Κριτική παρουσίαση του βιβλίου «Left Is Not Woke» (Η αριστερά δεν είναι Woke) της Σούζαν Νάϊμαν
Πηγή: Jacobin.com
Μεταφράζει η Αντωνία Πάνου
Ο Χέγκελ υποστήριζε ότι η σοφία για μια ιστορική περίοδο έρχεται συχνά μόνο αφού αυτή έχει τελειώσει. Καθώς το woke χάνει την κυριαρχία του, μπορούμε να δούμε καλύτερα τις επιπτώσεις του στη σοσιαλιστική πολιτική οπτική.
Το βιβλίο της Σούζαν Νάιμαν «Left Is Not Woke» είναι ένα υπέροχο μικρό βιβλίο. Το είδος που θα έπρεπε να γράφουν οι περισσότεροι διανοούμενοι. Η πρόζα της Νάιμαν είναι ζωντανή και αναζωογονητικά ατρόμητη. Δεν βασίζεται σε περίπλοκες προτάσεις ή στην παθητική φωνή για να ωραιοποιήσει τις αντιπαραθέσεις. Παίρνει θέση και επιμένει σε αυτήν. Ούτε πάσχει από το σύμπλεγμα της αντίστροφης θυματοποίησης που είναι σύνηθες σε τόσους πολλούς “αντι- woke” συγγραφείς. Αυτό είναι ένα βιβλίο που μπορείτε να προτείνετε σε φίλους και μέλη της οικογένειας, ακόμη και σε εκείνους που διαφωνούν με την αρχική της παραδοχή.
Για τη Σούζαν Νάιμαν, το woke («αφύπνιση») δεν είναι ένα εγχείρημα που μπορεί δικαίως να αντλήσει την έμπνευσή του από την προοδευτική πολιτική παράδοση. Και ενώ έχουν γίνει πολλά για τις πολιτικές υποχρεώσεις της ρητορικής του woke, λίγοι επικριτές του από την Αριστερά έχουν προσφέρει ένα διαρκές επιχείρημα για το τι ορίζει την Αριστερά και γιατί το «να μένεις woke» μπορεί να έρχεται σε αντίθεση με αυτήν.
Το επιχείρημα της Neiman, που αναπτύσσεται σε τέσσερα μεγάλα κεφάλαια, είναι ότι η «αφύπνιση» (wokeness) δεν είναι απλώς ξένη προς τις αρχές της Αριστεράς, αλλά αντίθετη προς αυτές. Πρόκειται για ένα επιχείρημα που, όπως ήταν αναμενόμενο, έχει συγκεντρώσει εχθρούς της – ένας κριτικός αποκάλεσε το βιβλίο της «μια κραυγή που προκαλεί ανατριχίλα».
Αλλά μακριά από μια κραυγή, η γραφή της Σούζαν Νάιμαν είναι συναρπαστική και ευαίσθητη. Η ιδεολογία του κινήματος woke, όπως το ορίζει η ίδια, είναι μια ιδεολογία που ανάγει όλες τις ομάδες στο «πρίσμα της περιθωριοποίησής τους». Με τον τρόπο αυτό, προβάλλει έναν έμμεσο ισχυρισμό για την κοινωνία, ως ένα σύνολο συγκρούσεων που έχουν τις ρίζες τους στη δυναμική της εξουσίας μεταξύ αντίπαλων ομάδων (μαύροι εναντίον λευκών, cis εναντίον τρανς, στρέιτ εναντίον γκέι και πάει λέγοντας). Η Σούζαν Νάιμαν προσφέρει ένα προκλητικό ερώτημα στην αρχή: «Τι θεωρείτε πιο ουσιώδες: τα ατυχήματα (μειονεξίες με τα οποία γεννιόμαστε ή τις αρχές που θεωρούμε και υποστηρίζουμε; Παραδοσιακά, ήταν η Δεξιά που επικεντρώθηκε στο πρώτο, η Αριστερά που έδωσε έμφαση στο δεύτερο».
Φυλετισμός, εξουσία και μοίρα
Το βιβλίο χωρίζεται σε κεφάλαια όπως «Οικουμενικότητα εναντίον φυλετισμού», «Δικαιοσύνη εναντίον εξουσίας» και «Πρόοδος εναντίον καταδίκης». Σε κάθε περίπτωση, καταδεικνύει πώς η λογική «της αφύπνισης» ( του wokeness) εμπίπτει στη δεξιά πλευρά της δυάδας.
