειες των Βρετανών στις μάχες της Αθήνας και του Πειραιά ήταν 210 νεκροί και 1.000 περίπου τραυματίες. Οι απώλειες αυτές των Βρετανών συγκρίνονται με τις αντίστοιχες των Γερμανών στην εισβολή του Απρίλη 1941 στη χερσαία Ελλάδα.
Οι απώλειες των εγχώριων αστικών ενόπλων δυνάμεων αριθμούσαν περίπου 1.000 – 1.200 νεκρούς.
Οι απώλειες του ΕΛΑΣ δεν ήταν δυνατό να καταγραφούν με ακρίβεια καθώς πολλοί από τους μαχητές του ήταν άμαχοι εθελοντές τα ονόματα των οποίων δεν καταγράφηκαν πουθενά. Ωστόσο, υπολογίζεται ότι οι νεκροί των στρατιωτικών και πολιτικών οργανώσεων του ΕΑΜ ήταν περίπου 2.000.
Τα θύματα μεταξύ των αμάχων, των κατοίκων των λαϊκών συνοικιών της Αθήνας και του Πειραιά ενδεχομένως να έφτασαν και τις 3.000, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν θύματα των 1.326 (!) επιχειρήσεων της βρετανικής αεροπορίας. «Δεκέμβρης – Εμφύλιος 1944 – 1949, εκδ. «Κ. Καπόπουλος», Αθήνα, 1994, σελ. 118. και Σπύρος Κωτσάκης, «Δεκέμβρης του 1944» στην Αθήνα, «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1986, σελ. 78 – 79.)
Είναι χαρακτηριστικό της αποφασιστικότητας των Άγγλων ιμπεριαλιστών ότι οι Άγγλοι, μετά τη στροφή που έκαναν, βομβάρδιζαν τον Πειραιά, αλλά όχι πλέον αποκλειστικά τις γερμανικές εγκαταστάσεις στο λιμάνι αλλά τις λαϊκές συνοικίες Καμίνια, Κοκκινιά κλπ που ήταν ισχυρό το ΕΑΜ
Με μέθοδο και αδίστακτα
Για να μπορούν να φέρουν σε πέρας τα σχέδιά τους, οι Εγγλέζοι και οι ντόπιοι υποτακτικοί τους δεν δίστασαν, αμέσως μετά την απελευθέρωση, να διατηρήσουν, στο μέγιστο δυνατό βαθμό, ανέπαφο το κράτος και τους μηχανισμούς των Κουίσλιγκς, όλο δηλαδή εκείνο το συρφετό των δοσιλόγων που στήριξε στη χώρα τη φασιστική κατοχή.
Στην Πελοπόννησο, για παράδειγμα, απαγόρευσαν τις λαϊκές συγκεντρώσεις, εμπόδισαν την ελεύθερη μετακίνηση των τμημάτων του ΕΛΑΣ, έθεσαν περιορισμούς στις ώρες κυκλοφορίας των πολιτών, έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να προστατεύσουν τους ταγματασφαλίτες. Κι όταν οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ συλλάμβαναν δοσίλογους, οι Βρετανοί τους παραλάμβαναν, τους έκλειναν προσωρινά σε στρατόπεδα και, στη συνέχεια, τους μετέφεραν σε νησιά, όπου τους εκγύμναζαν και τους προετοίμαζαν για να τους χρησιμοποιήσουν ενάντια στο λαϊκό κίνημα.
Οι Βρετανοί σε άλλες περιοχές της χώρας δεν προέβησαν σε πολεμικές ενέργειες, ξύπνησε όμως μέσα τους ο αποικιοκράτης κατακτητής και φερόντουσαν ανάλογα.
Στην Κρήτη συμφώνησαν με την γερμανική μεραρχία να παραμείνει επιπλέον οχτώ μήνες – αποχώρησαν τον Μάη του 1945 – για να αντιμετωπίσουν από κοινού τον ΕΛΑΣ Κρήτης.( Μάρω Δούκα, Το δίκιο είναι ζόρικο πολύ, Πατάκης).
Στο Καστελόριζο,όταν οι Βρετανοί διαδέχθηκαν τους γερμανούς καταχτητές (Οκτώβρης 44), τότε σύλησαν τα εγκαταλειμμένα σπίτια των ντόπιων οι οποίοι το 43 είχαν φύγει πρόσφυγες – άλλοι στις τουρκικές ακτές και άλλοι στο προσφυγικό στρατόπεδο Νουζεϊράτ στη Γάζα της Παλαιστίνης – για να σωθούν από τα γερμανικά στούκας. Όταν οι κάτοικοι του νησιού ζήτησαν να επιστρέψουν η πιο εύπορη περιοχή του νησιού πυρπολήθηκε από τους «συμμάχους» προκειμένου να καλυφθούν οι λεηλασίες τους!. Στην πυρκαγιά καταστράφηκαν 1.400 σπίτια!!! (Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, Τεύχος 131).
Οι Άγγλοι λοιπόν με επικεφαλής τον Τσόρτσιλ και με τον κληρονομημένο πολιτισμό των αποικιοκρατών διέλυαν μονομερώς το αντιφασιστικό μέτωπο και συγκροτούσαν ένα πολιτικό μέτωπο αστικής κυριαρχίας με νέο ένοπλο στρατό και διαφορετικά κόμματα υπό τον Γ. Παπανδρέου, τον Θεμιστοκλή Σοφούλη, τον Πλαστήρα, τον Παπάγο και τους συνεργάτες των Γερμανών.
