Οι επιπτώσεις του Οκτώβρη στην αστική σκέψη και πολιτική, του Βασίλη Λιόση

Περίληψη του κειμένου που ακολουθεί παρουσιάστηκε στην εκδήλωση με θέμα «Η οκτωβριανή επανάσταση και η επίδρασή της στο εργατικό κίνημα», που διοργανώθηκε από το Σύλλογο Γιάννη Κορδάτο, το Kommon και τον Εργατικό Αγώνα, στις 13 Νοεμβρίου

Η ιστορική σημασία της ρωσικής επανάστασης είναι αδιαμφισβήτητη. Βεβαίως επέδρασε με διαφορετικό τρόπο στα δύο αντίπαλα ταξικά στρατόπεδα. Στο μεν εργατικό η ελπίδα έπαψε πια να είναι ελπίδα και μετατράπηκε σε ενθουσιασμό και πίστη, αφού η πρώτη σοσιαλιστική επανάσταση ήταν γεγονός. Οι θεωρητικές αναλύσεις έγιναν απτή πραγματικότητα, ενώ ένα πρωτόφαντο κοινωνικό φαινόμενο έκανε την εμφάνισή του: τα Σοβιέτ, τα πρώτα όργανα αυτοδιεύθυνσης των λαϊκών μαζών στην ιστορία της ανθρωπότητας. Στο άλλο στρατόπεδο, αυτό του κεφαλαίου, τα πράγματα από άποψη συναισθηματική και πολιτική ήταν διαφορετικά. Υπήρχε φόβος αναμεμειγμένος με μίσος, αλλά και σχεδιασμός για την ανατροπή του πρώτου εργατικού κράτους. Η ανασφάλεια αυτή προέκυψε όχι μόνο από την εγκαθίδρυση του πρώτου κομμουνιστικού καθεστώτος, αλλά και από την επίδραση της νικηφόρας σοσιαλιστικής επανάστασης στον υπόλοιπο κόσμο.

Δεν ήταν μόνο η φλόγα που εξαπλώθηκε στη Γερμανία (όπου η ήττα της επανάστασης έπαιξε κομβικό ρόλο στη διάδοση της στην υπόλοιπη γηραιά ήπειρο). Ακόμη και στη μακρινή Κούβα συγκροτήθηκαν Σοβιέτ από καπνεργάτες, την ίδια ώρα που ελάχιστοι γνώριζαν κατά πού πέφτει η Ρωσία, ενώ σκληροτράχηλοι κουρείς προβάτων στην Αυστραλία ζητωκραύγαζαν υπέρ των Σοβιέτ[1].

Είναι, μάλλον, αυτόδηλο πως το παγκόσμιο μπλοκ του κεφαλαίου δεν θα μπορούσε να μείνει άπραγο μπροστά στην πιθανότητα να προκύψει μία επαναστατική πλημμυρίδα σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι ακόμη γνωστό ότι η ταξική πάλη διεξάγεται σε τρία επίπεδα: το ιδεολογικό, το πολιτικό και το οικονομικό. Ας δούμε, λοιπόν, τους τρόπους τους οποίους μετήλθε το αντεπαναστατικό στρατόπεδο προκειμένου να δημιουργήσει ρήγματα στη Σοβιετική Ρωσία με τελικό στόχο να τη σβήσει από τον πολιτικό χάρτη.

Α. Η αστική παρέμβαση στο ιδεολογικό επίπεδο

Ο Λένιν ακόμη και πριν τον Οκτώβρη του 1917 χαρακτηρίστηκε ως πράκτορας της Γερμανίας, τόσο από την Προσωρινή Κυβέρνηση όσο και από τον αγγλικό παράγοντα. Το μύθευμα αυτό στηρίχθηκε στο περίφημο σφραγισμένο τρένο που μετέφερε τον Λένιν από την Ελβετία στη Ρωσία, παραμονές της επανάστασης[2]. Ο ίδιος ο Τσόρτσιλ αποκαλούσε τον Λένιν ως «βάκιλο πανούκλας που μεταφέρθηκε με γερμανική βοήθεια από το εξωτερικό στη Ρωσία»[3],[4]. 

Ένα άλλο ιδεολόγημα ήταν αυτό του εβραιομπολσεβικισμού, ιδεολόγημα που στηρίχθηκε στα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών. Σύμφωνα με αυτά, των οποίων η μη εγκυρότητα έχει αποδειχθεί από σειρά ιστορικών, οι Εβραίοι έχουν συνωμοτήσει προκειμένου να κατακτήσουν με καταχθόνιους τρόπους τον κόσμο. Το κατασκεύασμα αυτό χρησιμοποιήθηκε την περίοδο 1918-1921 από τους Λευκούς, προκειμένου να «αποδείξουν» πως η ρωσική επανάσταση διαμέσου των Μπολσεβίκων ήταν μέρος του εβραϊκού σχεδίου για την κατάκτηση του κόσμου. Τα Πρωτόκολλα εκδόθηκαν μετά τη ρωσική επανάσταση από αστικές κυβερνήσεις σε εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα[5],[6].

Βεβαίως, η προπαγάνδα κατά της ρώσικης επανάστασης εννοείται πως δεν περιορίστηκε στη ρωσική επικράτεια. Μετά την επικράτησή της, στην Αγγλία εκδόθηκε η Λευκή Βίβλος, ένα βιβλίο γεμάτο ψεύδη και συκοφαντίες για το νεογέννητο καθεστώς. Οι New York Times από το Νοέμβρη του 1917 μέχρι το Νοέμβρη του 1919 προέβλεψαν 91 φορές τη χρεοκοπία της Σοβιετικής εξουσίας, επομένως με ρυθμό ένα δημοσίευμα ανά δύο εβδομάδες περίπου, εκτιμούσε την κατάρρευση του σοβιετικού κράτους[7].

