Στις 24 Ιουνίου περισσότεροι από 2.000 μετανάστες προσπάθησαν να περάσουν στον ισπανικό θύλακα της Μελίγια στο Μαρόκο. Πρώτη απόπειρα μετά την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Ισπανίας και Μαρόκου τον Μάρτιο.

Σύμφωνα με μια μη οριστική εκτίμηση από ΜΚΟ τόσο στο Μαρόκο όσο και στην Ισπανία, περισσότεροι από 37 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, έγινε πλήθος συλλήψεων ενώ σωροί τραυματισμένων έμειναν στον ήλιο για πάρα πολύ χρόνο με καταστροφικές γι’ αυτούς συνέπειες. Ακόμα, Μαροκινοί ΜΚΟ δηλώνουν ότι σχεδόν 400 άτομα προωθήθηκαν στη πόλη Nador που συνορεύει με τη Μελίγια όταν βρίσκονταν ήδη στο ισπανικό έδαφος. Υπήρξαν επίσης απόπειρες ταφής των σορών πριν ακόμη εντοπιστούν.

Ο ΟΗΕ και η Αφρικανική Ένωση, Μαροκινές και Ισπανικές ΜΚΟ ζητούν να διεξαχθεί έρευνα.

Αυτό το δράμα, στα όρια της Αφρικής προς τη Μεσόγειο και τον Ατλαντικό προφανώς και δεν είναι το μόνο, και δεν είναι μόνο σε αυτό το πέρασμα. Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες απεγνωσμένοι από τους πολέμους, την φτώχεια, την επισιτιστική κρίση, την τρομοκρατία των κάθε είδους τζιχαντιστών που μαστίζουν χώρες της Βόρειας Αφρικής, του Σαχέλ και πολλών άλλων περιοχών της, επιχειρούν το πέρασμα προς Ευρώπη πάση θυσία απ’ όποιον δρόμο θεωρούν ότι υπάρχει ελπίδα να τα καταφέρουν.

Μια πρόχειρη αναδρομή:

Τον Οκτώβριο του 2005, έξι μετανάστες πυροβολήθηκαν στη Μελίγια κατά τη διάρκεια πολλών εκατοντάδων προσπαθειών διέλευσης. Η διαδρομή μέσα από τους Ισπανικούς θύλακες εξακολουθούσε να χρησιμοποιείται ελάχιστα εκείνη την εποχή, αλλά άρχισε να χρησιμεύει ως εναλλακτική λύση για το πέρασμα από το Στενό του Γιβραλτάρ, όπου μόλις είχε τοποθετηθεί το σύστημα αναχαίτισης με ραντάρ και κάμερες. Το 2005, ο φράκτης στη Θέουτα και τη Μελίγια δεν ξεπερνούσε τα τρία μέτρα ύψος και οι μετανάστες ανέβαιναν πάνω του χρησιμοποιώντας σκάλες. Τώρα, τα σύνορα της Μελίγιας φτάνουν τα δέκα μέτρα ύψος.

Ανάμεσα στα θύματα τώρα στη Μελίγια υπάρχουν πολλοί Σουδανοί. Προηγουμένως, οι Σουδανοί περνούσαν από τη γειτονική Λιβύη για να διασχίσουν την κεντρική Μεσόγειο προς την Ιταλία. Όμως, η ενίσχυση των ικανοτήτων των λιβυκών αρχών σε αναχαιτίσεις στη θάλασσα, χάρη στην ευρωπαϊκή και ιδιαίτερα την ιταλική υποστήριξη, το επίπεδο βίας στα κέντρα κράτησης ή ο αριθμός των θανάτων στη θάλασσα σίγουρα τους ώθησαν να ακολουθήσουν άλλους δρόμους.

Την Τετάρτη 29 Ιουνίου τρέχοντος, βρέθηκαν τα πτώματα είκοσι μεταναστών, a priori Τσαντ στην έρημο της Λιβύης, κοντά στα σύνορα με το Σουδάν και το Τσαντ. Η ομάδα είχε χαθεί.

