Δυο λόγια για το βιβλίο από Ηρώ Τσαρνά-Κ.
Τραυλίζονττας οικουμένη καθώς
η πραγματικότητα χωλαίνει κι όπως
ασπροφωλιάζει η λευτεριά στον άστοργο πάγο
περικαλιόμαστε τη σώτειρα τάξη
Να ιδούμε αν η Άνοιξη θα συνδράμει τα όνειρά μας
ΕΝΑΣ ΝΑΥΤΗΣ : Το μυαλό πώς μαλακώνει στα Ουράλια;
ΕΝΑΣ ΑΛΛΟΣ ΝΑΥΤΗΣ : Τι θες να πεις ; Δεν κατάλαβα
μουχλιάζει το τηλέφωνο∙ ευδαιμονία
Η εξουσία ολάκερη στα Σοβιέτ ! Αυτό είν’ όλο.
Έτσι θα ήθελα να μαθαίνω την Ιστορία, μέσα από τους ποιητές, τους λογοτέχνες γενικότερα, όπως στο κεντρικό σημείο του βιβλίου του το υποστηρίζει ο Γιάννης Λομβαρδάς με την παράθεση της αναφοράς του τίτλου του σπουδαίου ποιήματος ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΝΥΧΤΩΔΙΑ ΣΤΗΝ ΚΡΟΥΣΤΑΝΔΗ και του ποιητή του Νίκου Καρούζου, βαθιά συνειδητοποιημένου ανθρώπου για την ύβρη της ανισότητας.
Και μόνο με την αναφορά του έργου του Καρούζου εδώ (σ. 630), του έργου του Αμερικανού συγγραφέα Τζακ Λόντον Η σιδερένια φτέρνα αλλού (σ. 555), όπου περιγράφεται η άγρια εκμετάλλευση, η καταπίεση, οι αγώνες και η αιματηρή συντριβή τους της αμερικανικής εργατικής τάξης στις αρχές του 20ού αιώνα, σου κινείται η περιέργεια, ή μάλλον το μεράκι της γνώσης, να ανατρέξεις να δεις, να μάθεις, τι σπουδαίο συνέβη εκεί που το απαθανάτισε ο δημιουργός, σε ποια πληγή της πορείας της ανθρωπότητας αναφέρθηκε ακριβώς.
Έχουμε επομένως εδώ μια ιστορία αλλιώτική από εκείνες που γνωρίζαμε ως τώρα.
Πρώτον, γιατί δεν αναφέρεται στα τετριμμένα, κατά δεύτερο λόγο γιατί φέρνει στο φως καινούργια στοιχεία και τρίτον γιατί σχετίζεται άμεσα με το πρωταρχικό, πλην ουτοπικό αίτημα της ΙΣΟΤΗΤΑΣ, που το συναντάμε και σε όλες τις μεγάλες ΟΥΤΟΠΙΕΣ, όπως και στην Ικαρία του Καμπέ και στην πραγματική Ικαρία, τη γενέτειρα του συγγραφέα.
Η Ιστορία αυτή εκτός του ότι είναι ΕΡΓΟ ΖΩΗΣ, είναι μια καταγγελία κατά της προσβλητικής για το ανθρώπινο ον παρουσίας της ανισότητας σε μεγάλο βαθμό στην πορεία του στη γη.
Μετά τον πρόλογο, ο συγγραφέας κάνει λόγο για τις ανισότητες της τρίτης χιλιετίας που διανύουμε, ανισότητα οικονομική, του χρήματος και του φύλου. Στην τελευταία περίπτωση αισθάνεται κανείς φρίκη με την αντιμετώπιση της γυναίκας από τον άνδρα και ειδικότερα σε ορισμένα μέρη της γης Αρκεί να αναλογιστούμε την κλειτοριδεκτομή που αναφέρεται και εδώ (σ. 45). Σε αντίθεση με την πρωτόγονη κοινωνία, όπου η γυναίκα έχαιρε ιδιαίτερου σεβασμού και κυριαρχούσε στο χώρο της οικογένειας κυρίως ως φορέας ζωής.
Τα σχετικά κείμενα ακολουθούν επιστημονικές αποφάνσεις αρχαιολόγων, φιλοσόφων, κονωνιολόγων ή ψυχαναλυτών κ.λπ. που με τόση γνώση εισάγει ο Γιάννης Λομβαρδάς.