Ωστόσο οι Εαμογενείς δυνάμεις, με αποκλειστική ευθύνη της τότε ηγεσίας του ΚΚΕ και της Κομινφόρμ, επέμεναν στη διατήρηση του αντιφασιστικού μετώπου: Η ΚΕ του ΕΑΜ συνήλθε έκτακτα τέλος Νοέμβρη του 1944 και ενέκρινε απόφαση στην οποία, αφού τόνιζε ότι αγωνίζεται για τη διατήρηση της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας με την προϋπόθεση ότι θα βάλει άμεσα σε εφαρμογή το εξαγγελλόμενο πρόγραμμά της…, διακήρυχνε ότι μοναδική λύση, που εξυπηρετεί την ησυχία του λαού και την ομαλότητα, είναι η πλήρης αποστράτευση όλων των ενόπλων δυνάμεων: ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ-Ορεινής Ταξιαρχίας-Ιερού Λόχου και των σχηματισμών Μέσης Ανατολής, η εκκαθάριση των σωμάτων ασφαλείας και των κρατικών υπηρεσιών, η τιμωρία των προδοτών.
Το ΚΚΕ και οι πολιτικές δυνάμεις που συγκροτούσα το ΕΑΜ αντί να μετεξελίξουν το αντιφασιστικό μέτωπο σε επαναστατικό μέτωπο εξουσίας, με τις αντίστοιχες πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις, το επέκτειναν ως ακορντεόν και το χρησιμοποιούσαν δια πάσαν πολιτική κατάσταση.
Γι αυτό εξάλλου και στις κρίσιμες στιγμές πάντα κάτι «περίμεναν». Περίμεναν το 44 με τις κύριες ένοπλες δυνάμεις του ΕΛΑΣ στρατοπεδευμένες έξω από την Αθήνα. Αργότερα,περίμεναν πάνω από ένα χρόνο (ως τέλος του 47) για την κήρυξη γενικευμένου ένοπλου αγώνα. Στην ουσία περίμεναν το ανύπαρκτο, τη δημιουργία κεντροαριστερής αντιφασιστικής κυβέρνησης τη στιγμή που το αντιφασιστικό μέτωπο είχε μονομερώς διαλυθεί.
Είναι ενδεικτικό πως ο Ε. Αβέρωφ, ανώτατο στέλεχος, υπουργός των κυβερνήσεων και πρόεδρος της ΝΔ την περίοδο 1981- 84 υπογραμμίζει στο βιβλίο του «Φωτιά και Τσεκούρι» πως αν έλλειπε αυτή η καθυστέρηση τότε πιθανόν ο Ζαχαριάδης θα κυβερνούσε την χώρα.
Το 1944- 46 λοιπόν δεν ήταν περίοδος εμφυλίου.
Ήταν η περίοδος της δεύτερης κατοχής στην Ελλάδα, η περίοδος της Αγγλικής κατοχής.
Στην περίοδο αυτή και στον αγώνα αυτό το ΕΑΜ δεν ήταν πως δεν πήρε την εξουσία, ήταν πως την είχε και την έχασε με την έγκαιρη αντεπαναστατική ένοπλη επέμβαση των Άγγλων και την εμμονή του ΚΚΕ σε μια πολιτική δίχως μέλλον.
Αν γράφτηκαν λοιπόν αυτές οι γραμμές γράφτηκαν για ένα λόγο: Για να συμβάλλουν στη γνώση και αναγκαιότητα της πολιτικής της μετεξέλιξης των μετώπων ανάλογα με τις εξελίξεις της Ιστορίας. Γι αυτό τον απλό αλλά κρίσιμο λόγο.
………………………………………………………………………………………………………………………………..
Δεν είναι λίγοι τόσο από το χώρο της κομμουνιστικής αλλά και μη αριστεράς καθώς και πολιτικοί της «άλλης πλευράς» που ισχυρίζονται πως η αντιφατική και ηττοφόρα τελικά αυτή πολιτική οφείλεται κατ’ αποκλειστικότητα και στην ηγεσία του ΚΚΕ.
Η άποψη αυτή είναι άδικη και ανιστόρητη. Είναι λάθος.
Στον πυρήνα της τότε κομμουνιστικής διεθνούς και του μετέπειτα Κομινφόρμ εμφιλοχωρούσαν ήδη αδιέξοδες απόψεις του μετέπειτα ανοιχτού «ιστορικού συμβιβασμού» αλά Μπερλίγκουερ, της δημιουργίας εν ολίγοις συγκυβερνήσεων με ορισμένα τμήματα αστικών κομμάτων.
Βάση της αντίληψης αυτής ήταν η άποψη του Τολιάτι, επιφανούς ηγέτη της κομμουνιστικής διεθνούς, πως η αστική δημοκρατία και το αστικό κράτος, λόγω της ισχυρής μεταπολεμικής ανάπτυξης των κομμουνιστικών κομμάτων, είχαν μετασχηματιστεί τόσο ώστε μέσω μιας κυβερνητικής διαχείρισης με ισχυρή την παρουσία των κομμουνιστών η πορεία προς τη νέα κοινωνία θα άρχιζε.Εξ ου και η συμμετοχή των κομμουνιστών σε κυβερνήσεις υπό τον Ντεγκόλ στη Γαλλία, τους Χριστιανοδημοκράτες στην Ιταλία, τον Παπανδρέου στην Ελλάδα.
Αντ’ αυτού φυσικά, όπως η πράξη και η Ιστορία έδειξαν, είχε ήδη αρχίσει η πορεία προς την εξαφάνιση των φορέων τέτοιων αντιλήψεων.