Για την Σούζαν Νάιμαν, το να είσαι woke σημαίνει να έχεις μια φυλετική κοσμοθεωρία, μια κοσμοθεωρία που λέει ότι η ομάδα στην οποία εντάσσεσαι -in-group- (που ορίζεται από το χρώμα του δέρματος, ή το φύλο, ή την εθνικότητα, ή ακόμα και από εκείνους που αυτοπροσδιορίζονται ως «προοδευτικοί») είναι «καλή» και η ομάδα στην οποία δεν εντάσσεσαι- out-group- είναι «κακή». Αυτό, υποστηρίζει, είναι κοντά στην κοσμοθεωρία του Γερμανού νομικού Καρλ Σμιτ, ο οποίος θεωρεί «την ουσία της πολιτικής ως μια διαρκή πάλη μεταξύ φίλου και εχθρού». Αυτό το είδος της πολικότητας μπορεί να φαίνεται φυσικό σε όλες τις μορφές δημοκρατικής πολιτικής – άλλωστε, οι λαϊκιστικές και σοσιαλιστικές εκκλήσεις βασίζονται σε μια αφήγηση που χωρίζει τον κόσμο ανάμεσα στο λαό ή τους εργαζόμενους και την ελίτ ή τους πλούσιους – αλλά υπάρχει κάτι πολύ διαφορετικό στην «πολιτική θεολογία» του Σμιτ.
Πρώτον, τυχαίνει οι ιδέες του Σμιτ να αποτέλεσαν έμπνευση για τον ναζισμό, και ο ίδιος ο Σμιτ δεν αποκήρυξε ποτέ την υποστήριξή του στο Τρίτο Ράιχ. Η κοσμοθεωρία του περί «φίλου-εχθρού» είναι χτισμένη γύρω από την έννοια των οριζόντιων, ανεπίλυτων, συγκρούσεων μεταξύ ασυμβίβαστων ομάδων (σε αντίθεση με τη διαλεκτική εργασίας-κεφαλαίου που θα μπορούσε να ξεπεραστεί μέσω της κατάργησης της μισθωτής εργασίας). Γι’ αυτόν, όλες οι έννοιες στην πολιτική μπορούν να αναχθούν στις ομαδοποιήσεις φίλου-εχθρού. Υπό αυτό το πρίσμα, είναι αδύνατο να επικαλεστούμε κάποια ανώτερη αντικειμενική ή ηθική κρίση έξω από τη δυναμική αυτών των ομάδων. Ο Σμιτ «απέρριψε τον οικουμενισμό, κάθε αντίληψη περί δικαιοσύνης που υπερβαίνει την έννοια της εξουσίας» και την ίδια την έννοια της προόδου. Ενστερνίστηκε ένα όραμα της πολιτικής όπου η συλλογικοποίηση της εχθρότητας είναι ο στόχος. Δεν είναι περίεργο που θεωρούσε περιττή τη δημοκρατική διαβούλευση.
H Σούζαν Νάιμαν προσφέρει ένα προκλητικό ερώτημα στην αρχή: «Τι θεωρείτε πιο ουσιώδες: τα ατυχήματα με τα οποία γεννιόμαστε ή τις αρχές που εξετάζουμε και υποστηρίζουμε;».
Το να είσαι woke σημαίνει να είσαι ομοίως αλλεργικός στους ισχυρισμούς περί οικουμενικότητας και στις επικλήσεις σε αντικειμενικά πρότυπα καλοσύνης. Πράγματι, η πλαστότητα του οικουμενισμού αποκαλύπτεται ως η στενή προοπτική των «νεκρών λευκών». Η Σούζαν Νάιμαν δείχνει πόσο σαθρή είναι αυτή η λογική. Διασώζει τους διαφωτιστές, ιδίως τον Ιμμάνουελ Καντ, από τους επίδοξους επιτιθέμενους, αποδεικνύοντας ότι ήταν η επιδίωξη μιας συστηματικής θεωρίας της δικαιοσύνης -που βασιζόταν στην πίστη στην καθολική ανθρώπινη ικανότητα για λογική- που επέτρεψε σε αυτούς τους νεκρούς λευκούς τύπους να οραματιστούν μια κοινωνία πέρα από τον σκοτεινό και αρχαϊκό φυλετισμό της μεσαιωνικής Ευρώπης. Από αυτές ακριβώς τις εκκλήσεις ξεπήδησαν τα κινήματα κατά της δουλείας και υπέρ της δημοκρατίας. Η αφυπνιστική απόρριψη του Διαφωτισμού, επομένως, αντιπροσωπεύει έναν ασυνείδητο εναγκαλισμό ενός είδους νιτσεϊκού αγώνα εξουσίας. Μια επαναβεβαίωση του «η φυλή μου εναντίον της δικής σου».