Ανηλεής επίθεση εξαπολύθηκε και από το πιο σκληρό τμήμα του μεγάλου κεφαλαίου: το ναζισμό. Ο Χίτλερ στο γνωστό έργο του Ο Αγών μου, γράφει: «[…]Οι σημερινοί ηγέτες της Ρωσίας δεν έχουν καμία πρόθεση να συνάψουν μια τίμια συμμαχία και να την τηρήσουν.

»Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι ηγέτες της σημερινής Ρωσίας είναι κοινοί αιματοβαμμένοι εγκληματίες, αποβράσματα της ανθρωπότητας που ευνοήθηκαν από τις περιστάσεις, λεηλάτησαν ένα μεγάλο κράτος μια τραγική στιγμή, έσφαξαν και εξολόθρευσαν με αιμοβόρα αγριότητα εκατομμύρια ανθρώπους που ανήκαν στην ηγετική του ιντελιγκέντσια και εδώ και δέκα σχεδόν ασκούν την πιο σκληρή τυραννία που υπήρξε ποτέ.

»Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι διεθνιστές Εβραίοι, που ελέγχουν σήμερα απόλυτα τη Ρωσία, αντιμετωπίζουν τη Γερμανία όχι σαν σύμμαχο αλλά σαν κράτος προορισμένο να υποστεί την ίδια μοίρα. […]

»Ο κίνδυνος στον οποίο υπέκυψε η Ρωσία απειλεί διαρκώς τη Γερμανία. Μόνο ένα ανόητος αστός μπορεί να πιστέψει ότι ο κίνδυνος του μπολσεβικισμού έχει αποτραπεί. […

»Στον ρωσικό μπολσεβικισμό πρέπει να δούμε την προσπάθεια των Εβραίων κατά τον εικοστό αιώνα νε επιτύχουν μια παγκόσμια κυριαρχία.[…]

»Η Γερμανία αποτελεί σήμερα τον επόμενο πολεμικό στόχο του μπολσεβικισμού. Χρειάζεται λοιπόν όλη η δύναμη μιας νέας μεγάλης ιδέας για να ξεσηκώσουμε και πάλι τον λαό μας, να τον ελευθερώσουμε από τα δεσμά αυτού του διεθνούς ερπετού και να σταματήσουμε την εσωτερική μόλυνση του αίματός μας, προκειμένου οι δυνάμεις του έθνους απελευθερωμένες πια να ριχτούν στον αγώνα για την προστασία της εθνικότητας μας και έτσι να εμποδίσουν μια επανάληψη των πρόσφατων καταστροφών μέχρι το απώτατο μέλλον.

»Ο αγώνας ενάντια της παγκόσμιας εβραϊκής μπολσεβικοποίησης απαιτεί μια ξεκάθαρη στάση απέναντι στη Σοβιετική Ρωσία. Δεν μπορείς με τον Βελζεβούλ να διώξεις τον Διάβολο»[8].

Ο βασικός επινοητής της ναζιστικής προπαγάνδας, ο Γκέμπελς, κινήθηκε σε ανάλογο μήκος κύματος. Απευθυνόμενος στους Γερμανούς εργάτες έγραφε: «1. Δεν αγωνίστηκε (σ.σ. ο Γερμανός εργάτης) 60 χρόνια για τον Σοσιαλισμό, αλλά για το Μαρξισμό. Και ο Μαρξισμός, με τις ολέθριες θεωρίες του περί λαών και φυλών, είναι το εντελώς αντίθετο του Σοσιαλισμού.

»2. Ο Μαρξισμός δεν υπήρξε ποτέ το ιδεώδες του Γερμανού εργάτη περί κράτους. Ο Γερμανός εργάτης αποδέχτηκε αυτό το συνονθύλευμα εβραϊκών ιδεών μόνο και μόνο επειδή δεν υπήρχε γι’ αυτόν καμιά εναλλακτική επιλογή στον αγώνα του για την απελευθέρωση της κοινωνικής του τάξης.

»3. Ο Μαρξισμός είναι η ταφόπλακα όχι μόνο των εθνών, αλλά και της μίας και μοναδικής τάξης που πολεμά με όλη της την ψυχή για την πραγμάτωσή του: της εργατικής τάξης.

»Επομένως, δεν δικαιολογείται ο εργάτης να απογοητευτεί από τον Σοσιαλισμό, είναι όμως χρέος του να απογοητευτεί από τον Μαρξισμό. Όσο γρηγορότερα το κάνει, τόσο το καλύτερο γι’ αυτόν. Το ρολόι όπου να ‘ναι θα σημάνει μεσάνυχτα»[9].

Σε ένα άλλο του βιβλίο γράφει: «Ο Μπολσεβικισμός είνε η δικτατορία των υποδεεστέρων ανθρώπων. Εις την αρχήν ανέρχεται δια του ψεύδους και εν τη Αρχή διατηρείται δια της βίας. […]»[10] και «[…] όσον γοητευτικόν και ελκυστικόν και αν είναι το δηλητήριον της μπολσεβίκικης θεωρίας, τόσον τρομερά και φρικώδης είναι η μπολσεβίκικη πράξις. Όρη ολόκληρα πτωμάτων σημειώνουν τον δρόμον της. Μίαν απέραντον θάλασσαν αίματος και δακρύων περικλείει η ατυχής αυτή χώρα. Η ζωή του ανθρώπου δεν έχει καμμίαν πλέον αξίαν εκεί. Τρομοκρατία, δολοφονία και κτηνωδία είνε τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα πάσης μπολσεβίκικης επαναστάσεως, είτε αυτή έχει επικρατήσει, ως εν Ρωσσία, είτε έχει κατασταλεί τελικώς […]»[11].

