πηγή: jacobin
Mετάφραση Άλεξ Κάντζιας – Ρόντε
Είναι δελεαστικό να υποστηρίζουμε ότι η «ανθρώπινη φύση» δεν υπάρχει, αλλά αυτό είναι λάθος. Όλοι οι άνθρωποι επιθυμούν ελευθερία από την κακοποίηση και την εκμετάλλευση και την δυνατότητα να ζουν αξιοπρεπώς
Πέρυσι * το Jacobin δημοσίευσε το The ABCs of Socialism, που στόχευε να δώσει απαντήσεις στις πιο συνηθισμένες και πιο σημαντικές ερωτήσεις σχετικά με την ιστορία και την πρακτική εφαρμογή των σοσιαλιστικών ιδεών. Για να συμπέσει με τη ανατύπωση του βιβλίου μας το Jacobin φιλοξένησε πρόσφατα μια σειρά συνομιλιών με συντελεστές του ABC.
Ακολουθεί μια επιμελημένη εκδοχή των παρατηρήσεων του Adaner Usmani σε γραπτή μορφή, σχετικά με το εάν η ανθρώπινη φύση υπάρχει πραγματικά και εάν είναι συμβατή με μια σοσιαλιστική κοινωνία. Μπορείτε επίσης να ακούσετε ένα podcast της ομιλίας του εδώ.
Ας φανταστούμε μια σκηνή. Είστε με την ευρύτερη οικογένειά σας και η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από μια επισήμανση σχετική με εσάς. Κάποιος αναφέρει ότι «ε, στο Facebook φαίνεται πως συμμετέχεις σε διαδηλώσεις – φαίνεται να συκοφαντείς τον καπιταλισμό, τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, τον Έζρα Κλάιν. Χρησιμοποιείς λέξεις όπως νεοφιλελευθερισμός και διαβάζεις Τρότσκι. Δείχνεις να είσαι σοσιαλιστής — ίσως και κομμουνιστής;»
Κάποιος σε αυτή τη μάζωξη απαντά αμέσως σε αυτή την αποκάλυψη με περιφρόνηση — ίσως ένας ξάδερφος που πήρε υπερβολική δόση οικονομικών μαθημάτων στο κολέγιο. Αυτός ο ξάδερφος θα γυρίσει να σας πει πως: «ο σοσιαλισμός είναι καλός στην θεωρία, να φροντίζεις, να μοιράζεσαι, όλα ακούγονται υπέροχα. Αλλά κηρύττετε στο λάθος είδος. Οι άνθρωποι δεν είναι χίπις. Είναι εγωιστές και νοιάζονται μόνο για τον εαυτό τους – εξ ου και ο πόλεμος, η λεηλασία, η εκμετάλλευση, η βία. Με τα ανθρωπινά όντα ως πρώτη ύλη δεν θα φτιάξεις ποτέ κάτι διαφορετικό από αυτό που έχουμε σήμερα».
Όταν βρεθούμε αντιμέτωποι με αυτήν την ένσταση υποθέτω ότι οι περισσότεροι από εμάς απαντάμε περίπου με τον ίδιο τρόπο – με κάτι του τύπου, «Κοίτα ξάδερφε, οι άνθρωποι που ξέρεις είναι τέρατα. Όχι μόνο επειδή κάνεις παρέα μόνο με μαλάκες, αλλά επειδή γνωρίζεις μόνο τον «καπιταλιστή άνθρωπο». Ο καπιταλιστής άνθρωπος είναι για τον πούτσο. Από την άλλη όμως ο σοσιαλιστής άνθρωπος θα είναι περιποιητικός και συμπονετικός».
Κλείνοντας με ένα τσιτάτο, πιθανότατα θα λέγατε κάτι σαν «Στην τελική δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα όπως η ανθρώπινη φύση. Οι άνθρωποι γίνονται, δεν γεννιούνται.
Εν ολίγοις, ως απάντηση στο επιχείρημα ότι οι άνθρωποι είναι εκ φύσεως ανταγωνιστικοί και εγωιστές, υποστηρίξατε ότι στην πραγματικότητα, δεν υπάρχουν ιδιότητες ή ορμές εμμένεις στους ανθρώπους. Ότι δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα όπως η ανθρώπινη φύση. Ας το ονομάσουμε αυτό «Θέση της άγραφης σελίδας».
Η Θέση της άγραφης σελίδας είναι λάθος. Είναι ο λάθος τρόπος να αντιπαρατίθεσαι στην αντίρρηση του ξαδέρφου σας στον σοσιαλισμό και είναι ο λάθος τρόπος να υπερασπίζεσται τη δυνατότητα μιας άλλου τύπου κοινωνίας.