Συναφώς, το να είσαι ξύπνιος (Woke) σημαίνει να έχεις μια μηδενιστική θεώρηση της ιστορίας. Ίσως το ισχυρότερο κεφάλαιο Σούζαν Νάϊμαν, και το πιο καυστικό, είναι εκείνο στο οποίο υπερασπίζεται την ίδια την έννοια της ανθρώπινης προόδου. «Προοδευτικός» γράφει «θα ήταν το σωστό όνομα για όσους κλίνουν προς τα αριστερά σήμερα, αν δεν ασπάζονταν φιλοσοφίες που υπονομεύουν την ελπίδα για πρόοδο». Αντ’ αυτού, οι σημερινοί σταυροφόροι της αφύπνισης (του woke) δεν παρουσιάζουν την ιστορία παρά ως μια παρέλαση φρίκης. Μια ασταμάτητη κατρακύλα προς τα Γόμορρα. Όλα όσα νομίζετε ότι είναι καλά; Η ιδέα της ανθρώπινης προόδου, η λογική, η επιστημονική πρόοδος – ακόμη και τα μαθηματικά – είναι όλα στην πραγματικότητα ρατσιστικά. Είναι μια παρανοϊκή κοσμοθεωρία που κάνει τους ανθρώπους να βλέπουν ακόμα και τα πιο αθώα πράγματα ως εκδηλώσεις του κακού. Ένας λευκός άντρας αστέρας της κάντρι διασκευάζει μια ποπ μπαλάντα της δεκαετίας του 1990 γραμμένη από μια μαύρη λεσβία; Να γιατί θα πρέπει να αισθάνεστε άσχημα γι’ αυτό.
Μέρος αυτού του μηδενισμού, σύμφωνα με Σούζαν Νάιμαν, εισήχθη λαθραία στην Αριστερά από τον Μισέλ Φουκώ. Τα θεωρητικά έργα του Φουκώ αγκαλιάστηκαν ευρέως από εκείνους που μπέρδεψαν το ανατρεπτικό του ύφος με τη ριζοσπαστική του ουσία. Όπως σημειώνει η Σούζαν Νάιμαν: «Ο Φουκώ έγραψε βιβλία που δόξαζαν αυτούς που βρίσκονταν στο περιθώριο της κοινωνίας: τον παράνομο, τον τρελό».
Παρόλα αυτά, αυτό που έλειπε από τον Φουκώ ήταν ένα σαφές ηθικό θεμέλιο. Ήταν εντελώς αντίθετος με τις κανονιστικές κρίσεις και, ως εκ τούτου, απέφευγε την πεποίθηση ότι η κοινωνία θα έπρεπε να είναι καλύτερη. Ο Νόαμ Τσόμσκι υποστήριξε περίφημα ότι ο Φουκώ ήταν το πιο ανήθικο άτομο που είχε γνωρίσει ποτέ. Υπάρχει ένα μάθημα εδώ σχετικά με την παράσταση της παράβασης που υποκαθιστά την πολιτική δέσμευση. Για την Σούζαν Νάιμαν, η ιδιοφυΐα του Φουκώ ήταν ότι πάντρεψε ένα ριζοσπαστικό ύφος με ένα μήνυμα που «ήταν τόσο αντιδραστικό όσο οτιδήποτε έγραψε ποτέ ο Εντμουντ Μπέρκ ή ο Ζοζέφ ντε Μαϊστρ».