Πρόσφατα είδε το φως της δημοσιότητας ένα ντοκουμέντο από το ρωσικό προξενείο στην Κρήτη το οποίο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Κήρυκας του Κυριάκου Μητσοτάκη, στις 15/11/1917. Σύμφωνα με αυτό το ντοκουμέντο «Η απόπειρα του Λενινιστικού κόμματος ή των μαξιμαλιστών εν Πετρουπόλει ίνα προσέλθωσιν εις διαπραγματεύσεις περί ανακωχής διαν λογαρισμόν ολοκλήρου της Ρωσσίας, δεν ενέχει ειμή σχετικήν σημασίαν καθ’ ότι το ειρημένον κόμμα, μακράν του ν’ αντιπροσωπεύη ολόκληρον το έθνος, δεν αντιπροσωπεύει ουδέ αυτόν το λαϊκόν αίσθημα. Τα αγροτικά στοιχεία άτινα αποτελούσι την πλειονότητα του έθνους ως και το μεγαλύτερον μέρος του στρατεύματος εξακολουθούσι υποστηρίζοντα την Κυβέρνησιν»[12].

Επομένως η ιδεολογική παρέμβαση που περιγράψαμε εστίαζε στους εξής άξονες: α) παρουσίαζε την πρώτη σοσιαλιστική επανάσταση ως προϊόν καταχθόνιων δυνάμεων, προκειμένου να τρωθεί η έννοια της ιστορικής αναγκαιότητας, β) παρουσίαζε το σοβιετικό καθεστώς ως ένα καθεστώς τεράτων προκειμένου να μειωθεί η παγκόσμια ακτινοβολία του, γ) ειδικά ο ναζισμός διεκδικούσε τη γνήσια έκφραση του σοσιαλιστικού οράματος, ενώ ο Μαρξισμός παρουσιάστηκε ως η κίβδηλη έκφρασή του.

Β. Η αστική παρέμβαση στο πολιτικό επίπεδο

Η νικηφόρα έκβαση της ρωσικής επανάστασης σήμανε και την έναρξη της αντεπαναστατικής διαδικασίας. Μία πρώτη μεθοδευμένη ενέργεια αντεπανάστασης πραγματοποιήθηκε το 1918 από τον Λόκχαρτ, Άγγλο γενικό πρόξενο στη Μόσχα. Ο Λόκχαρτ  έφερε σε επαφή ένα Βρετανό πράκτορα με έναν αξιωματικό του σοβιετικού στρατού. Κατά την επαφή τους συζήτησαν α) τον τρόπο που θα στασίαζαν τα σοβιετικά στρατεύματα, β) το ξέσπασμα μιας αντεπαναστατικής εξέγερσης στη Μόσχα, γ) τη σύλληψη των μελών των Συμβουλίων των Επιτρόπων του Λαού, δ) την κατάληψη της κεντρικής τράπεζας καθώς και άλλων δημόσιων κτιρίων, ε) την κήρυξη δικτατορίας, στ) την απαγόρευση επί ποινής θανάτου των δημόσιων συγκεντρώσεων. Ο αξιωματικός χρηματοδοτήθηκε με εκατοντάδες χιλιάδες ρούβλια[13].        

Αν ενέργειες όπως η παραπάνω δεν είναι ιδιαίτερα γνωστές, δεν ισχύει το ίδιο για την αποστολή στρατευμάτων στη σοβιετική επικράτεια. Ο συνασπισμός της Αντάντ και το αυστρογερμανικό μπλοκ πρωτοστάτησαν στην ιμπεριαλιστική περικύκλωση. Κωδικοποιημένα ορισμένες από τις ενέργειες των ιμπεριαλιστικών στρατευμάτων είχαν ως εξής:

Ü Στην περιοχή του Κεμ Αγγλογάλλοι διαλύουν το τοπικό σοβιέτ και τουφεκίζουν τα στελέχη του, ενώ παράλληλα δημιουργούν κυβέρνηση-μαριονέτα στον Αρχάγγελο από Λευκοφρουρούς.

Ü Η Γερμανία παραβιάζει τους όρους του Μπρεστ-Λιτόφσκ και κυριεύει την Κριμαία, ενώ στέλνει στρατεύματα στον Β. Καύκασο και την Υπερκαυκασία.

Ü Στον κατειλημμένο σοβιετικό Βορρά ο 1 στους 6 πολίτες είναι φυλακισμένος από Λευκοφρουρούς και τα ιμπεριαλιστικά στρατεύματα, ενώ δημιουργούνται στρατόπεδα συγκέντρωσης στα οποία οι κρατούμενοι καταδικάζονται σε μαρτυρικό θάνατο από την πείνα και το ψύχος.

Ü Οι κατειλημμένες περιοχές στερούν από την υπόλοιπη σοβιετική επικράτεια το στάρι, το γαιάνθρακα και το σιδηρομετάλλευμα.

Ü Οι ιμπεριαλιστές δημιουργούν πλήθος αντεπαναστατικών οργανώσεων με τη συμμετοχή μοναρχικών, εσέρων, μενσεβίκων και αναρχικών.

Ü Τον Ιούλιο του 1918, μπολσεβίκοι μέλη των Σοβιέτ εκτελούνται με συμμετοχή των εσέρων, ενώ στις 30 Αυγούστου του 1918 γίνεται απόπειρα δολοφονίας του Λένιν από Εσέρους και ο Λένιν τραυματίζεται σοβαρά.

Ü Οι δυνάμεις της Αντάντ παράλληλα με ένα μπαράζ στρατιωτικών επιχειρήσεων, σφάζουν άμαχο πληθυσμό [14].