Τη Δευτέρα 27 Ιουνίου επίσης τρέχοντος, δεκατέσσερις μετανάστες έχασαν τη ζωή τους από φωτιά σε κανό στη Σενεγάλη, το οποίο κατευθυνόταν προς τα Κανάρια Νησιά.

Ιστορικά, το πέρασμα προς τα Κανάρια νησιά είναι η συνέπεια των αυστηρότερων ελέγχων στη Θέουτα και τη Μελίγια μετά τα γεγονότα του Οκτωβρίου 2005.

Το 2006, περισσότεροι από 30.000 άνθρωποι έφτασαν στα Κανάρια Νησιά, κυρίως από τη Μαυριτανία και τη Σενεγάλη. Εκείνο το έτος, περισσότεροι από 1.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στη θάλασσα. Η ανάπτυξη της Frontex από το καλοκαίρι του 2006 στα ανοικτά των ακτών των δύο υποσαχάριων χωρών είχε ως αποτέλεσμα τη μετατόπιση των αναχωρήσεων προς τη Λιβύη και την Τυνησία.

Το 2020 και το 2021, η γραμμή των Καναρίων Νήσων άνοιξε εκ νέου – η αναχώρηση γίνεται από την Dakhla (στη Δυτική Σαχάρα) και την Tarfaya (στο Μαρόκο) – καθώς οι έλεγχοι έγιναν αυστηρότεροι στη Μεσόγειο. Το 2021, σύμφωνα με την ισπανική οργάνωση Caminando Fronteras, 22.000 άνθρωποι έφτασαν στα Κανάρια Νησιά και 4.000 πέθαναν, κυρίως λόγω της διάρκειας του ταξιδιού και των συνθηκών διέλευσης. Αυτή είναι η πιο θανατηφόρα μεταναστευτική οδός.

Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα χρονολογείται πιθανώς από τον Μάιο του 2021, όταν σχεδόν 10.000 μετανάστες πέρασαν τα σύνορα προς τη Θέουτα σε λιγότερο από 48 ώρες. Αυτή η διέλευση ερμηνεύτηκε από την Ισπανία –και ήταν – ένα μέτρο αντιποίνων από το Μαρόκο σε μια εποχή υψηλών διπλωματικών εντάσεων σχετικά με το καθεστώς της Δυτικής Σαχάρας.

Συγκεκριμένα το Μαρόκο του σήμερα έχει ενδυθεί έναν άκρως αντιδραστικό-θανατηφόρο ρόλο σε ευρύτερο γεωπολιτικό πλαίσιο. Το Μαρόκο είναι μια από τις πρώτες χώρες της Αφρικής με τις οποίες η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ισπανία διαπραγματεύονται τη σε τρίτους ανάθεση του ελέγχου των συνόρων προσπαθώντας να αποτρέψουν την άφιξη μεταναστών.

Η σύγκρουση της Δυτικής Σαχάρας βρίσκεται στο επίκεντρο της σχετικής διπλωματικής δράσης του Ραμπάτ, η οποία διεκδικεί τη «μαροκινότητα» αυτής της επικράτειας στο όνομα αρχαίων φυλετικών δεσμών. Και αυτό σε αντίθεση με ένα δημοψήφισμα αυτοδιάθεσης για το μέλλον της Δυτικής Σαχάρας που είχε προταθεί με ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ το 1991, αλλά δεν μπόρεσε ποτέ να διεξαχθεί.

