Η επιστήμη είναι κοινωνική ανθρώπινη δραστηριότητα με αντικείμενο μελέτης. Αυτές τις μέρες εμφανίζεται ξανά μια συζήτηση στην Αριστερά μεταξύ “επιστημονιστών” και “κριτικών προς την επιστήμη” με επίκεντρο την πανδημία και τμήματα των λαϊκών τάξεων που αυθόρμητα ή και όχι αμφισβητούν μέτρα που προτείνονται, όπως η χρήση μάσκας.
1. Η επιστήμη ως κοινωνική δραστηριότητα φέρει φορτίο, είναι ιστορικά προσδιορισμένη, διαπλέκεται με την ταξική πάλη εσωτερικά και εξωτερικά, συνδέεται με επιχειρηματικά σύμπλοκα, κέρδη, κράτη, κοινωνικά συμφέροντα.
2. Ο επιστήμονας λειτουργεί μέσα σε ένα ιστορικό περιβάλλον, έχει ψυχοσύνθεση, αντιλήψεις, κοινωνική καταγωγή, οικονομική κατάσταση κοκ συνεπώς μια σειρά από παράγοντες εξωτερικοί του αντικειμένου και των μεθόδων μελέτης επιδρούν στην εργασία του. Δεν είναι το ρομπότ της αλήθειας.
Συνεπώς, η αξίωση της επιστήμης ως ουδέτερης δύναμης που στέκει πάνω από τάξεις, αντιθέσεις, ιδεολογίες, συμφέροντα αρνείται ένα μεγάλο μέρος της φύσης της επιστήμης.
3. Η επιστήμη δεν πορεύεται από αλήθεια σε αλήθεια, δεν προχωρά γραμμικά. Η επιστήμη κινείται και μέσα από λάθη, μερικότητες, θεωρίες που κλονίζονται και απορρίπτονται ή ενσωματώνονται σε νέες. Είναι πολλές οι αλλαγές παραδειγμάτων και οι ανατροπές σε επιστημονικές διαπιστώσεις αιώνων ακόμη και στις πιο συμπαγείς θετικές επιστήμες.
4. Το αντικείμενο μελέτης και η επιστημονική περιγραφή του δεν ταυτίζονται. Το DNA δεν έχει τη λογική κώδικα πληροφορικής. Εμείς αξιοποιούμε έναν πληροφορικό κώδικα γιατί προς το παρόν είναι ερμηνευτικά επαρκέστερος. Οι περιγραφές και τα εργαλεία μπορούν να αντικατασταθούν από επαρκέστερα μέσα από την κριτική των υπαρχόντων και την αναζήτηση.
Τα παραπάνω ωθούν σημαντικά τμήματα των υποτελών στρωμάτων σε μία αυθόρμητη αμφισβήτηση της επιστήμης και του επιστήμονα. Αυτή η αμφισβήτηση μπορεί να ξετυλιχθεί προς κάθε κατεύθυνση ανάλογα με τον τρόπο και την επάρκεια των παρεμβάσεων που θα πραγματοποιηθούν.
– Αυτή η αμφισβήτηση ωστόσο δεν περνάει απαρατήρητη και από το κεφάλαιο, μερίδες του και κόμματά του. Δεν είναι τυχαία η διασπορά χιλιάδων βίντεο στο διαδίκτυο σε πολλές περιπτώσεις με εκατομμύρια views που ισχυρίζονται ότι ο HIV είναι κατασκευασμένος ιός ή ότι έχουν ανακαλυφθεί οι θεραπείες για τον καρκίνο αλλά παραμένουν κρυφές.
– Από την άλλη, όμως, δεν πρέπει να ξεχνάμε κινήματα αμφισβήτησης ριζοσπαστικού χαρακτήρα που οριοθέτησαν κοινωνικά με προοδευτικό τρόπο την επιστήμη της εποχής τους. Πχ. κινήματα με εμπλοκή ακόμη και μελών της επιστημονικής κοινότητας που έπαιξαν ρόλο στον καθορισμό της βιοηθικής σε περιπτώσεις κλωνοποιήσεων ή εφαρμογής τεχνολογίας του ανασυνδυασμένου DNA.