Ü Οι δίκες από τους Λευκούς γίνονται με συνοπτικές διαδικασίες. Όποιος στρατιώτης ομολογεί πως είναι κομμουνιστής εκτελείται αμέσως, ενώ πριν την εκτέλεση ο στρατιώτης υποχρεώνεται να σκάψει τον τάφο του, πρακτική που αργότερα υιοθετήθηκε από τους Ναζί[15].

Ü Οι μαρτυρίες για το πώς αντιμετωπίστηκε ο επαναστατημένος λαός είναι συγκλονιστικές: «[…] Υπό τις διαταγές ενός άλλου Λευκού ηγέτη, του βαρόνου Ούργκαν-Στέρνμπεργκ, “άνδρες και γυναίκες θανατώθηκαν υποφέροντας με χτυπήματα, απαγχονισμούς, αφαίρεση εσωτερικών οργάνων όπως το στομάχι και με αμέτρητα άλλα βασανιστήρια, τα οποία μετέτρεπαν ζωντανούς ανθρώπους σε αυτό που ένας αυτόπτης μάρτυρας περιέγραψε ως άμορφη ματωμένη μάζα”»[16].

Ü Σε μια άλλη μαρτυρία αναφέρεται: «Έθαβαν άνδρες μέχρι το λαιμό και μετά τους σκότωναν με τις οπλές των αλόγων οδηγώντας τα πάνω τους ή κυριολεκτικά τους διαμέλιζαν με άλογα που τα οδηγούσαν σε αντίθετες κατευθύνσεις. Χτυπούσαν παιδιά πάνω σε τοίχους μπροστά στους γονείς τους. Οι έγκυες γυναίκες ήταν ένας από τους αγαπημένους τους στόχους καθώς σκότωναν τα αγέννητα παιδιά μπροστά στα μάτια των μητέρων τους. χιλιάδες γυναίκες βιάστηκαν και εκατοντάδες εγκαταλείφθηκαν σε κατάσταση τρέλας μετά από την εμπειρία τους αυτή»[17].

Η πολιτική παρέμβαση εκφράστηκε και με υιοθέτηση πολιτικών αιτημάτων που επιχείρησαν να προσομοιάσουν στα αιτήματα του κομμουνιστικού κινήματος. Για παράδειγμα το πρόγραμμα των Ναζί του 1920 (ας προσέξουμε ότι το 1920 είναι πολύ κοντά στο 1917), ανάμεσα στα άλλα προβλέπει: α) την εθνικοποίηση όλων των τραστ, β) τη γενναιόδωρη αύξηση των συντάξεων γήρατος, γ) την κοινοτικοποίηση των μεγάλων καταστημάτων που θα νοικιάζονται φθηνά σε μικρούς τεχνίτες, δ) τη δημιουργία κρατικών κέντρων πρόνοιας μητρότητας, ε) την απαγόρευση της εργασίας ανηλίκων, στ) την κατάργηση του τακτικού στρατού και την αντικατάστασή του  με έναν εθνικό (λαϊκό) στρατό[18]. 

Ασφαλώς πρόκειται για κλοπή συνθημάτων και αιτημάτων, προκειμένου να δημιουργηθούν αυταπάτες και συγχύσεις σε εργατικά και λαϊκά στρώματα, αφού η επιρροή του κομμουνιστικού κινήματος βρισκόταν σε ανοδική πορεία, αλλά κυρίως υπήρχε το πρώτο στον κόσμο παράδειγμα σοσιαλιστικού κράτους.

Στην Ελλάδα, ο επηρεασμός της αστικής πολιτικής από την οκτωβριανή επανάσταση εκφράστηκε με δύο βασικά τρόπους: την αποστολή στρατευμάτων στην Ουκρανία το 1918 και την θέσπιση του ιδιώνυμου.

Ο «δημοκράτης» Βενιζέλος φρόντισε να στείλει στην Ουκρανία περίπου 24.000 άνδρες για να συμβάλουν στην κατάπνιξη του νεογέννητου εργατοαγροτικού κράτους. Είναι χαρακτηριστικός ο τρόπος που αντιμετωπίστηκε στο ελληνικό κοινοβούλιο ο πρώτος Έλληνας σοσιαλιστής βουλευτής, Αριστοτέλης Σίδερης. Ενώ ο Σίδερης εξηγεί για ποιο λόγο δεν θα έπρεπε να σταλούν ελληνικά στρατεύματα στην Ουκρανία, οι αστοί βουλευτές τον ρωτάνε σε μορφή ανάκρισης αν εγκρίνει τον μπολσεβικισμό[19].

Ο Βενιζέλος το 1929 ανακηρύσσει τον κομμουνισμό ως ιδιώνυμο έγκλημα. Συγκεκριμένα ψηφίζεται νόμος «περί μέτρων ασφάλειας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών». Η κομμουνιστική ιδεολογία και πράξη θεωρείται «ιδιώνυμο αδίκημα». Παρόμοια μέτρα θεσπίστηκαν στην Ουγγαρία, την Τσεχοσλοβακία, τη Βουλγαρία κ.ά.[20],[21]

Συμπερασματικά θα λέγαμε πως η πολιτική απάντηση του παγκόσμιου κεφαλαίου υπήρξε άμεση, σκληρή και δεν περιορίστηκε στα ρωσικά σύνορα.