Τι σημαίνει η υποστήριξη του Ισπανού γείτονα για το βασίλειο του Μαρόκου;

Εγινε μια ξεκάθαρη ανταλλαγή:

Σε μια επίσκεψη στο Μαρόκο την Πέμπτη 7 Απριλίου, ο αρχηγός της ισπανικής κυβέρνησης, Pedro Sanchez, έγινε δεκτός με μεγάλες τιμές τόσο από τον πρωθυπουργό Aziz Akhannouch, όσο και στη συνέχεια στο βασιλικό παλάτι στο Ραμπάτ. Σε αυτή την επίσκεψη ήρθε σε συμφωνία με τις αρχές του Μαρόκου μετά από περισσότερους από δέκα μήνες διπλωματικής κρίσης.

Στην κοινή δήλωση που εγκρίθηκε στο τέλος της συνάντησης η συμφωνία χαρακτηρίστηκε ως η συμφιλίωση και η έναρξη ενός «νέου σταδίου» των σχέσεων μεταξύ Μαρόκου και Ισπανίας.

Εδώ ο Πέδρο Σάντσεθ αποδέχτηκε (ενώ μέχρι τότε είχε ακολουθηθεί μια πολιτική ουδετερότητας) –ως βασική προσφορά εκ μέρους της Ισπανίας στο Μαρόκο– το σχέδιο αυτονομίας της Δυτικής Σαχάρας το οποίο είχε παρουσιαστεί από το Μαρόκο, το 2007 στα Ηνωμένα Έθνη, ως «την πιο σοβαρή, ρεαλιστική και αξιόπιστη βάση για την επίλυση αυτής της διαφοράς» καταπατώντας και αυτός την απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ του 1991 περί της Διεξαγωγής Δημοψηφίσματος Αυτοδιάθεσης της Δυτικής Σαχάρας και την ταυτόσημη επιδίωξη των Αυτονομιστών του Μετώπου Polisario που υποστηρίζονται από την Αλγερία. (Μια πρόταση που χαιρετίστηκε ως νίκη από το Μαρόκο, αλλά που εξόργισε επίσης την Αλγερία: η χώρα ανακάλεσε έκτοτε τον πρεσβευτή της και ανακοίνωσε την πρόθεσή της να αυξήσει την τιμή του φυσικού αερίου που πουλά στην Ισπανία).

Ο οδικός χάρτης που καταρτίστηκε με την περίσταση στο Ραμπάτ έχει συγκεκριμένα μέτρα τόσο άμεσα όσο και μελλοντικά:

Ενίσχυση της «συνεργασίας για την καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης, της διακίνησης ναρκωτικών ή της τρομοκρατίας»

«΄Aμεσο και σταδιακό» άνοιγμα των θαλάσσιων συνόρων, που έκλεισαν τον Μάρτιο του 2020, επίσημα για λόγους Πανδημία covid19. Αυτή η διακοπή είχε παραταθεί από το Μαρόκο εν μέσω της διπλωματικής κρίσης μεταξύ των δύο χωρών την άνοιξη του 2021. (Τότε ο επικεφαλής των ανταρτών Polisario της Δυτικής Σαχάρας είχε μεταφερθεί για νοσηλεία από Covid στην Ισπανία). Η ενέργεια αυτή απελευθερώνει τους Μαροκινούς τουριστικούς και λιμενικούς φορείς από την ασφυξία, και επιτρέπει στα 3.000.000 Μαροκινών που ζουν στην Ευρώπη να επιστρέφουν για θερινές διακοπές στην πατρίδα τους.

Επανάληψη των συζητήσεων για την οριοθέτηση των χωρικών υδάτων,

Διευκόλυνση των οικονομικών ανταλλαγών - ενώ η Ισπανία είναι ο πρώτος εμπορικός εταίρος του Μαρόκου - ή ακόμη και

Ενεργειακή συνεργασία μετά το κλείσιμο, από το Αλγέρι, του αγωγού φυσικού αερίου Μαγκρέμπ-Ευρώπη.