Προς τα πού πάει η ιδεολογία του Woke ή αυτή που μαραίνεται;
Ενώ η Σούζαν Νάιμαν προσφέρει ένα σπουδαίο επιχείρημα για τη διάσωση της προοδευτικής παράδοσης από τα νύχια της woke-στασιμότητας, δεν εξηγεί πώς τόσοι πολλοί άνθρωποι στην Αριστερά έπεσαν στην ιδεολογία. Η μεταφορά του Γκέοργκ Βίλχελμ Φρίντριχ Χέγκελ για την κουκουβάγια της Αθηνάς που πετάει το σούρουπο, υποδηλώνει ότι η κατανόηση και η σοφία φτάνουν μόνο αφού έχουν εκτυλιχθεί τα γεγονότα. Δεδομένου του φορτίου βιβλίων που δημοσιεύτηκαν τα τελευταία δύο χρόνια και προσπαθούν να δώσουν νόημα στο κίνημα του woke, θα μπορούσαμε να μπούμε στον πειρασμό να σκεφτούμε ότι το λυκόφως του, είναι προ των πυλών. Και όμως, η έλλειψη εξήγησης για τις ρίζες του woke – από πού προήλθε αυτή η ιδεολογία, γιατί πήρε φωτιά, ποιον εξυπηρετεί και πού μπορεί να πηγαίνει – υποδηλώνει ότι ίσως το πράγμα αυτό δεν έχει φτάσει στην ωρίμανση. Ίσως να μην έχουμε φτάσει ακόμα στην κορύφωση του.
Φαίνεται προφανές ότι, τουλάχιστον για μια σύντομη περίοδο, το κίνημα αυτό είχε επικρατήσει. Φαίνεται επίσης ότι αυτή η περίοδος έχει περάσει ή περνάει. Το τμήμα γνώμης των New York Times στις 17 Μαΐου 2024, δήλωσε: «Το κίνημα woke πεθαίνει, μπορεί να μας λείψει». Αλήθεια; Θα μας λείψει; Αν αντιληφθούμε ότι το κίνημα woke είναι ένα είδος δημόσιας μανίας, που κατέλαβε τη φιλελεύθερη δημοκρατική κοινή γνώμη για μια περίοδο, είναι εύκολο να φανταστούμε ότι η λαβή χαλαρώνει. Αλλά αυτό απλώς σπρώχνει το ερώτημα ένα επίπεδο αφαίρεσης πιο πίσω. Φυσικά, θα πρέπει να αναρωτηθούμε, γιατί μια τέτοια υστερία επικράτησε;
Η ρήση του Καρλ Μαρξ ότι «οι ιδέες της κυρίαρχης τάξης είναι σε κάθε εποχή οι κυρίαρχες ιδέες» θα μπορούσε να βοηθήσει να κατανοήσουμε σε κάποιο βαθμό τι πραγματικά αφορά αυτό το φαινόμενο.
Ένας λόγος για τον οποίο είναι τόσο δύσκολο να κατανοήσουμε το πράγμα είναι ότι οι υπερασπιστές του σχεδόν ποτέ δεν ασχολούνται ουσιαστικά με επικριτές όπως η Σούζαν Νάιμαν. Πράγματι, πολλοί από τους σημερινούς συμπαθούντες του woke αρνούνται ότι το κίνημα αυτό είναι ή υπήρξε ποτέ ένα αναγνωρίσιμο σύνολο ιδεών με επιρροή. Το κίνημα woke θεωρεί την αυτοαντίληψή του ως φυσική. Οι υποστηρικτές της δεν επιχειρηματολογούν για τη θέση τους, απλώς κοροϊδεύουν.
Σκεφτείτε ότι, κάθε φορά που ένας επικριτής κάποιας woke υπόθεσης εκθέτει τα επιχειρήματα για το γιατί, ας πούμε, η αποχρηματοδότηση ή ακόμη και η κατάργηση της αστυνομίας είναι μια τρομερή ιδέα (όπως κάνει με επιτυχία η Σούζαν Νάιμαν), οι πρώην υποστηρικτές της εν λόγω ιδέας θα απαντήσουν με γέλιο ότι κανείς δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ πραγματικά γι’ αυτό, ή ότι ποτέ δεν ήταν πραγματικά μέρος της woke ατζέντας, ακόμη και αν τα ίδια άτομα υπερασπίζονταν ρητά αυτόν τον σκοπό μόλις λίγους μήνες πριν. Κακή πίστη ή αμνησία μετά την υστερία; Είναι ολοένα και πιο αδύνατο να είμαστε σίγουροι για αυτό.
