Τα κοινωνιολογικά χαρακτηριστικά της ψήφου, στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών του 2022 στη Γαλλία
Βασισμένο στο άρθρο των ‘Alternatives Économiques’ Présidentielle 2022: qui a voté quoi? του Vincent Grimault 13.04.2022
Όσοι ασχολούνται με την κοινωνιολογία της εκλογικής ψήφου στη Γαλλία δηλώνουν απερίφραστα: Έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί η εποχή της δεκαετίας του ‘70 όπου υπήρχαν σαφή κοινωνιολογικά μοντέλα ερμηνείας της ψήφου των εκλογέων. Τότε υπήρχε ένα οικοδομημένο πολιτικά ταξικό κριτήριο με ξεκάθαρες λίγο-ως πολύ παραμέτρους και πολιτικά κόμματα –όπως π.χ. το Κομμουνιστικό– στην υπηρεσία του.
Σήμερα τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα με κυρίαρχο χαρακτηριστικό τη γενικευμένη απουσία της εμπιστοσύνης στα πολιτικά κόμματα και την αστάθεια των εκλογέων. Χαρακτηριστικές αποδείξεις: Η καταβαράθρωση των δύο πυλώνων της 5ης Δημοκρατίας (Ve République). Τα δύο κόμματα των Ρεπουμπλικάνων (Républicains) και το Σοσιαλιστικό (Parti Socialiste) που μόλις πριν 5 χρόνια είχε εγκατεστημένο στον προεδρικό θώκο τον εκπρόσωπό του, έχουν εκλογικά εκμηδενιστεί, ενώ έχουν αναδυθεί υποψήφιοι πρώτης γραμμής από το πουθενά (ο νυν πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν και ο εκπρόσωπος της ακροδεξιάς Ερίκ Ζεμούρ).
Σήμερα οι αναλυτές των εκλογών αποδελτιώνουν τα αποτελέσματα του πρώτου γύρου στη βάση άλλων χαρακτηριστικών: Βασικά της ηλικίας, του εισοδήματος, του μορφωτικού επιπέδου, της επαγγελματικής απασχόλησης, του τόπου διαμονής ενώ θεωρούν ότι άλλα επί μέρους χαρακτηριστικά πχ. το φύλο ή η θρησκεία δυσκολεύουν περισσότερο τόσο τις εκτιμήσεις όσο και τις προβλέψεις για τα αποτελέσματα του δεύτερου γύρου.
Ας δούμε την επιλογή των ψηφοφόρων σύμφωνα με τα παρακάτω κοινωνιολογικά χαρακτηριστικά τους:
- Ανάλογα με την ηλικία:
Γράφημα 1 : Οι νέοι με τον Μελενσόν, οι ηλικιωμένοι και συνταξιούχοι με τον Μακρόν.
Πηγή: Harris Interactive και Alternatives Économiques.
Οι στατιστικές αποκαλύπτουν ότι το εκλογικό σώμα του υποψήφιου της «Ανυπότακτης Γαλλίας» Μελενσόν είναι βασικά νέοι 18-24 ετών και κατά δεύτερο λόγο 25-34. Αυτό της Μαρίν Λε Πεν είναι βασικά 35-49 ετών (η πιο παραγωγική ηλικία). Τέλος, ο πιο νέος πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας Εμμανουέλ Μακρόν, αναδεικνύεται ο πρόεδρος των ηλικιωμένων και των συνταξιούχων με πολύ μεγάλα ποσοστά στους ψηφοφόρους άνω των 50 ετών.
Η γήρανση του εκλογικού σώματος έδρασε σε όφελος του Μακρόν, πόσο μάλλον που οι συνταξιούχοι κινητοποιούνται –παραδοσιακά- από τον πρώτο κιόλας γύρο των εκλογών. Αντίθετα εκτιμάται ότι η αποχή (26,31%) -επιλογή περισσότερο των νέων- έπληξε ιδιαίτερα τον Μελενσόν.
- Ανάλογα με το εισόδημα:
Γράφημα 2: Ο Μακρόν, πρόεδρος των πλουσίων – Κατανομή Ποσοστών ψήφου στους 3 πρώτους υποψήφιους, ανάλογα με το μηνιαίο εισόδημα των εκλογέων. Πηγή: Ipsos
O νυν πρόεδρος πέτυχε μια άνετη πλειοψηφία στο εκλογικό σώμα των «εχόντων» ενώ τα ποσοστά του είναι ιδιαίτερα χαμηλά στο σώμα των φτωχότερων της κοινωνίας.