Έχει σημασία να αναφερθούν οι τίτλοι των κεφαλαίων αυτού του βιβλίου:
- Η ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ ΚΑΤΑ ΤΟ ΧΑΡΑΜΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΧΙΛΙΕΤΙΑΣ
- Η ΠΡΩΤΟΓΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
- ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΑΞΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
- ΟΙ ΝΟΜΑΔΙΚΟΙ ΛΑΟΙ
- ΟΙ ΕΒΡΑΙΟΙ
- ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΣΤΙΣ ΟΧΘΕΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΠΟΤΑΜΩΝ
- Η ΔΟΥΛΟΚΤΗΤΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ
- Η ΝΕΑ ΡΩΜΗ- ΤΟ ΘΕΟΚΡΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΚΌ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
- Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΑΣ
- Η ΑΠΟΛΥΤΑΡΧΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ
- Η ΜΕΓΑΛΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
- Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 0 ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ
- Ο ΠΡΩΤΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
- Η ΟΚΤΩΒΡΙΑΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ- ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ
- Η ΠΡΟΔΟΜΕΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ- Ο ΦΑΣΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
- Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
- Ο ΨΥΧΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ- Η ΝΙΚΗ ΤΗΣ ΑΝΤΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ
- ΓΙΑΤΙ Η ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΚΑΙ Η ΑΝΑΤΡΟΠΗ – ΕΛΠΙΔΑ
Αξίζει να αναφερθεί ότι η βιβλιογραφία που χρησιμοποίησε πιάνει 58 σελίδες (879-923) !
Η Ιστορία αυτή είναι γραμμένη με τη δέουσα αντικειμενικότητα, με άκρως επιστημονική επιμέλεια και αναφορές και με λεπτομερείς αναπτύξεις των επί μέρους γεγονότων.
Συγγραφείς και Ποιητές συνειδητοποιημένοι δίνουν το παρόν με διαμαρτυρίες ή με έργα τους για τις αδικίες που συνέβαιναν κατά καιρούς στις διάφορες εποχές και σε διάφορες χώρες του πλανήτη.
Ας αναφερθούμε σε ένα παράδειγμα της σύγχρονης ιστορίας, αυτό του ξεσηκωμού συγγραφέων αλλά και επιστημόνων της άδικης δολοφονίας στην ηλεκτρική καρέκλα των ιταλοαμερικανών εργατών Σάκο και Βαντσέντι για τις σοσιαλιστικές τους ιδέες, το 1926. Για την καταδίκη τους χαλκεύτηκε ψευδές κατηγορητήριο ληστείας. Οι φωνές διαμαρτυρίας ήταν μεταξύ άλλων των συγγραφέων Τζορτζ Μπέρναρ Σο, Ανατόλ Φρανς, Ρομέν Ρολάν, του επιστήμονα Άλμπερτ Αϊνστάιν κ ά. Το 1971 ο Τζουλιάνο Μοντάλντο έκανε ταινία γι α το ζήτημα Σάκο και Βαντσέντι και η Τζόαν Μπαέζ τραγούδησε τη μπαλάντα του Ένιο Μορικόνε για τους ήρωες. Το 1977 ο κυβερνήτης της Μασαχουσέτης Μάικλ Δουκάκης αναγνώρισε την αθωότητά τους (σ. 554).
Στο κεφάλαιο για την αρχαία Ρώμη ο συγγραφέας επιστρατεύει την ποίηση του Κωνσταντίνου Π. Καβάφη, για να αποδείξει ότι η νίκη του Καίσαρα επί του Πομπηίου και η δολοφονία του δευτέρου από μισθοφόρο στην Αίγυπτο αποδεικνύεται πύρρειος νίκη, αφού με αυτήν φαίνεται να χάνεται όλη η ανθρωπιά του αρχηγού της δημοκρατικής μερίδας, Καίσαρα, πράγμα που θα στρέψει εναντίον του παλιούς του εχθρούς που προσεταιρίστηκε αλλά ακόμη και φίλα κείμενους προς αυτόν :
Αν είσαι απ’ τους αληθινούς εκλεκτούς
την επικράτησί σου κύτταζε πώς αποκτάς
…
Όσο κι αν σ’ έβγαλαν στη Ρώμη οι θαυμασταί σου,
μήτε η χαρά σου, μήτε ο θρίαμβος θα μείνουν,
μήτε ανώτερος –τι ανώτερος; – άνθρωπος θα αισθανθείς ,
όταν, στην Αλεξάνδρεια, ο Θεόδοτος σε φέρει,
επάνω σε σινί αιματωμένο,
του αθλίου Πομπηίου το κεφάλι.