Αυτό ενισχύει την άποψη της Σούζαν Νάιμαν σχετικά με την επικίνδυνη αποστροφή των woke προς τη λογική και τα επιχειρήματα, το σπασμωδικό αντανακλαστικό τους ενάντια στην πειθώ. Αλλά, ανησυχητικά, δυσκολεύει την υπονόμευση αυτών των ιδεών. Διότι, αν παρουσιάζονται ως φυσικές, και αν πολλοί άνθρωποι επικαλούνται τα «woke» επιχειρήματα με ένα είδος οργανικού, μη σκεπτόμενου τρόπου, τότε έχουμε εγκαταλείψει το πεδίο της λογικής και έχουμε εισέλθει – όπως θα μπορούσε να πει ο Σλαβόι Ζίζεκ- στο πεδίο της καθαρής ιδεολογίας.
Ωστόσο, αν θεωρήσουμε την «αφύπνιση» (woke) ως ιδεολογικό πρόταγμα, αντί για μια παροδική κρίση κοινωνικής ψύχωσης, τότε ο Καρλ Μαρξ μπορεί να μας βοηθήσει. Η ρήση του ότι «οι ιδέες της κυρίαρχης τάξης είναι σε κάθε εποχή οι κυρίαρχες ιδέες» θα μπορούσε να συμβάλει στην κατανόηση του πραγματικού περιεχομένου αυτού του φαινομένου. Οι κυρίαρχες ιδέες και οι διακινητές τους, σε κάθε εποχή, παρουσιάζουν τις αντιλήψεις τους ως μέρος της φυσικής τάξης των πραγμάτων, ενώ στην πραγματικότητα οι ιδέες αυτές εξυπηρετούν τα ταξικά συμφέροντα των ίδιων των διακινητών. Από αυτή την άποψη η ιδεολογία του woke πρέπει να εξυπηρετεί μια πολύ χρήσιμη λειτουργία στη σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία, πράγμα που σημαίνει ότι θα είναι πολύ πιο δύσκολο να την αφήσουμε πίσω μας απ’ ό,τι μπορεί να φαίνεται.
Η ιστορία του πώς ακριβώς εξυπηρετεί αυτή τη λειτουργία δεν έχει ακόμη γραφτεί επαρκώς. Πιθανότατα έχει να κάνει με τον τεράστιο (και εξαιρετικά πλούσιο) «μη κερδοσκοπικό» τομέα και την περιστρεφόμενη πόρτα μεταξύ των μεγάλων εταιρικών ιδρυμάτων με επιρροή, του Δημοκρατικού Κόμματος, των μέσων ενημέρωσης και της κυβέρνησης. Ένα αυτοενισχυόμενο κύκλωμα που σίγουρα λειτουργεί με τρόπους παρόμοιους με το στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα. Ή, όπως έχει υποστηρίξει ο Τομ Χόλαντ (Tom Holland), μπορεί να είναι μια παράξενη χριστιανική μετάλλαξη για μια ολοένα και πιο άπιστη ελίτ που χρειάζεται απεγνωσμένα έναν τρόπο να ικανοποιήσει μια θρησκευτική παρόρμηση, στις ρητορικές της δεσμεύσεις για την ενδυνάμωση των ανίσχυρων. Παρ’ όλα αυτά, το γεγονός ότι η συγγένεια μεταξύ του κινήματος woke και του καπιταλισμού έχει επισημανθεί συχνότερα από την πολιτική δεξιά, θα έπρεπε να αποτελεί πηγή ντροπής για την Αριστερά.
Μπορεί το Woke να γίνει χειρότερο;
Ίσως το πιο ισχυρό μέρος του βιβλίου της Σούζαν Νάιμαν να είναι και το πιο ανησυχητικό. Η Νάιμαν καταδεικνύει έξοχα τη συγγένεια μεταξύ της ιδεολογίας του woke και της σκέψης του Σμιτ του Φρήντριχ Νίτσε και του Φουκώ. Αυτοί είναι οι στοχαστές που μας προσφέρουν μια πραγματική ματιά στη βαθιά κυνική κοσμοθεωρία του woke. Και δείχνει πώς αυτοί οι θεωρητικοί – μαέστροι στη «συμφωνία της καχυποψίας που αποτελεί τη μουσική υπόκρουση της σύγχρονης δυτικής κουλτούρας» – δεν έχουν κανένα συνεκτικό επιχείρημα για το πώς θα έπρεπε να οργανωθεί η κοινωνία. Ενώ είναι προικισμένοι επικριτές της φιλελεύθερης υποκρισίας και της νεωτερικότητας, η αποτυχία τους να προσφέρουν μια πειστική εναλλακτική λύση ή ακόμη και προσανατολισμό, τους χαρακτηρίζει ως περιφρονητικούς απέναντι σε κάθε επιδίωξη του κοινού καλού. Αν ο Φουκώ, ο Νίτσε και ο Σμιτ είναι πράγματι η όχι και τόσο κρυφή έμπνευση για τους διαμορφωτές της κοινής γνώμης και τους ιδεολόγους της εποχής μας, έχουμε πρόβλημα.