Για τη Μαδρίτη, η συμφωνία αυτή σημαίνει πρωταρχικά: το τέλος της ουδετερότητάς της στο ακανθώδες ζήτημα της αμφισβητούμενης επικράτειας της Δυτικής Σαχάρας. Και, για σαράντα επτά χρόνια, η μοίρα της δηλητηριάζει τις σχέσεις μεταξύ των τριών χωρών: Ισπανίας, Μαρόκου, Αλγερίας.

Η διπλωματική στροφή επικρίθηκε και από όλα τα ισπανικά κόμματα, με μόνη εξαίρεση αυτή, του Ισπανικού Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος (PSOE) του Π. Σάντσεθ, συμπεριλαμβανομένου του Unidas Podemos (το οποίο ωστόσο κυβερνά σε συνασπισμό με τους σοσιαλιστές), με κείμενο που επιβεβαιώνει την υποστήριξή τους «στα ψηφίσματα του ΟΗΕ και στην αποστολή των Ηνωμένων Εθνών για το δημοψήφισμα στη Δυτική Σαχάρα (…) πολιτική λύση δίκαιη, ρεαλιστική, βιώσιμη, διαρκή και αποδεκτή από όλα τα μέρη».

Ο σοσιαλιστής όμως, έκανε την επιλογή της «realpolitik». Όπως και άλλοι πριν από αυτόν.

Όχι μόνο λοιπόν το Μαρόκο ελέγχει de facto το μεγαλύτερο μέρος της επικράτειας των Σαχράουι (Δυτικής Σαχάρας), αλλά η Γαλλία υποστηρίζει εδώ και καιρό τα μαροκινά σχέδια.

Το ερώτημα είναι εάν το Παρίσι θα ευθυγραμμιστεί με την αμερικανική θέση, δηλαδή την πλήρη αναγνώριση του Μαροκινισμού της Δυτικής Σαχάρας που απέκτησε το Μαρόκο στα τέλη του 2020 την εποχή του Ντόναλντ Τραμπ.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες του Ντόναλντ Τραμπ όντως αναγνώρισαν την κυριαρχία του Μαρόκου στη Δυτική Σαχάρα τον Δεκέμβριο του 2020 –με σημαντικό αντάλλαγμα την αποκατάσταση διπλωματικών και στη συνέχεια, πολύ πρόσφατα, και στρατιωτικών σχέσεων με το Ισραήλ. Εδώ, οι Αμερικάνοι έχουν αποκαταστήσει ισχυρή βάση ερείσματος –κατέχοντας το 91% των εισαγωγών στρατιωτικού υλικού του Μαρόκου– με στόχο, εκτός από τα ορυχεία σπάνιων γαιών του Σαχέλ και γενικά του ορυκτού πλούτου της Κεντρικής Αφρικής, τη δημιουργία αναταραχών και τον έλεγχο σε όλη την ήπειρο.

Τον Φεβρουάριο, η Γερμανία, περιέγραψε το σχέδιο αυτονομίας του Μαρόκου ως «σημαντική συμβολή» στη διευθέτηση της σύγκρουσης.

Οι Ευρωπαίοι παίζουν ουσιαστικά το ρόλο των χορηγών. Από τη δημιουργία του Emergency Trust Fund for Africa τον Νοέμβριο του 2015, το Μαρόκο έχει λάβει σχεδόν 183 εκατομμύρια ευρώ. Αν και αυτός ο μηχανισμός χρηματοδότησης κινητοποιεί κυρίως επίσημους πόρους αναπτυξιακής βοήθειας, περισσότερο από το 90% αυτού έχει χρησιμοποιηθεί για έργα ενίσχυσης των συνόρων.

Ταυτόχρονα, η Ευρωπαϊκή Ένωση διαπραγματεύεται με το Μαρόκο μια συμφωνία επαναπροώθησης μεταναστών, η οποία θα επιτρέψει στα κράτη-μέλη όχι μόνο να απελάσουν τους Μαροκινούς υπηκόους που βρίσκονται στα εδάφη τους σε παράτυπη κατάσταση, αλλά και όσους διέρχονται από το έδαφός του.