Για την κατάδειξη της φρίκης και του παραλογισμού του πολέμου, αναφερόμενος στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, επιστρατεύει ο συγγραφέας πάλι τους Λογοτέχνες, τον Γερμανό συγγραφέα Έριχ Μαρία Ρεμάρκ και το έργο του Ουδέν νεότερο από το δυτικό μέτωπο, αλλά και τον Γερμανό ζωγράφο Ότο Ντιξ που φιλοτεχνεί σακάτηδες του πολέμου, τη Ζωή εν Τάφω του δικού μας Στρατή Μυριβήλη, που περιγράφει τη ζωή στα χαρακώματα και υμνεί την αγάπη και τη ζωή ∙ σχετικό με την καταδίκη του πολέμου είναι και το έργο Σκλάβοι Πολιορκημένοι του εμπνευσμένου ποιητή Κώστα Βάρναλη που με σατιρικό τρόπο μιλά για την αδικία του πολέμου και φυσικά όσων τον υποκινούν, εις βάρος του λαού, έργο που ανακαλεί τους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Διονύσιου Σολωμού, ποιητικές συλλήψεις που δοξάζουν την ομορφιά της ζωής και ορίζουν τον θάνατο που φέρνει ο πόλεμος ως μαυρίλα.
Αν είπε ο μεγάλος Έλληνας φιλόσοφος Ηράκλειτος Πατήρ πάντων πόλεμος δεν εννοούσε ότι μας κυβερνά ο πόλεμος ∙ ο δικός του πόλεμος ήταν ο πόλεμος των αντιθέτων, η αέναη κίνηση της ζωής.
Αν είχαμε στα Σχολεία μια τέτοια εκμάθηση της Ιστορίας πλαισιωμένη από τα κείμενα των πνευματικών δημιουργών, των καλλιτεχνών, του καλού κινηματογράφου (σ. 582) – εδώ θα μπορούσαμε να αναφέρουμε κατά του πολέμου τη σύγχρονη ταινία «Ο Τζόνι πήρε τ’ όπλο του» του Ντάλτον Τράμπο (1971)- εμπνευσμένη από τον πόλεμο του Βιετνάμ, πόσο πιο γοητευτικό θα γινόταν το μάθημα και πόσο πιο πολύ θα προβλημάτιζε τους μαθητές!
Όταν χρησιμοποιεί το όνομα και το έργο σημαντικών λογοτεχνών το κάνει γιατί τα κείμενά τους δείχνουν την αδικία και στηρίζουν την καταπολέμησή της. Έτσι αναφέρεται στους Αδελφούς Καραμάζοφ του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι και στην «αλήθεια του διαβόλου» που αντιπροσώπευε η μορφή του μεγάλου ιεροεξεταστή που έκαιγε τους κακούς αιρετικούς πάνω σε μεγάλες μεγαλόπρεπες πυρές(σ. 304). Το ίδιο ισχύει και για την αναφορά στο αντιπολεμικό θεατρικό έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ Μάνα Κουράγιο που έχει θέμα του τον καταστροφικό τριακονταετή πόλεμο στην Ευρώπη της φεουδαρχίας (1618-1648). Ακόμη και για εκείνη στον αυτόχειρα ποιητή του Μεσοπολέμου Κώστα Καρυωτάκη και την καυστική του σάτιρα, για το Άγαλμα της Ελευθερίας στην Αμερική (σ. 549).
Ο Ιστορικός Γιάννης Πελ. Λομβαρδάς δεν επαφίεται μόνο στους Λογοτέχνες, αλλά τεκμηριώνει τα γεγονότα με πλήθος βιβλιογραφικών στοιχείων Ελλήνων και ξένων επιστημόνων !
Τα γενικά ιστορικά πλαίσια λίγο πολύ τα γνωρίζαμε, εμείς οι μέσοι αναγνώστες, αλλά εκείνος μας δίνει λεπτομέρειες, φωτίζει από όλες τις σκοπιές τον ιστορικό ρου και μας δημιουργεί απορίες και ερωτηματικά από εκεί που δεν τα περιμέναμε!
Παράδειγμα : ως σπιούνοι του πάπα φέρονται, κυρίως, οι δομηνικανοί μοναχοί, αλλά και οι φραγκισκανοί επαίτες! Αρχίζει να τρίζει και η πίστη μας σ’ εκείνον τον «φτωχούλη του Θεού», αφού πούλησε όλα τα υπάρχοντά του, γυρνούσε αυτομαστιγωνόμενος στους δρόμους κηρύσσοντας τον Λόγο του Θεού και μιλώντας με τα πουλιά.
Κορυδαλλοί, κορυδαλλοί αδελφοί μου,
Αρχίζει το ποίημά του και ο Έλληνας ποιητής που έχει τα χαρακτηριστικά της αγνότητας του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης.
Ότι δίνει μεγάλο βάρος ακόμη και σε Ιστορικούς που με την απλή τους γλώσσα και την παραστατικότητά τους ήταν πολύ πιο κοντά στους Λογοτέχνες παρά στους ιστορικούς φαίνεται από το πόσο χώρο δίνει στο βιβλίο του στον Ιστορικό – Λογοτέχνη Ηρόδοτο σε σύγκριση με τον αντικειμενικό σπουδαίο Ιστορικό Θουκυδίδη.