Τα λαϊκά στρώματα αναφέρονται εκλογικά περισσότερο στην Μαρίν Λε Πεν και τον Μελενσόν και τα ποσοστά της σχετικής ψήφου είναι περίπου ισομοιρασμένα μεταξύ των δύο.
- Ανάλογα με το επίπεδο σπουδών.
Γράφημα 3 : Κατανομή των εκλογέων στα τρία βασικά κόμματα ανάλογα με το επίπεδο σπουδών. Πηγή: Ipsos και Alternatives Économiques.
Εδώ παρατηρείται έντονη διαφοροποίηση μεταξύ των εκλογέων του Μακρόν και της Λε Πεν
Όσο χαμηλότερο επίπεδο σπουδών τόσο η εκλογική προτίμηση διαγράφεται περισσότερο προς τη Λε Πεν (υποψήφια της Εθνικής Συσπείρωσης). Αντίθετα, με την άνοδο του επιπέδου σπουδών, βελτιώνονται τα εκλογικά ποσοστά που αναφέρονται στον νυν πρόεδρο.
Το εκλογικό σώμα του Μελενσόν έχει πολύ πιο άτυπα χαρακτηριστικά. Ο Μελενσόν απευθύνεται στους λιγότερο μορφωμένους, τα καταφέρνει καλύτερα με τους ψηφοφόρους που έχουν τελειώσει τη μέση εκπαίδευση (baccalauréat) ενώ η επιτυχία του είναι κυρίως στους απόφοιτους ανώτατης εκπαίδευσης. Αφορά ιδιαίτερα, σύμφωνα με τον δημοσιογράφο και δοκιμιογράφο Ζαν-Λωράν Κασελύ, το «ανυπότακτο», «μη ευκατάστατο και με υψηλή μόρφωση», εκλογικό σώμα που συγκεντρώνει τους «εκτός τάξεων» (φοιτητές, τη γενιά της κλιματικής αλλαγής, τους εργαζόμενους πνευματικά -πρώην οργανικούς διανοούμενους).
- Ανάλογα με την κοινωνικοεπαγγελματική κατηγορία
Γράφημα 4: Η Μαρίν Λε Πεν –υποψήφια των φτωχών εργαζόμενων. Κατανομή των εκλογέων στα τρία βασικά κόμματα ανάλογα με την κοινωνικοεπαγγελματική κατηγορία στην οποία ανήκουν. Πηγή: Opinion Way και Alternatives Économiques.
Εδώ το εκλογικό σώμα του Μελενσόν κατανέμεται ομοιόμορφα σε όλες τις κοινωνικο- επαγγελματικές κατηγορίες. Η υποψήφια της Εθνικής Συσπείρωσης ( RN) έχει μεγαλύτερα ποσοστά μεταξύ εργατών και εργαζομένων -ευνοούμενη από τους φτωχούς εργαζόμενους, ενώ ο Emmanuel Macron συγκεντρώνει περισσότερο την προτίμηση των στελεχών και, σχεδόν ισόποσα με τον Μελενσόν, των απασχολουμένων σε μεσιτικά επαγγέλματα, και των βιοτεχνών, εμπόρων και επιχειρηματιών.
- Ανάλογα με τη γεωγραφία (τον τόπο διαμονής του εκλογέα).
Γράφημα 5: Ποσοστό ψήφων που συγκέντρωσαν οι 3 πρώτοι υποψήφιοι ανάλογα με το είδος του δήμου. Πηγή: Gregory Rozieres και Alternatives Économiques.
Είναι σαφές ότι η Μαρίν Λε Πεν υπερτερεί στην επαρχία αλλά και εδώ παντού- σε ολόκληρη τη Γαλλία- ο απερχόμενος πρόεδρος αποκομίζει αποτελέσματα αξιοσημείωτης σταθερότητας.
Στα μητροπολιτικά κέντρα άνω των 150.000 κατοίκων και στις αντίστοιχες προαστιακές περιοχές προηγείται ο Μελενσόν και έπεται ο Μακρόν. Μέχρι του σημείου στη Μητροπολιτική περιοχή του Παρισιού- ιδιαίτερα στο βορειοδυτικό του τμήμα και τα αντίστοιχα προάστια- να μοιράζονται σχεδόν οι δύο τον κύριο όγκο των ψήφων.