Β΄ ΜΕΡΟΣ

Γ. Η αστική παρέμβαση στο οικονομικό επίπεδο

Πρώτα από όλα ας επιχειρήσουμε έναν πρόχειρο ορισμό της οικονομικής  διαχείρισης:   το μοντέλο οικονομικής διαχείρισης συμπυκνώνει τον τρόπο και το περιεχόμενο της αστικής οικονομικής πολιτικής που μπορεί να μετασχηματίζεται από καιρό εις καιρόν, ανάλογα με τις ανάγκες του κεφαλαίου. Από την εμφάνιση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής και κατά την επικράτηση του καπιταλισμού διακρίνονται τέσσερις μορφές διαχείρισης: ο μερκαντιλισμός, ο φιλελευθερισμός, ο κεϋνσιανισμός και ο νεοφιλελευθερισμός. Θα σταθούμε, για το θέμα που μας αφορά, στον κεϋνσιανισμό, μοντέλο διαχείρισης που προέβλεπε την αύξηση του εργατικού εισοδήματος, την εκτέλεση δημόσιων έργων, την κρατικοποίηση τομέων της οικονομίας, τη θέσπιση κοινωνικών παροχών κ.λπ.

Μία οικονομική διαχείριση δεν είναι ένα ουδέτερο άθροισμα μέτρων και τεχνικών. Είναι μια βαθιά πολιτική παρέμβαση, συνάμα. Ο Κέυνς γράφει εκφράζοντας την αγωνία του το 1919 στο έργο του Οι οικονομικές συνέπειες της ειρήνης: «[…] Τίποτα δεν θα μπορέσει ν’ αναβάλει για πολύ τον τελικό εμφύλιο πόλεμο ανάμεσα στις δυνάμεις της αντίδρασης και τους απελπισμένους σπασμούς της επανάστασης, που απέναντί τους οι φρικαλεότητες του τελευταίου πολέμου ενάντια στη Γερμανία θα ωχριούν και που θα καταστρέψουν, όποιος κι αν είναι ο νικητής, τον πολιτισμό και την πρόοδο της γενιάς μας», η υπογράμμιση δική μας[22].

Στο ίδιο του έργο θέτει και πάλι το ζήτημα σε πολιτική βάση: «Λέγεται ότι ο Λένιν είχε πει πως ο καλύτερος τρόπος για να καταστραφεί το καπιταλιστικό σύστημα είναι να καταστραφεί το νόμισμα… Ο Λένιν είχε δίκιο. Δεν υπάρχει πιο ύπουλος και σίγουρος τρόπος για να σειστούν τα θεμέλια της υπάρχουσας κοινωνίας… Κι αν προσθέσουμε στο μίσος που τρέφει ο λαός για τη διευθύνουσα τάξη, το δυνατό χτύπημα που κατάφερε ενάντια στην ασφάλεια η βίαιη και αυθαίρετη αναταραχή που προκάλεσαν οι συνθήκες και την υπάρχουσα ισορροπία του πλούτου που θα προκύψει αναπόφευκτα από τον πληθωρισμό, οι κυβερνήσεις καθιστούν πρακτικά αδύνατη τη συνέχιση της κοινωνικής και οικονομικής τάξης του 19ου αιώνα»[23], η υπογράμμιση δική μας. Ο Κέυνς δεν λέει τίποτα άλλο από το ότι μία νέα αστική πολιτική πρέπει να εφαρμοστεί ως αποτέλεσμα της κρίσης αλλά και του κινδύνου των κοινωνικών εξεγέρσεων[24].

Τα πρώτα σημάδια της κεϋνσιανής πολιτικής εμφανίζονται πριν τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο και συγκεκριμένα στις ΗΠΑ με το γνωστό New Deal (Νέα Συμφωνία) που εφαρμόστηκε την περίοδο 1933-1938. Η εν λόγω πολιτική περιελάμβανε α) την προστασία ιδιοκτητών σπιτιών από την αναγκαστική εκτέλεση λόγω ενυπόθηκων δανείων, β) τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας λόγω της εκτεταμένης εκτέλεσης δημόσιων έργων, γ) τη χορήγηση ενός μίνιμουμ βοηθήματος στους ανέργους κ.λπ. Μία νέα γραμμή στην αστική πολιτική είχε χαραχθεί[25].

Αυτή η γραμμή υλοποιείται με «πληρότητα» μετά τη λήξη του Β΄ παγκόσμιου πολέμου, τόσο από τη σοσιαλδημοκρατία όσο και από τα παραδοσιακά αστικά κόμματα. Η εφαρμογή αυτής της πολιτικής αποσκοπούσε α) στην υπέρβαση ή σε κάθε περίπτωση στη μη επανάληψη της κρίσης του 1929, β) στην ανάγκη συγκέντρωσης κεφαλαίων μέσω του κράτους, γ) στον κατευνασμό του εργατικού κινήματος και δ) αναμφίβολα στην απάντηση του σοβιετικού παραδείγματος. Τώρα πλέον δεν ήταν μόνο η οκτωβριανή επανάσταση που γοήτευε την εργατική τάξη, αλλά και η συντριβή του ναζισμού από τη Σοβιετική Ένωση μέσα από ένα τιτάνιο αγώνα.

Μια έμμεση απόδειξη για το ότι συνδεόταν ο κεϋνσιανισμός με την ύπαρξη των σοσιαλιστικών χωρών, είναι η εγκατάλειψή του μετά τις ανατροπές. Βεβαίως το νεοφιλελεύθερο μοντέλο δεν εφαρμόστηκε μετά το 1989, αλλά ξεκίνησε τη δεκαετία του 1970 και μάλιστα στη Χιλή του Πινοσέτ και συνδέεται πρώτα και κύρια με την πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους και τον τερματισμό της εποχής των «παχιών αγελάδων» του καπιταλισμού. Ωστόσο, κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι η εφαρμογή του επιταχύνθηκε από το 1989 κι έπειτα, χωρίς αυτό και πάλι να σημαίνει πως αυτό ήταν αποκλειστικά απόρροια της διάλυσης των πρώην σοσιαλιστικών χωρών.