Ένα άλλο στοιχείο που εντυπωσιάζει σε αυτή την Ιστορία είναι η χρήση της γλώσσας. Λέξεις όπως τετραχισμός (σ. 300), auto-da fe (σ. 301), πακτωτής (σ. 403) είναι γνωστές αλλά δεν τις συναντάμε συχνά. Έτσι και η λέξη χωροδεσποτεία (σ. 319), όπου χωροδεσπότης είναι ο δεσπότης χώρας ή περιοχής, άρχοντας, αφέντης, κυρίαρχος φέουδου ή τιμαρίου. Λέξεις πιο συχνές, αλλά που δίνουν μια μεταφορική χροιά στον λόγο, όπως χαλκεύω = κατεργάζομαι, κατασκευάζω κάτι/ δίνω μορφή σε κτ. δημιουργώ και μεταφορικά πλάθω, κατασκευάζω σκευωρίες. Εδώ χρησιμοποιείται το επίθετο χαλκευμένη για να χαρακτηρίσει τη μεσαιωνική συνείδηση (σ. 299). Το ρήμα εμφορούμαι = διαπνέομαι, κατέχομαι, είμαι πλήρης (σ. 470), (το ενεργητικό εμφορώ= προκαλώ, γεννώ).
Λέξεις ειδικότερες, όπως κουρίες= κατηγορίες (μιλώντας για τις εκλογές επί τσάρου Νικολάου Β΄(σ. 593), στο ίδιο Δούμα= νομοθετική συνέλευση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας/ σήμερα κοινοβούλιο της Ρωσίας.
Κουλάκοι =νέα αγροτική μπουρζουαζία (σ. 594)
Εσέροι =αγροτικό κόμμα, πολέμιοι του μαρξισμού, προσπαθούν να προσεταιριστούν τους αγρότες (σ. 598). Οι Εσέροι (σοσιαλεπαναστάτες) με τους μενσεβίκους (μένσε= λιγότερο /μπόλσε = περισσότερο) στήριξαν την κυβέρνηση της αστικής τάξης/ Λένιν-μπολσεβίκοι : η εξουσία των σοβιέτ δεν είναι δυνατόν να υπάρχει πλάι στην αστική κυβέρνηση. (σ. 601).
Καντέτοι = συνταγματικοί δημοκράτες (σ. 597/98).
0 αταμάνος (= αρχηγός) των Κοζάκων (σ. 619).
Οι Κουβέρσοι (=κρυπτοεβραίοι) και οι Μορίσκοι (κρυπτομουσουλμάνοι)
Νεοχριστιανοί (καθολικοί) στην Ισπανία (σ. 304).
Και η σεισάχθεια του Σόλωνα που έρχεται από τον 6ο π. Χ. αιώνα να σφραγίσει θετικά την Ιστορία (σ. σ. 88, 89, 91, 100, 273).
Αυτή τη θελκτική πορεία μέσα στην Ιστορία με τις νίκες και τις ήττες, τις μεταρρυθμίσεις και τις αντιμεταρρυθμίσεις, τις επαναστάσεις και τις αντεπαναστάσεις έρχεται να τη σηκώσει στους ώμους του, σαν την πελώρια πέτρα του, ο «προλετάριος» των θεών, όπως τον ονομάζει ο συγγραφέας τούτης της Ιστορίας, ο Σίσυφος, ο βασιλιάς αυτός της Κορίνθου και γιος του Αιόλου, που στο όνομά του περιέχει τη λέξη σοφία (= προς το φως, ετυμολογία) , το αιώνιο σύμβολο των ανικανοποίητων αλλά και αέναων προσπαθειών του ανθρώπου. Όμως αυτός, έστω και προσωρινά, με την πονηριά του, ξεγέλασε τον θάνατο.
Αν του έλαχε για τιμωρία να ανεβάζει τον βράχο ως την κορυφή και να ξαναπέφτει πάλι και πάλι, δίδαξε στον άνθρωπο την πάλη , όχι για τον άρτο τον επιούσιο απλώς, αλλά για τη ζωή και το φως, όπως το έδειξε και ο Πλάτων με την ουτοπία της Πολιτείας του.
Από τη μια το όνειρο και η ουτοπία, από την άλλη η γνώση σε βάθος των πραγμάτων δεν αφήνουν να παγώσει η ελπίδα στον άνθρωπο.
Γιατί όπως λέει, μεταξύ άλλων, και ο Μπρεχτ στους περίφημους στίχους που αναφέρονται εδώ :
΄΄΄΄
Μονάχα η πραγματικότητα μπορεί να μας μάθει πώς
την πραγματικότητα ν’ αλλάξουμε
