Τη δεύτερη μέρα του πέμπτου μήνα της δεύτερης χρονιάς της λεγόμενης ελληνικής μεταπολίτευσης, μια αποφασισμένη ομάδα εξεγερμένων τυφλών κατέλαβε τον Οίκο Τυφλών Καλλιθέας δίνοντας το έναυσμα για μια μακροχρόνια μετωπική σύγκρουση που καταγράφηκε στην ιστορία των κοινωνικών κινημάτων ως ο “αγώνας των τυφλών”. Η “μετωπική” των εξεγερμένων τυφλών είχε απέναντι όλο το κατεστημένο (οικονομικό, πολιτικό, θρησκευτικό) στην πλέον άγρια εκδοχή του. Ανήκει σε εκείνους τους αγώνες (εκείνων των δεκαετιών) όπου η πίστη στη δύναμη του δικαίου, δηλαδή η επιμονή στη σύγκρουση μέχρι οριστικής δικαίωσης, ενάντια σε όλες τις πιθανότητες … δικαιώθηκε. Γι’ αυτό και εύλογα λέγεται έκτοτε ότι ο αγώνας των τυφλών αποτέλεσε παρακαταθήκη.
Σε μια εποχή αγοραία όπως η σημερινή όπου ο περί παρακαταθηκών λόγος τείνει να εξευτελιστεί φλερτάροντας με τα όρια του “μεταφυσικού” – όλοι επικαλούνται την ανάγκη δημιουργίας τους ώστε να αιτιολογούν τις επιλογές τους χωρίς κανένας να δύναται να επικαλεστεί την ύπαρξή τους ως αποτέλεσμα των επιλογών του – η υπενθύμιση των βασικών σημείων που περιγράφουν τον “αγώνα των τυφλών” μοιάζει να έχει αν μη τι άλλο παιδευτικό ενδιαφέρον. Διαβάστε και κρίνετε:
Κατά παράφραση του κλασικού «ψωμί, παιδεία, ελευθερία» που εξέφρασε την εξέγερση του Πολυτεχνείου, το σύνθημα-ορόσημο των τυφλών εξεγερμένων που κατέλαβαν τον Οίκο Τυφλών στις 2 Μαΐου 1976 ήταν το “ψωμί, παιδεία και όχι επαιτεία”. Ως σύνθημα γεννήθηκε μέσα από την ανάγκη των εξεγερμένων να αποτινάξουν τον χρόνιο πατερναλισμό των φιλανθρώπων και αποδίδει όσο κανένα το στίγμα ενός αγώνα που σε επάλληλες φάσεις διήρκεσε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’80. Σημειώνεται ότι ήταν η πρώτη φορά στην ελληνική ιστορία των κοινωνικών κινημάτων που μια πρωτοπορία από τον χώρο των αναπήρων αμφισβήτησε στη πράξη τον κοινωνικό πατερναλισμό και τους φορείς-εκπροσώπους του.
Το χρονικό της εξέγερσης έχει ως εξής: Απόγευμα γύρω στις 6, μια ομάδα τυφλών παραβιάζει-γκρεμίζει την αλυσοκλειδωμένη πόρτα του Οίκου Τυφλών επί της οδού Σπάρτης. Μια άλλη ομάδα εισβάλλει πηδώντας τον τοίχο του ιδρύματος από παρακείμενο οικόπεδο. Μπλοκάρονται τα τηλέφωνα ώστε να μην ειδοποιηθεί άμεσα η αστυνομία και τοποθετούνται μεγάφωνα. Εντός ολίγου, οι τυφλοί καταληψίες είναι περίπου 300, ανάμεσα στους οποίους όλοι οι μαθητές (γύρω στους 100) του ιδρύματος. Βράδυ στις 10 πριν γίνει ακόμα σαφές το βάθος της εξέγερσης, σπεύδει στον Οίκο Τυφλών ο εισαγγελέας Μεταξάς και ζητάει από τη δημιουργηθείσα Συντονιστική Επιτροπή Αγώνα (19μελής) αποχώρηση των καταληψιών, εισπράττοντας κάθετη άρνηση. Αργά το βράδυ στη 1 καταφθάνει επιστολή του τότε αρχιεπισκόπου που μη αντιλαμβανόμενος την συνειδητότητα της εξέγερσης … πατρικά νουθετεί: «Αποχωρήστε και δεν θα διωχθείτε ποινικά». Κανείς δεν τη λαμβάνει σοβαρά υπόψη.