Το Ηθικό Πρόβλημα
Η θέση της άγραφης σελίδας οδηγεί τους σοσιαλιστές σε τρία είδη άλυτων προβλημάτων. τρεις δυσκολίες που αποκαλύπτουν ότι οι περισσότεροι από εμάς δεν πιστεύουμε καν ότι δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα όπως η ανθρώπινη φύση, ακόμα κι αν έχουμε χρησιμοποιήσει το αντίθετο επιχείρημα απέναντι σε πεισματάρικα ξαδέρφια. Υπάρχει μια ηθική δυσκολία, υπάρχει μια αναλυτική δυσκολία και μια πολιτική δυσκολία.
Πρώτον, η ηθική δυσκολία. Η θέση ότι οι άνθρωποι δεν έχουν εγγενή ανθρώπινη φύση κάνει το ηθικό μας έργο ασυνάρτητο.
Με αυτό εννοώ ένα πολύ απλό πράγμα. Όταν εσείς ή εγώ κοιτάζουμε τον κόσμο γύρω μας και διαπιστώνουμε ότι κάτι δεν πάει καλά, ότι κάτι ανήθικο συμβαίνει, επικεντρωνόμαστε σε ορισμένες στοιχειώδεις μορφές αποστέρησης.
Οι άνθρωποι στερούνται τα βασικά πράγματα που χρειάζονται για να αναπαραχθούν άνετα. Πολλοί άνθρωποι σε αυτόν τον κόσμο πηγαίνουν για ύπνο πεινασμένοι. Ανησυχούν ότι μπορεί να μην επιβιώσουν την επόμενη εγκυμοσύνη τους, την επόμενη ασθένεια τους, τον επόμενο γάμο τους. Ανησυχούν ότι η στάθμη των ωκεανών μπορεί να ανέβει και αυτοί να πλημμυρίσουν το σπίτι τους. Δουλεύουν σε ανούσιες δουλειές για μικρούς τύραννους. Δεν μπορούν να στείλουν τα παιδιά τους σε αξιοπρεπή σχολεία.
Συμφωνούμε ότι αυτά τα πράγματα είναι τρομερά, πρέπει να εξαλειφθούν από τον κόσμο μας. Αλλά νομίζετε ότι αυτά τα πράγματα είναι εξωφρενικά επειδή πιστεύετε σωστά ότι οι άνθρωποι που ζουν σε αυτές τις συνθήκες πρέπει να είναι και οι ίδιοι εξοργισμένοι.
Πιστεύετε ότι ο μέσος άνθρωπος δεν πρέπει να αναγκάζεται να ζει φτωχές, μίζερες ζωές επειδή αποδίδετε στον μέσο άνθρωπο ορισμένα αμετάβλητα συμφέροντα – να τρώει όταν πεινά, να ξεδιψά όταν διψάει, να απελευθερώνεται όταν εξουσιάζεται.
Σκεφτείτε την ένδοξη σοσιαλιστική επίκληση, «εργάτες του κόσμου ενωθείτε, δεν έχετε τίποτα να χάσετε παρά τις αλυσίδες σας». Αυτή είναι μια καθολική επιταγή. Και γιατί αυτό είναι επιτακτικό; Γιατί όλοι γνωρίζουμε ότι σε κανέναν δεν αρέσει να είναι αλυσοδεμένος.
Το σύνθημα δεν είναι, «εργάτες του κόσμου ενωθείτε, δεν έχετε τίποτα να χάσετε παρά μόνο τις αλυσίδες σας. Εκτός εάν, σε ορισμένους πολιτισμούς, στους ανθρώπους αρέσει να είναι αλυσοδεμένοι, οπότε απαιτούμε να επιτραπεί σε αυτούς τους ανθρώπους να κρατήσουν τις αλυσίδες τους».
Αυτή η πεποίθηση πως αυτά τα καθολικά συμφέροντα υπάρχουν έχει τις ρίζες της σε μια πεποίθηση ότι οι άνθρωποι σε όλον τον κόσμο είναι παντού βασικά ίδιοι. Πιστεύετε ότι οι άνθρωποι κινητοποιούνται ορθολογικά από την ανθρώπινη φύση τους, όποια και να είναι η επίδραση του πολιτισμού ή της ιστορίας πάνω τους.
Το Αναλυτικό Πρόβλημα
Αυτό είναι λοιπόν το πρώτο σημείο. Τα ηθικά μας εγχειρήματα είναι κανονιστικά έργα που απαιτούν δέσμευση σε κάποιο μοντέλο για το τι απαιτούν τα ανθρώπινα όντα παντού λόγω της ίδιας τους της φύσης τους.