Η εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Μαρόκου και Ισπανίας αναδιαμορφώνει την ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή σε πολλά επίπεδα. Ειδικότερα σε ενεργειακό και οικονομικό επίπεδο. Μπαίνει σαφώς το ερώτημα γιατί τώρα;

Κατ’ αρχήν έρχεται σε μια εποχή όπου γινόμαστε μάρτυρες ενός οικονομικού πολέμου γύρω από το φυσικό αέριο. Ενώ η πολεμική σύγκρουση στην Ουκρανία εγείρει φόβους για ευρύτερες αναταραχές στην Ευρώπη, η Αλγερία επιδιώκει να καθιερωθεί ως εναλλακτική λύση στο ρωσικό αέριο, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι προσβάλλει την παραδοσιακή σύμμαχο Μόσχα.

Παρά αυτό το πλαίσιο, η Μαδρίτη αγνοεί επιδεικτικά την Αλγερία. Παρόλο που εξαρτάται από το αλγερινό αέριο. Πως μπορεί να διακινδυνεύσει από το Αλγέρι να κλείσει τον αγωγό φυσικού αερίου Medgaz που τροφοδοτεί την Ιβηρική Χερσόνησο; Μια πιθανή απάντηση είναι ότι τα ορυκτά καύσιμα χάνουν τη γεωστρατηγική τους σημασία, στο πλαίσιο αυτής της πολύ ισχυρής παγκόσμιας έντασης όπου μεταφορείς LNG μπορούν να υποκαταστήσουν το φυσικό αέριο.

 Μια άλλη ότι είναι παιχνίδια προβολής ισχύος ή/και υπακοής στις ΗΠΑ απέναντι στον εσωτερικό εχθρό –τους ευρωπαϊκούς λαούς.

Ακόμα και όσον αφορά τις οικονομικές ανταλλαγές, μπορούμε να πούμε ότι η Ισπανία επιλέγει το Μαρόκο – που είναι ο πρώτος εμπορικός εταίρος της στην Αφρική – ως πύλη προς την ήπειρο. Σχηματικά, το Αλγέρι απομονώνεται όλο και περισσότερο. Η Ισπανία γνωρίζει –και το συνυπολογίζει– ότι το Μαρόκο είναι απαραίτητο για τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών.

Όσον αφορά τους διεθνείς φορείς, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Αφρικανική Ένωση, προς το παρόν ευθυγραμμίζονται με τη θέση του ΟΗΕ και υποστηρίζουν τις προσπάθειές του για πολιτική επίλυση της διαφοράς.

Σαφώς, μια αναδιάρθρωση των συμμαχιών λαμβάνει χώρα νότια της Μεσογείου και το πρόσωπο της γεωπολιτικής του Μαγκρέμπ αλλάζει. Σε αυτά τα διπλωματικά και συχνά και στρατιωτικά παιχνίδια οι μετανάστες έχουν τον ρόλο των πιονιών-θυμάτων στη σκακιέρα των αποτρόπαιων παιχνιδιών των ιμπεριαλιστών πρωτοστατούντος των ΗΠΑ. Με κατάφωρες, πολλές φορές, παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Και οι φωνές ενάντια τους, εδώ στην Ευρώπη ιδιαίτερα στην Ελλάδα, είναι ακόμα πολύ αδύναμες. Ωσάν η Αφρική και οι Αφρικανικοί λαοί να είναι αόρατοι στον πλανήτη…

Πηγές: Διαδικτυακή έκδοση Le monde-Afrique

Ετικέττες: Αφρική, Ισπανία, Μαρόκο, Δυτική Σαχάρα, Ευρώπη , ΗΠΑ, Μεταναστευτικές ροές, Γεωπολιτική.

*Η Αντωνία Πάνου είναι αρχιτέκτων-ερευνήτρια