               Θα μπορούσε, βεβαίως, να τεθεί το ερώτημα: κάνοντας μία υπόθεση εργασίας, αν δεν υπήρχαν σοσιαλιστικές χώρες θα εφαρμοζόταν το κεϋνσιανό μοντέλο; Αν και το ερώτημα είναι υποθετικό και από αυτή την άποψη ίσως μη νόμιμο θα τολμούσαμε μία εκτίμηση: το ο νέος τρόπος διαχείρισης θα εφαρμοζόταν και πάλι, αλλά όχι στο εύρος, στο βάθος και με τη διάρκεια που το γνωρίσαμε.

Δ. Ο Οκτώβρης επηρεάζει σήμερα την αστική σκέψη και πολιτική;

Η απάντηση είναι ένα κατηγορηματικό ΝΑΙ! Παρά τη συντριπτική ήττα που έχει υποστεί το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα και την παρατεταμένη ύφεσή του, όλα δείχνουν πως ο Οκτώβρης στοιχειώνει τα όνειρα του παγκόσμιου κεφαλαίου. Απόδειξη η απαγόρευση κομμουνιστικών κομμάτων και συμβόλων στις χώρες που υπήρξαν σοσιαλιστικές, η ταύτιση κομμουνισμού φασισμού από την ΕΕ, η αναπαλαίωση των θεωριών του ολοκληρωτισμού, η φιέστα της εσθονικής προεδρίας για την ταύτιση κομμουνισμού-φασισμού[26], η μεταμοντέρνα αναθεώρηση της ιστορίας όπου ξεκινά από την αμφισβήτηση του ολοκαυτώματος και φτάνει στα καθ’ ημάς μέχρι στο ότι οι δοσίλογοι και αργότερα η χούντα είχαν θετική συνεισφορά στην ελληνική κοινωνία[27]. Ακόμη και αυτό το κόκκινο αστέρι της μπύρας Heineken επιχειρείται να απαγορευτεί στην Ουγγαρία. Συγκεκριμένα η ουγγρική κυβέρνηση έφερε το 2017 στη Βουλή νομοσχέδιο με το οποίο απαγορεύεται η εμπορική χρήση και προβολή συμβόλων που παραπέμπουν σε «ολοκληρωτικά» καθεστώτα όπως η ναζιστική σβάστικα και το πεντάκτινο αστέρι, σύμβολο του κομμουνισμού. Η κυβέρνηση μάλιστα υποστηρίζει πως έχει «ηθική υποχρέωση» απέναντι στους Ούγγρους πολίτες οι οποίοι υπέφεραν υπό το κράτος τρόμου των Ναζί και των Μπολσεβίκων». Όποιος κατά παράβαση του προτεινόμενου νόμου κάνει χρήση τέτοιων συμβόλων θα πληρώνει πρόστιμο ύψους 6,5 εκατομμύριων ευρώ και θα κινδυνεύει με ποινή φυλάκισης δύο ετών[28].

Θα περίμενε κανείς, πως μετά το 1989 η αντικομμουνιστική προπαγάνδα θα λάβει τέλος. Αλλά αυτό θα ήταν ένα συμπέρασμα μόνο για αφελείς. Το 1989 ο Φράνσις Φουκουγιάμα δημοσιεύει το βιβλίο του με τον τίτλο Το Τέλος της Ιστορίας και ο Τελευταίος Άνθρωπος[29]. Στο βιβλίο αυτό επαγγέλλεται με φιλοσοφική διάθεση το τέλος της ιστορίας και διαπιστώνεται πως ο καπιταλισμός είναι το τελευταίο κοινωνικοικονομικό σύστημα της ανθρωπότητας, έτσι εμμέσως πλην σαφώς διαπιστώνεται ότι δεν έχει κανένα νόημα να μιλάμε για επανάσταση και κομμουνισμό. Τα φληναφήματα περί τέλους της ιστορίας θα έρθει να συμπληρώσει άλλο ένα πόνημα προερχόμενο, τι σύμπτωση, και αυτό από την Αμερική. Αυτή τη φορά ο Χάντιγκτον μιλά για τη σύγκρουση των πολιτισμών, οπότε η έννοια της ταξικής πάλης εξαφανίζεται από το ιστορικό προσκήνιο και άρα και αυτή της κοινωνικής επανάστασης[30]. Και βεβαίως συνεχίζεται αδιαλείπτως το μύθευμα περί μπολσεβίκικου πραξικοπήματος, προκειμένου να αποδειχθεί πως η ρωσική επανάσταση δεν ήταν έργο «των ταπεινών και καταφρονεμένων»[31].

Σήμερα ξαναζεσταίνουν παλιωμένο φαγητό και σε αυτό το ζέσταμα δεν έχουν κανένα πρόβλημα να συντονιστούν αναρχικοί, νεοφιλελεύθεροι και φασίστες, με τους πρώτους μάλιστα να πρωτοστατούν σε αυτό το «θεάρεστο» έργο. Αυτό που τους ενώνει είναι η ψευδοεπιστημονική και άθλια θεωρία του ολοκληρωτισμού. Από τη μία ο Βολίν[32], ο Ρισάρ Γκομπέν, ο Ρούντολφ Ροκέρ, ο Πολ Άβριτς[33], ο Μαρκ Φερρό[34] (για την Ελλάδα ο Δημήτρης  Μαργαρίτης[35] και ο Κώστας Παπαϊωάννου[36]) και από την άλλη ο Άρθουρ Καίστλερ[37], η Χάνα Άρεντ[38], ο Czeslaw Milosz[39], ο Ερνστ Νόλτε[40], ο Τίμοθυ Σνάιντερ[41], η Άννε Απλμπάουμ[42], Η Μαύρη Βίβλος του Κομμουνισμού[43], όλοι τους ομονοούν στο ότι φασισμός και κομμουνισμός είναι οι δυο όψεις του ίδιου νομίσματος[44]. Δάσκαλοί τους μπορούν να θεωρηθούν οι Σολζενίτσιν και ο Ρόμπερτ Κόνκουεστ[45]. Με διάφορες παραλλαγές καταλήγουν πως ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός οδηγεί στο φασισμό, το κράτος είναι αυταρχικό είτε μιλάμε για κομμουνιστικό είτε για φασιστικό,  Χίτλερ και Στάλιν ήταν όμοιοι, ο Λένιν ήταν ο πρώτος επινοητής του ολοκληρωτικού κράτους κ.λπ.[46]