Στις κεντρικές πόλεις περιοχών κάτω των 150.000 κατοίκων προηγείται ο Μακρόν, έπεται ο Μελενσόν και ακολουθεί η Λε Πεν ενώ στις προαστιακές τους περιοχές προηγείται ο Μακρόν έπεται η Λεπέν και ακολουθεί ο Μελανσόν. Στις επαρχιακές κοινότητες προηγείται η Λε Πεν ακολουθεί ο Μακρόν και έπεται ο Μελανσόν.
Όταν η περιοχή είναι πυκνοκατοικημένη ευνοείται ο Μελενσόν και όταν είναι αραιοκατοικημένη ευνοείται η Λε Πεν.
Βέβαια η γεωγραφία υποκρύπτει και άλλα χαρακτηριστικά του εκλογικού σώματος.
Μπορούμε να πούμε ότι η Μαρίν Λεπέν έχει γεωγραφική ψήφο στις πρώην μεγάλες δεξαμενές της εργατικής τάξης στα βορειοανατολικά, με την έννοια ότι πλέον επιβάλλεται εκεί δομικά μιας και το εκλογικό σώμα έχει και χαμηλό επίπεδο σπουδών, χαμηλό εισόδημα, είναι βασικά εργάτες κλπ.
Βλέπουμε επίσης ότι ο Jean-Luc Mélenchon έχει σημαντική παρουσία σε μεγάλες πόλεις και στα προάστια τους. Σημείωσε μεγάλη επιτυχία στο Παρίσι και στην «κόκκινη ζώνη» των προαστίων του, συγκεντρώνοντας το 63% των ψήφων στο Noisy-le-Sec και το 55% στο Montreuil.
Στις μεγάλες πόλεις, σε όλη τη Γαλλία, έχει πετύχει τα καλύτερα ποσοστά. Ιδιαίτερα σε μια ευρεία διαγώνιο της χώρας που εκτείνεται από τη Rennes έως τη Grenoble (βορειοδυτικά – νοτιοανατολικά) εδραιώνοντας τις θέσεις του και σε μια μεγάλη περιοχή που πηγαίνει από το Ariège στις Hautes-Alpes, περνώντας από Dordogne, Périgord, Corrèze, Ardèche και Drôme. (Νότια Γαλλία με εξαίρεση τη ζώνη υψηλών εισοδημάτων προς τη Μεσόγειο –παραδοσιακά συντηρητική- στην οπoία έρχεται πρώτος ο Ερίκ Ζεμούρ).
Ο ηγέτης της La France insoumise ήρθε πρώτος και σε 13 υπερπόντια διαμερίσματα και κοινότητες. Παρά την αποχή: έλαβε την πλειοψηφία των ψήφων στο 57% των δήμων της Μαρτινίκας, της Γουαδελούπης, της Γουιάνας και της Ρεϋνιόν. (Εξαίρεση και εδώ η Σαρδηνία όπου έρχεται πρώτος ο Ερίκ Ζεμούρ και όπου έχει προηγηθεί πολιτική αναταραχή με αποσχιστικά χαρακτηριστικά)
Το εκλογικό σώμα που ψήφισε τον Μελενσόν έχει το κύριο χαρακτηριστικό ότι είναι πολύ δομημένο σε επίπεδο γενεών: είναι στη συντριπτική τους πλειοψηφία κάτω των 35 – 40 ετών που τον ψήφισαν… και αυτοί οι νέοι είναι παρόντες γεωγραφικά σε όλη την επικράτεια.
Στις περιοχές της υπαίθρου όπου παλιότερα κυριαρχούσαν οι Ρεπουμπλικάνοι πολλοί ψηφοφόροι στράφηκαν προς τον Ερίκ Ζεμούρ (Νότια Γαλλία- Ακτές Μεσογείου). Αυτό εκτιμάται ως η αιτία της ακροδεξιάς στροφής της επαρχίας με τη συμπερίληψη και περιοχών όπως η Νορμανδία ή το Pays de Loire. Δεν μπορεί -επιμένουν οι αναλυτές- να γίνει αντιληπτό ως μια κατηγορηματική ψήφος της ακροδεξιάς στην ύπαιθρο. Θα έπρεπε να υπάρχει ένα προγραμματικό σχέδιο της ακροδεξιάς για αυτήν. Δεν υπάρχει κάτι τέτοιο. Κανένα από τα 3 κόμματα δεν προβάλλει ένα σχέδιο για τους αγρότες . Η Λε Πεν, έχοντας το υπόψη, προσπαθεί να ψαρέψει στα θολά νερά μιλώντας για την «γεωγραφική εξισορρόπηση προς όφελος των μεσαίων πόλεων και της υπαίθρου», προσπαθώντας να παγιδεύσει αυτό το εκλογικό σώμα που όλοι παραμελούν.