Τα πράγματα σε χρόνο μηδέν αγριεύουν. Απ’ την επόμενη κιόλας μέρα τα μέλη της Συντονιστικής καλούνται για ανακρίσεις στο Α.Τ. Καλλιθέας (διοικητής ο περιβόητος Καραθανάσης) όπου επίμονα ρωτούνται για τα πολιτικά τους φρονήματα. «Αποτελούν άμεσο εθνικό κίνδυνο, εφαρμόστε εναντίον τους νόμους περί συμμοριτοπολέμου» απαιτεί με επιστολή της στον τότε υπουργό Υγείας-Πρόνοιας η Εκκλησία της Ελλάδας λίγες μέρες μετά. «Αν δεν υποχωρήσουν, θα τους προσθέσω άλλη μια αναπηρία», απειλεί δημόσια (και… χριστιανικά) ο τότε διευθυντής της Χριστιανικής Αλληλεγγύης. Κινούνται μηχανισμοί δίωξης και τα μέλη της Συντονιστικής κατηγορούνται για παράβαση του Ν4000 περί τεντιμποϊσμού! Οι εξεγερμένοι τυφλοί δεν κάμπτονται με την συντονισμένη απόπειρα εκφοβισμού τους. Αντίθετα, συνειδητοποιούνται ακόμα περισσότερο …
Η προχωρημένη συνειδητοποίηση, η χειραφέτηση, αποτυπώνεται στα αιτήματα των καταληψιών που δημοσιοποιούνται. Υπερβαίνουν τα αναμενόμενα περί της βελτίωσης των συνθηκών λειτουργίας του Οίκου Τυφλών και της αναβάθμισης των παρεχομένων υπηρεσιών. Αγγίζοντας την αιτία του όλου προβλήματος ρητά ομιλούν για παραχώρηση του Ιδρύματος και ολόκληρης της περιουσίας του από την Εκκλησία στο κράτος! Η χειραφέτηση των αγωνιζομένων σύντομα αγγίζει χορδές των ΜΜΕ της εποχής. «Θα νικήσουμε ή θα πεθάνουμε», τιτλοφορείται σχετικό δημοσίευμα της εφημερίδας «Ελευθεροτυπία» στις 11/5/76, στηρίζοντας απερίφραστα το δίκαιο των τυφλών και καθιστώντας τις διεκδικήσεις τους κεντρικό κοινωνικό ζήτημα. «Αξιώστε όλα σας τα δικαιώματα», μηνύει ο συγγραφέας Μενέλαος Λουντέμης από τη μονάδα εντατικής παρακολούθησης όπου νοσηλεύεται. Ο αγώνας των τυφλών πλέον έχει αναγορευτεί σε κρίσιμη κοινωνική υπόθεση.
Λίγες μέρες μετά, 20.000 και πλέον άνθρωποι δίνουν το «παρών» στο γήπεδο του Πανιωνίου εκφράζοντας τη συμπαράστασή τους στους αγωνιζόμενους τυφλούς. Στο πλευρό των εξεγερμένων και ξένοι ραδιοφωνικοί σταθμοί (όπως το BBC και η Ντόιτσε Βέλε) δίνουν στο θέμα διεθνή διάσταση. Η ωρίμανση έχει πλέον κατακτηθεί, έχει αποσαφηνιστεί ότι ο αγώνας είναι ανυποχώρητος, έχει φτάσει η ώρα για τις πρώτες νίκες. Κατάληψη του Δημαρχείου Αθηνών 1/10/76, υποχρεώνει τον Δήμο Αθηναίων και το υπουργείο Δημόσιας Τάξης να ανταποκριθούν στο αίτημα επίδοσης άδειας μικροπωλητή σε τυφλούς που είχαν διωχθεί από τον «Οίκο» τους στο παρελθόν και αντιμετώπιζαν πρόβλημα βιοπορισμού. Το βράδυ της ίδιας ημέρας, εκατοντάδες τυφλοί κοιμούνται έξω από την Αρχιεπισκοπή απειλώντας να την καταλάβουν (!) εάν δεν προχωρήσει η παραχώρηση του Οίκου Τυφλών στο κράτος. 12 τη νύχτα, 8 Οκτωβρίου 1976, εκπρόσωποι της Εκκλησίας υποχρεώνονται να υπογράψουν τη σχετική ιστορική συμφωνία…