Τι είναι όμως αυτό που ωθεί το παγκόσμιο κεφάλαιο στην αναπαραγωγή τέτοιων σχημάτων, όταν δεν υπάρχει άμεσα κάποιος ορατός κίνδυνος; Η απάντηση εντοπίζεται μέσα στην προηγούμενη ερώτηση. Το κλειδί βρίσκεται στο ότι ο κίνδυνος δεν είναι άμεσος, ωστόσο είναι υπαρκτός. Εντούτοις, ο καπιταλισμός δεν μπορεί να αποφύγει ούτε τη φτώχια και την εκμετάλλευση, ούτε τις τερατώδεις κοινωνικές αντιθέσεις, ούτε το ανελέητο κυνήγι του κέρδους, ούτε τα φαινόμενα αποικιοκρατίας, ούτε τους πολέμους, τις κρίσεις και τις αντιθέσεις του. Όλα αυτά αποτελούν μία εύφλεκτη ύλη που «περιμένει» να ανατιναχθεί. Η ανατίναξή της δεν ακολουθεί μία πορεία φυσικής αναγκαιότητας, αλλά ακολουθεί όμως κοινωνικές νομοτέλειες. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το πότε, το πώς, το πού, αλλά μπορεί να διαπιστώσει τη δυνατότητα που κάποια στιγμή υπό όρους θα μετατραπεί σε αναγκαιότητα. Οι θεωρίες του ολοκληρωτισμού εν τέλει είναι μία προληπτική αντεπανάσταση.  

Ε. Μερικά πολιτικά συμπεράσματα από το παρελθόν για το μέλλον

Αυτά που ακολούθησαν την επιτυχή έκβαση της ρωσικής επανάστασης μας οδηγούν σε ορισμένα κρίσιμα συμπεράσματα:

Ü Οποιαδήποτε απόπειρα κατάληψης ή πραγματοποίηση κατάληψης της εξουσίας από την εργατική τάξη, δεν πρόκειται επ’ ουδενί να μείνει αναπάντητη από την αστική τάξη και το παγκόσμιο κεφάλαιο.

Ü Η απάντηση δεν θα μείνει μόνο σε διακηρύξεις, αναλύσεις και θεωρητικά αποφθέγματα. Η απάντηση θα είναι βίαιη και ένοπλη και αυτό πέρα από θεωρητικές προσεγγίσεις επιβεβαιώνεται πλήρως από την πράξη.

Ü Η απάντηση στην απάντηση  δεν μπορεί παρά να είναι η νόμιμη (αντι)βία του λαού. Ακριβώς για αυτό το λόγο η κοινοτοπία βάσει της οποίας «η βία είναι καταδικαστέα από όπου κι αν προέρχεται» είναι μία τεράστια ανοησία.

Ü Η τυχόν ήττα του επαναστατικού μπλοκ θα είναι οδυνηρή για τον λαϊκό παράγοντα. Αυταπάτες για ειρηνικούς δρόμους δεν χωράνε. Το παράδειγμα της Χιλής είναι απολύτως διαφωτιστικό. Ο Αλιέντε μία τίμια και ηρωική μορφή κατά τα άλλα, πλήρωσε με τη ζωή του τις διακηρύξεις του για ειρηνικό δρόμο προς το σοσιαλισμό. Ακόμη χειρότερα το πραξικόπημα του Πινοσέτ σήμανε ένα όργιο τρομοκρατίας, διώξεων, εξαφανίσεων και δολοφονιών. Μία επανάσταση ακόμη και στην πιο ειρηνική μορφή της εμπεριέχει αναγκαστικά βία.

Ü Η τυχόν νίκη του επαναστατικού μπλοκ δεν συνεπάγεται εφησυχασμό. Η μετέπειτα δράση του ιμπεριαλισμού αποδεικνύει πως δεν υπάρχει στιγμή που να μην σχεδιάζεται η ανατροπή. Η αντεπανάσταση ήταν, είναι και θα είναι διαρκής και παρατεταμένη. Ίσως, οι μαρτυρίες των σοβιετικών και εν γένει του σοσιαλιστικού στρατοπέδου για τη δράση του αμερικανικού κυρίως ιμπεριαλισμού ενάντια στη Σοβιετική Ένωση και τις υπόλοιπες σοσιαλιστικές χώρες, για τους περισσότερους δεν έχουν αξία, αφού «η μία προπαγάνδα απαντούσε στην άλλη» ή επρόκειτο απλώς για τη σοβιετική απολογητική[47]. Αυτό, όμως, που έχει σίγουρα αξία είναι η  μαρτυρία των ίδιων των Αμερικανών. Μέσα από επίσημα χείλη έχει καταμαρτυρηθεί πως ο σχεδιασμός των ΗΠΑ για τη νίκη της αντεπανάστασης ήταν εξαιρετικά μεθοδευμένος και εστίαζε grosso modo σε οκτώ άξονες: α) στη στήριξη του κινήματος της Αλληλεγγύης στην Πολωνία, β) στη νίκη των μουτζαχεντίν στο Αφγανιστάν, γ) στην οικονομική πίεση της Σοβιετικής Ένωσης μέσα από το συνεχές κυνήγι των εξοπλισμών, δ) στην επίσης οικονομική πίεση μέσω της μείωσης της τιμής του πετρελαίου με αποτέλεσμα η Σοβιετική Ένωση να χάνει μεγάλο όγκο συναλλάγματος, ε) στο εμπάργκο της Σοβιετικής Ένωσης από τις νέες τεχνολογίες, στ) στον αποκλεισμό της Σοβιετικής Ένωσης από τις πηγές χρηματοδότησης, ζ) στην παρεμπόδιση κατασκευής των αγωγών πετρελαίου που συνέδεαν τη Σοβιετική ένωση με τη Δυτική Ευρώπη, η) στην πρόκληση αναταραχών στις ισλαμικές δημοκρατίες της ΕΣΣΔ, θ) στην ανάπτυξη όλων των μορφών ψυχολογικού πολέμου με στόχο να καμφθεί το ηθικό του σοβιετικού λαού[48].  