5. Ένα κρίσιμο σημείο που δεν πρέπει να μας διαφεύγει είναι το γεγονός ότι αυτή η αμφισβήτηση στην επιστήμη από τις λαϊκές μάζες έρχεται σε ένα έδαφος ανάπτυξης ορισμένων προαντιλήψεων που διαμορφώνονται και μεταβιβάζονται εντός του κυρίαρχου πολιτισμού (τελεολογικές προσλήψεις, απλοϊκές ιεραρχικές κατανομές, ενδογενής αιτιοκρατία σε φυσικά φαινόμενα κλπ) το οποίο ωθεί στο να φαίνονται διαισθητικά πιο συμπαθείς οι θεωρίες συνωμοσίας. Γι’ αυτό και αυτές οι θεωρίες σε διάφορες διαβαθμίσεις δεν είναι προσφιλείς απλά σε κάποιους περιθωριακούς “ψεκασμένους” αλλά αποτελούν ερμηνευτικό σχήμα που υιοθετούν μεγάλα τμήματα του πληθυσμού.
6. Αφού ανέφερα όλα τα παραπάνω, να πούμε και αυτό. Η επιστήμη είναι μια δραστηριότητα του ανθρώπου η οποία οργανώθηκε προκειμένου να γίνει αντιληπτή η πραγματικότητα. Σε αυτό το πλαίσιο η επιστήμη έχει απελευθερωτικό πυρήνα γιατί είναι η οργανωμένη προσπάθεια της ανθρωπότητας να γνωρίσει τον κόσμο. Ένας κατασκευαστής πλοίων οφείλει να στηριχθεί στην υπάρχουσα γνώση της φυσικής και της μηχανικής για να κάνει ένα πλοίο να επιπλέει. Το εμβόλιο της πολιομυελίτιδας κατασκευάζεται στηριγμένο στη γνώση μας για το συγκεκριμένο αντιγόνο. Εκατομμύρια σπίτια έχουν φως γιατί υπάρχει μια ολόκληρη τεχνολογία βασισμένη σε επιστημονικές διαπιστώσεις που έχουν αποδείξει το κύρος τους κοκ. Συνεπώς, η κριτική στον κοινωνικό χαρακτήρα της επιστήμης δεν μπορεί να αγνοεί την ουδέτερη πλευρά της. Γνώσεις και αλήθειες οι οποίες θα έχουν ισχύ σε οποιοδήποτε κοινωνικό σύστημα.
7. Με βάση τα παραπάνω η Αριστερά δεν μπορεί να διχάζεται σε “αντιεπιστημονιστές” και “επιστημονιστές” μεταφέροντας στο εσωτερικό της τις αντιθέσεις του συστήματος. Η κριτική στην επιστήμη οφείλει να συνδυαστεί με γνώση και διαρκή ενημέρωση για το επιστημονικό κεκτημένο της εποχής μας. Αριστερά χωρίς ζωηρή εμπλοκή με τις επιστημονικές κατακτήσεις και τις επιστημονικές προοπτικές της εποχής μας είναι παρωχημένη, βαρετή, γκρινιάρα και δεν μπορεί να επικοινωνήσει με τίποτα νέο, πόσο μάλλον να το αγκαλιάσει και να του δώσει προγραμματική προοπτική. Μια Αριστερά αφημένη στο “άρμα” της επιστημονικής προόδου είναι νωθρή και αποσπασμένη από τη “γενεσιουργό” δύναμη του μαρξισμού, την κριτική.
8. Ελπίζω η σταθερή ενασχόληση με την πολιτική ή τα κινήματα που κάθε τόσο παίζουν να μη μας άφησε το κουσούρι της θεωρητικής οκνηρίας. Της αντιπαράθεσης με εύκολες ατάκες που περισσότερο καλύπτουν αντανακλαστικές μας ανάγκες παρά γνώση και κατανόηση του κόσμου. Ελπίζω, ότι αυτή η περίοδος υποχώρησης θα συνδυαστεί με ένα πλήθος ομίλων και ομάδων θεωρητικών, επιστημονικών, εμπειρικών όπως έγινε στο αντίστοιχο κύμα του τέλους του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ου. Έτσι θα βγουν ξανά τα εργαστήρια του κομμουνισμού του 21ου αιώνα και όχι από σχηματισμούς όπου η επιστήμη και η θεωρία λειτουργούν σαν θεραπαινίδες της εκάστοτε πολιτικής. Ελπίζω, επίσης ότι θα κατακτήσουμε ξανά το πνεύμα του να μαθαίνουμε, να συζητάμε και να παρεμβαίνουμε με γνώση και όχι με κεκτημένη ταχύτητα.