Ο εξαναγκασμός της Εκκλησίας σε συμβιβασμό από μια ομάδα εξεγερμένων τυφλών, ήταν η πρώτη (και μοναδική μέχρι σήμερα) έμπρακτη αμφισβήτηση στην Ελλάδα του απαραβίαστου θεσμού της εκκλησιαστικής περιουσίας και του εκκλησιαστικού κατεστημένου. Το ευρύτερο (εκκλησιαστικό και πολιτικό) κατεστημένο της εποχής αντιλαμβανόμενο την πράξη υπογραφής συμφωνίας ως μια απλή τακτική υποχώρηση, με δριμύτητα τα επόμενα χρόνια αντεπιτέθηκε. Το Μάιο του 1977, ένα χρόνο ακριβώς μετά την κατάληψη, σε αγωνιστική εκδήλωση διαμαρτυρίας των Ελλήνων τυφλών στο Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη παρεμβαίνουν αστυνομικές δυνάμεις, το ξύλο πέφτει σύννεφο και κατά δεκάδες οι τυφλοί προσάγονται στην Ασφάλεια Αθηνών! Επίσης, κάθε λίγο και λιγάκι, τα μέλη της Συντονιστικής Επιτροπής Αγώνα του Μαΐου 1976 σύρονται στα δικαστήρια (συνολικά 114 την τετραετία ’77-’81) με βαρύτατα κατηγορητήρια αλλά και επιπτώσεις στον προσωπικό και κοινωνικό τους βίο. Το μόνιμο τίμημα των πραγματικών αγώνων που αληθώς αμφισβητούν κατεστημένα συμφέροντα αυτό και μόνο αυτό είναι.
Στον αντίποδα, όμως, αυτού του κατασταλτικού κλίματος, το παγιωμένο κλίμα συμπαράστασης σε ελληνικό και διεθνές επίπεδο, δεν επέτρεπε στο ποτάμι να γυρίσει πίσω. Με κρίσιμο εργαλείο το ντοκιμαντέρ-ντοκουμέντο της Μαρίας Χατζημιχάλη – Παπαλιού «Ο αγώνας των τυφλών» που ολοκληρώθηκε μέσα στο 1977 και έκτοτε έκανε τον γύρο της Ευρώπης, τα δίκαια αιτήματα των Ελλήνων τυφλών έγιναν υπόθεση όλου του πολιτισμένου κόσμου. Σαρτρ, Μποβουάρ, Φουκό, Σινιορέ, Βεργόπουλος, Πουλαντζάς, Μοντάν, Γαβράς, Ζέη, Πετρόπουλος, Φασιανός, οι πλέον επώνυμοι από τους συμπαραστάτες. Εξαιτίας (και) της διεθνούς συμπαράστασης τα πράγματα οδηγούνται στη νομοτέλειά τους: Τρία χρόνια μετά τη λήξη της κατάληψης του Οίκου Τυφλών και τη συμφωνία της 8ης Οκτώβρη ’76, ολοκληρώνεται η διαδικασία δημοσιοποίησης και η μετατροπή του σε Κέντρο Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης Τυφλών (Ν.Π.Δ.Δ.).
*Στις 9 Δεκεμβρίου 1981, έγινε και η τελευταία εκκρεμούσα δίκη σε βάρος 11 μελών της Συντονιστικής Επιτροπής Αγώνα, απ’ την οποία συγκρατούμε μια φράση της αγόρευσης του εισαγγελέα Τσεβά: «Στο εδώλιο αυτό κάθονται ήρωες, ενώ θα έπρεπε να κάθονται άλλοι που με τον μανδύα της φιλανθρωπίας προσπαθούν να προβληθούν κοινωνικά». Διαχρονική η σημασία της, αλλά και μη περιοριζόμενη στα εντός συνόρων Ελλάδας. Η συνταγή της φιλανθρωπίας δεν υπόκειται σε συνοριακούς περιορισμούς
