«Μέμνησο λουτρών οίς ενοσφίσθης» (θυμήσου τα λουτρά που σε σκότωσαν), είναι μια αναφορά του Γιώργου Σεφέρη, σχεδόν σαν τίτλος του ποιήματος, παράθεμα από την Ορέστεια(Χοηφόρες) του Αισχύλου.
Που υπενθυμίζει στον Αγαμέμνονα, και έκτοτε σε όλους τους ανδραγαθούντες, τους βέβηλους, εκείνους που υπερβαίνουν ή προσβάλλουν το νόμο των θεών, δηλαδή τη συνείδηση των ανθρώπων, πως παραμένει μια ζωντανή μοίρα να τους καταδιώκει. Πως ένας κύκλος αίματος συνεχίζεται στο διηνεκές αν δεν αποδοθεί δικαιοσύνη. Δηλαδή, η τάξη που ζήτησε να βάλει ο αρχαίος κόσμος, περνώντας στο στάδιο του πολιτισμού του (και πολιτισμού μας), επιτάσσει την επίλυση των τραγικών διλημμάτων με τη νίκη της δικαιοσύνης των ανθρώπων.
Είκοσι αιώνες μετά οι άνθρωποι που συγκεντρώνονται στο αρχαίο θέατρο, παρακολουθούν εμβρόντητοι την παράσταση της τραγωδίας, και πάλλονται μέσα τους, από το ίδιο εκείνο αίσθημα της τραγικής αντίφασης, της εκδίκησης των Ερινύων, αναγνωρίζουν τους επαρμένους Αίγισθους να κυκλοφορούν επαιρόμενοι για το αίμα που έβαλαν άλλους να χύσουν ώστε οι ίδιοι να απολαμβάνουν την εξουσία, για τον Ορέστη και όλους τους μοιραίους συν-αισθηματίες του, που οι θεοί χρησμοδοτούν πως πρέπει να πάρουν στην πλάτη τους το δράμα και τη λύση, μητροκτόνοι για να τιμήσουν το δίκαιο, να βάλουν τέλος στην αλυσίδα του αίματος και μπλέκονται, μοιραίοι, ανάμεσα στις συμπληγάδες του χρέους και του στήθους που τους βύζαξε – πόση τόλμη, πόσο κόπο και πόση αμφιβολία κουβαλάει ένα τέτοιο έργο, να σκοτώνεις εκείνα που σε γέννησαν για να φέρεις καθαρμό στην πόλη («έτσι κι αλλιώς/ θα σέρνει σε από πίσου,/ για το αίμα της μητρός σου,/ για η ντροπή σου», γράφει ο Κώστας Βάρναλης).
Είκοσι αιώνες μετά ακόμη αναζητείται μια ανθρώπινη και μια θεϊκή δικαιοσύνη για να υπερβεί ο άνθρωπος την βαρβαρότητά του κόσμου του, για να περάσει επί τέλους στην εποχή του πολιτισμού του.
Είκοσι αιώνες μετά, πάνω από δέκα χιλιάδες άνθρωποι, συγκλονισμένοι από τη δική τους μοίρα και όχι μόνο από τη μοίρα των Ατρειδών, στέκονται όρθιοι και χειροκροτούν χωρίς σταματημό (στο πιο παρατεταμένο χειροκρότημα που έχω ζήσει), όχι μόνο την παράσταση του δράματος αλλά και το δικό τους κόκκινο ποτάμι του αίματος, και τη δική τους ανάγκη, γι’ αυτό μπαίνουν στην πορεία του δράματος ως δρώντα πρόσωπα, και φωνάζουν με φωνή δακρυσμένη «Λευτεριά στην Παλαιστίνη». Ό,τι γίνεται πάνω στη σκηνή, ο θρήνος της Κασσάνδρας στα αραβικά για όσα έγιναν και προφητική θρηνωδία για όσα επέρχονται, είναι ίδιο με τον εσωτερικό θρήνο των θεατών, που ζουν στη δική τους ζωή την εσωτερική σκληρότητα του δράματος. Πραγματικό και σκηνικό δράμα δένονται!
Η κόκκινη ταινία που ενώνεται σε χορό και ηθοποιούς της παράστασης δένεται με τους θεατές, κάνοντας τη συνέχεια του κόσμου ορατή και απειλητική. Ταιριάζοντας με τις μαντέψεις του Γ. Σεφέρη:
«Ξύπνησα με τα μαρμάρινο τούτο κεφάλι στα χέρια
που μου εξαντλεί τους αγκώνες και δεν ξέρω που να τ’ ακουμπήσω.
Έπεφτε στο όνειρο καθώς έβγαινα από το όνειρο
έτσι ενώθηκε η ζωή μας και θα είναι πολύ δύσκολο να ξαναχωρίσει…»
(από το Μυθιστόρημα, Γ΄)
Και σε άλλο ποίημα (Μυκήνες):
«… αλλά εγώ
που ακολούθησα τόσες φορές
το δρόμο απ’ το φονιά στο σκοτωμένο
από το σκοτωμένο στην πληρωμή
κι από την πληρωμή στον άλλο φόνο»
Πάντα ασφαλώς υπάρχουν οι ολιγόφρονες. Εκείνοι που βρίσκουν ανάρμοστα τα όσα συνδέουν την ορχήστρα και τη σκηνή με το κοίλον, και αντίστροφα, δεν είναι γιατί δεν ξέρουν τη λειτουργία του αρχαίου δράματος, και τότε και τώρα (μπορεί κι αυτό), είναι γιατί κάθε φορά εννοούν να πηγαίνουν με το μέρος του Αίγισθου, νοιώθοντας το προσωρινό σα μόνιμο, και το τυχοδιωκτικό ως σοφία. Κι αν πολλαπλασιάζονται οι παρόμοιοι στις ημέρες μας, ας παρηγορηθούμε πως δεν είναι σύμπτωμα της εποχής μας, απλώς οι εποχές της παρακμής, «οι μικρόψυχοι καιροί», είναι το πρόσφορο έδαφος για την ανάδυσή τους.
Ευγνωμονώ βαθιά το Θόδωρο Τερζόπουλο, το Σάββα Στρούμπο, τους ηθοποιούς έναν προς έναν, και ιδιαίτερα την εξαίσια και σπαρακτική Κασσάνδρα (ΈβελυνΑσουάντ), τους συντελεστές αυτής της εξαίσιας παράστασης της «Ορέστειας» που είδαμε χθες βράδυ, 22 Αυγούστου 2025 – πόσοι νεκροί ακόμη στη Γάζα σήμερα;- στο θέατρο της Επιδαύρου.
Δεν είναι μια επιτυχημένη παράσταση, είναι σημάδι για τη ζωή μου (μας).