Οι παράμετροι που καθορίζουν την ψήφο των εκλογέων έχουν γίνει σύνθετες.
Σε όλα τα παραπάνω γραφήματα φαίνεται πολύ καλά ότι ο πρώτος σε ψήφους υποψήφιος δεν είναι και ο μόνος.
Η Μαρίν Λεπέν, για παράδειγμα, δεν είναι η μόνη υποψήφια για την ύπαιθρο, όπως άλλωστε και ο Εμμανουέλ Μακρόν δεν είναι ο μόνος υποψήφιος για τους ανεξάρτητους επαγγελματίες (βιοτέχνες, εμπόρους και επιχειρηματίες). Ο απερχόμενος πρόεδρος τα πάει καλά στις αγροτικές περιοχές και ο Μελενσόν τον ανταγωνίζεται σοβαρά στους ανεξάρτητους επαγγελματίες.
Ακόμα είναι γεγονός ότι πέρα από την ηλικία, την επαγγελματική απασχόληση, το εισόδημα, τις σπουδές , τον τόπο κατοικίας, μπαίνουν στο παιχνίδι και άλλα κριτήρια όπως το φύλο (η γυναικεία ψήφος τιμώρησε έτσι τον Eric Zemmour σε σύγκριση με τη Μαρίν Λεπέν), η θρησκεία (ο Μελενσόν συγκεντρώνει την πλειοψηφία των ψήφων των μουσουλμάνων κ.λπ.) και πολλά άλλα .
Είναι δε σαφές ότι δεν μπορούν να είναι απόλυτες οι θέσεις μέσα σε διάφορες κοινωνικές ομάδες. «Όταν λέμε «η ψήφος των αφεντικών», «η ψήφος των εργαζομένων», υποτιμούμε τους διαφορετικούς διαχωρισμούς μέσα σε αυτές τις κοινωνικές ομάδες. Υπήρχαν πάντα αριστερά αφεντικά και συντηρητικοί εργαζόμενοι», τονίζει η Nonna Mayer, επίτιμη διευθύντρια έρευνας στο CNRS .
Αυτό όμως που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη είναι ότι στον πρώτο γύρο των εκλογών αντιτάχθηκαν 15 υποψήφιοι και όχι 12 : 12 επίσημοι υποψήφιοι, αλλά και η μηδενική ψήφος, η λευκή ψήφος και κυρίως η αποχή που αναδεικνύεται το πρώτο κόμμα στην επιλογή των ψηφοφόρων όλων των επαγγελματικών κατηγοριών πλην των συνταξιούχων.
Γράφημα 6: Η Αποχή πρώτο κόμμα στις προτιμήσεις των εκλογέων κάθε κατηγορίας εκτός των συνταξιούχων. Πηγή: Martial Foucault , Pierre Henri Bono (CEVIPOF)
Επίλογος
Ο πρώτος γύρος των προεδρικών εκλογών επιβεβαίωσε κυρίως μια εδραιωμένη πλέον πραγματικότητα: τρεις κατηγορίες πληθυσμού δεν αναγνωρίζουν τους εαυτούς τους στην κυρίαρχη πολιτική προσφορά που τους προτείνεται. Ούτε τώρα στον δεύτερο γύρο η La République en Marche (LREM) και το Rassemblement National (Εθνική Συσπείρωση) έχουν εντάξει στα προγράμματά τους, τους νέους, τις εργατικές τάξεις και τους κατοίκους της υπαίθρου .
Ο δεύτερος, ανάμεσα στα δύο κόμματα, γύρος περιορίζεται κατ΄ουσία σε μιαν αντιπαράθεση που αφορά κύρια στο «καλάθι της νοικοκυράς», και δευτερευόντως τα ζητήματα «δημοκρατίας» και το «εθνικό ζήτημα» μέσα ή έξω από την Ευρώπη. Κανείς δεν ασχολείται με την ουσιαστική ένταξη στη χώρα των τριών αυτών κατηγοριών του πληθυσμού. Ένα ζήτημα που ξεπερνά κατά πολύ τον δεύτερο γύρο και που προοιωνίζεται ως μείζον ζήτημα για τις επερχόμενες εκλογές του 2027…
Πηγές : Ψηφιακή έκδοση LeMonde.fr, Alternatives Économiques
*Η Αντωνία Πάνου είναι αρχιτέκτων – ερευνήτρια