Όσο κακό κι αν είναι το woke, αυτό που θα ακολουθήσει θα μπορούσε πάντα να είναι χειρότερο. Αν ο φουκο-νιτσε-σμιττιανισμός προκάλεσε χάος στην Αριστερά, αυτός ο «ιός του νου» είναι πιθανό να προκαλέσει ακόμη περισσότερα προβλήματα αν οι αρχές του υιοθετηθούν ευρέως στη Δεξιά. Σκεφτείτε ότι η κύρια ώθηση του woke ήταν ένα είδος αντανακλαστικού οίκτου για τα θύματα. Συχνά, αυτός ο οίκτος ήταν άστοχος, και τα πραγματικά οικονομικά θύματα (όπως οι φτωχοί λευκοί άνδρες) θεωρούνταν αποδιοπομπαίοι τράγοι ως κάτοχοι προνομίων από τους εύπορους ακτιβιστές.
Ωστόσο, η νοοτροπία της «θυματολογίας» μπορεί να είναι αμφίδρομη. Αν οι ξύπνιοι (woke) επέμειναν ότι χαρακτηριστικά όπως το χρώμα του δέρματος ενός ατόμου, ή το φύλο του, ή οτιδήποτε άλλο, το χαρακτηρίζουν ως θεμελιωδώς διαφορετικό με έναν μεγάλο μεταφυσικό τρόπο και έκαναν αυτό το σημείο κεντρικό σημείο των πολιτικών εκκλήσεων, τότε τι συμβαίνει αν η Δεξιά αναλάβει την κατηγορία αντιστρέφοντας απλώς την πολικότητα φίλου-εχθρού; Θα πουν στους νέους άνδρες ότι η μοναξιά τους δεν είναι συνάρτηση του «τοξικού ανδρισμού» αλλά αντίθετα το αποτέλεσμα των διεκδικήσεων των γυναικών για ισότητα. Και θα πουν στους φτωχούς λευκούς, οι οποίοι είναι παρασυρμένοι και απογοητευμένοι, ότι δεν χρειάζεται να «καταργήσουν τη “λευκότητα”» – αντίθετα, θα πρέπει να την αγκαλιάσουν. Το βλέπουμε ήδη αυτό να αρχίζει να συμβαίνει – μια αντιστροφή της δύσκολης νίκης της Αριστεράς στην εποχή των πολιτικών δικαιωμάτων.
Το κοινό σε αυτές τις εκκλήσεις είναι ότι ούτε η προτροπή να καταστρέψει κανείς τη λευκότητα ή τον ανδρισμό του, ούτε η προτροπή να αγκαλιάσει αυτά τα χαρακτηριστικά, απευθύνεται σε κάποιο ανώτερο κοινό καλό. Το παιχνίδι είναι οριζόντιο. Η μετατόπιση woke έχει ήδη καθιερώσει ότι η δημοκρατία, η ισότητα και η πρόοδος είναι απλώς έννοιες που χρησιμοποιούνται για να συγκαλύψουν την εξουσία. Έχουν ήδη καταργήσει την πειθώ υπέρ των υπερβολικών διαταγών. Η Δεξιά θα μπορούσε κάλλιστα να κάνει το ίδιο.
Θα πρέπει να ανησυχούμε για το γεγονός ότι η woke άνοιξε το δρόμο για μια σκληρή δεξιά με περισσότερους από έναν τρόπους. Όχι μόνο η ιδιαίτερα εξωφρενική ρητορική των woke προσέφερε στους δεξιούς μια σειρά από ολοένα και πιο εύκολες πολιτικές επιλογές, αλλά και η περιπαικτική απόρριψη της υπομονετικής δημοκρατικής πειθούς τους προσφέρει ένα εγχειρίδιο για το πώς να κάνουν πολιτική μάχη σε μια εποχή ιδεολογικού μηδενισμού.
Μπορεί να δούμε ακόμα έναν ακόμα πιο κρύο χειμώνα φυλετισμού να έρχεται…