Αντί επιλόγου και προς άρση παρεξηγήσεων:

Πρώτο, η αντεπαναστατική δράση δεν δικαιολογεί τα πάντα. Το γεγονός ότι από τους 1966 αντιπροσώπους του 17ου συνεδρίου, οι 1108 εκτελέστηκαν, δεν μπορεί να μας πείσει ότι το κόμμα είχε στους κόλπους του τόσους πράκτορες και προδότες[49]. Επίσης, το ζήτημα της προσωπολατρίας δεν είναι αμελητέο, ανεξάρτητα αν σε αυτό εστίασαν οι εχθροί του σοσιαλισμού. Δεν είναι και το πλέον υγιές φαινόμενο η Σοβιετική Ένωση να είναι γεμάτη από ανδριάντες του Στάλιν και πόλεις με παράγωγο το όνομά του, ενώ αυτός ήταν εν ζωή[50]. Ούτε είναι υγιές στα συνέδρια του κόμματος οι σύνεδροι να φωνάζουν ρυθμικά το όνομά του (ας φανταστούμε σήμερα σε συνέδριο ενός κομμουνιστικού κόμματος να φωνάζουν ρυθμικά το όνομα του γραμματέα). Επίσης δεν μπορεί να επαίρεται κανείς για εκτελέσεις που δεν έπρεπε να γίνουν. Άλλωστε ο ίδιος ο Στάλιν παραδέχεται πως «[…] Δεν μπορούμε να πούμε πως η εκκαθάριση έγινε χωρίς σοβαρά λάθη. Δυστυχώς, έγιναν περισσότερα λάθη απ’ ότι μπορούσαμε να υποθέσουμε. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως δεν θα πρέπει πλέον να χρησιμοποιήσουμε τη μέθοδο της μαζικής εκκαθάρισης. […]»[51]. Ο ταξικός αντίπαλος δεν σε χτυπά μόνο όταν έχεις δίκιο, αλλά και όταν έχεις άδικο και του δίνεις πατήματα. Αυτό το σημειώνουμε γιατί δεν αποδεχόμαστε την επιχειρηματολογία, με βάση την οποία ο αντισταλινισμός υφίσταται γιατί ο Στάλιν «τα είχε όλα καλώς καμωμένα». Υπήρξαν, λάθη και στρεβλώσεις τα οποία ο αντίπαλος δεν τα αφήνει ανεκμετάλλευτα.

Δεύτερο, όσα αναφέραμε στο κύριο σώμα του κειμένου δεν υπονοούν πως η αντεπανάσταση κέρδισε αποκλειστικά λόγω της δράσης του αντιπάλου. Αυτό θα αποτελούσε μία μονοσήμαντη ερμηνεία. Δεν μπορούν στα αίτια των ανατροπών να μην ληφθούν υπόψη α) η εξέλιξη των εμπορευματοχρηματικών σχέσεων στη Σοβιετική Ένωση, β) η αναλογία των μισθών, γ) το ζήτημα της γραφειοκρατίας και συγκεκριμένα η λειτουργία του κρατικού μηχανισμού, του κόμματος και των σοβιέτ, δ) η έκταση της παραοικονομίας.

Αυτό, βεβαίως, που έχει σημασία δεν είναι μόνο η επισήμανση των φαινομένων, αλλά πρώτα και κύρια η εξήγησή τους. Ωστόσο, θα στηλιτεύσουμε μία μόδα που φαίνεται να διαδίδεται και να επικρατεί στους κόλπους της κομμουνιστικής (εντός ή εκτός εισαγωγικών) αριστεράς: η παράμετρος της αντεπανάστασης παραβλέπεται είτε γιατί κάποιοι υποκύπτουν στην πίεση του αντίπαλου, είτε γιατί πραγματοποιούνται αναλύσεις στο όνομα μιας δήθεν διαλεκτικής προσέγγισης που μετατρέπονται τελικά σε αντιδιαλεκτικές αφού παραλείπουν να δουν το σύνολο των παραγόντων και τον αλληλοεπηρεασμό τους.

Όλα τα παραπάνω –ιστορικά γεγονότα, πολιτικά συμπεράσματα, φιλοσοφικές σκέψεις, η πορεία της Σοβιετικής Ένωσης– θα πρέπει στο άμεσο μέλλον να συζητηθούν χωρίς ταμπού και ταλμουδισμούς, αλλά με διαλεκτική σκέψη. Ακόμη περισσότερο θα πρέπει με επιστημονικά κριτήρια και με τους συναισθηματισμούς να μπαίνουν στο περιθώριο, να συγκροτηθούν ομάδες εργασίες κι επιστημονικά επιτελεία, προκειμένου να υπάρξει συντεταγμένη συζήτηση και εξαγωγή στέρεων συμπερασμάτων. Αυτή θα είναι μια δουλειά τόσο για το παρόν όσο και για το μέλλον.