Δεύτερον, ένα αναλυτικό σημείο. Εάν οι άνθρωποι ήταν άγραφες σελίδες, θα ήταν πολύ δύσκολο να κατανοήσουμε πολύ τους νόμους της κίνησης των ανθρώπινων κοινωνιών. Θα οδηγούμασταν σε αναλυτικό αδιέξοδο.
Όπως υποστήριξε πρόσφατα ο Vivek Chibber, οι σοσιαλιστές προσηλώνονται στην τάξη επειδή η ταξική ανάλυση έχει διαγνωστική και προγνωστική διορατικότητα. Και οι δύο αυτοί ισχυρισμοί είναι εκδοχές ενός γενικότερου ισχυρισμού που κάνουν οι σοσιαλιστές για την ανθρώπινη ιστορία, ο οποίος αναφέρεται ως «ιστορικός υλισμός».
Ο ισχυρισμός είναι ότι με δεδομένες ορισμένες πληροφορίες σχετικά με το πώς παράγεται ο συνολικός πλούτος σε μια δεδομένη κοινωνία – για το ποιος παράγει, ποιος οικειοποιείται, ποιος είναι ιδιοκτήτης, ποιος νοικιάζει, ποιος εργάζεται – μπορούμε να βγάλουμε ορισμένα συμπεράσματα για το ποιος έχει την εξουσία και ποιος είναι ανίσχυρος, για το ποιος θα τα πάει καλά για τον εαυτό του και ποιος θα τα πάει άσχημα.
Μπορούμε να πούμε κάτι ουσιώδες, με άλλα λόγια, για τους ρυθμούς της οικονομικής ζωής σε αυτήν την κοινωνία, για τον χαρακτήρα της πολιτικής σύγκρουσης που μπορεί να προκύψει, ακόμη και για τη φύση των ιδεών ή των ιδεολογιών που οι παράγοντες αυτής την κοινωνία θα θεωρήσουν επιτακτικές.
Αυτό που είναι σημαντικό για τους σκοπούς μας είναι ότι είναι αδύνατο να προβάλουμε αυτό το επιχείρημα χωρίς να δεσμευτούμε σε κάποιες σταθερές προσδοκίες σχετικά με το πώς είναι οι άνθρωποι σε όλες τις εποχές και σε όλους τους τόπους. Στην ουσία του, ο ιστορικός υλισμός είναι ένα σύνολο ισχυρισμών σχετικά με το πώς ένας αφηρημένος άνθρωπος είναι πιθανό να συμπεριφέρεται όταν βρίσκεται με ή χωρίς ορισμένους πόρους και παρατάσσεται ενάντια σε άλλους ανθρώπους που έχουν παρόμοια ή διαφορετική θέση.
Εάν απαγκιστρωθείτε από το πώς είναι ο άνθρωπος στην αφηρημένη του μορφή, εάν απορρίψετε οποιονδήποτε και όλους τους ισχυρισμούς για την ανθρώπινη φύση, ολόκληρο το οικοδόμημα καταρρέει. Τότε χάνετε την ικανότητα να κατανοήσετε αυτές τις θεμελιώδεις ερωτήσεις.
Όποιος θέλει να αλλάξει την κοινωνία πρέπει να αναρωτηθεί: γιατί κάποιοι άνθρωποι είναι φτωχοί; Γιατί οι άλλοι άνθρωποι είναι πλούσιοι; Γιατί κάποιοι άνθρωποι είναι ισχυροί; Είναι οι άλλοι άνθρωποι ανίσχυροι; Πώς αντιμετωπίζουμε τη δύναμη των ισχυρών; Χωρίς τον αφηρημένο άνθρωπο οι ανθρώπινες κοινωνίες δεν γίνονται τίποτα περισσότερο από ένα συνονθύλευμα ενός άπειρου αριθμού ιεραρχιών, ρόλων, ιδεών, πεποιθήσεων και τελετουργιών κ.λπ.
Οι άνθρωποι της Αριστεράς λατρεύουν (και δικαίως) να παραθέτουν τη Θέση έντεκα από τις «Θέσεις για τον Φόιερμπαχ» του Μαρξ: «Οι φιλόσοφοι έχουν απλά ερμηνεύσει τον κόσμο με διάφορους τρόπους, το θέμα είναι να τον αλλάξουμε». Η Θέση δέκα και τρία τέταρτα είναι σίγουρα: «Αν θέλεις να αλλάξεις τον κόσμο, πρέπει πρώτα να τον κατανοήσεις». Η άποψη της άγραφης σελίδας το καθιστά αδύνατο.
Το Πολιτικό Πρόβλημα
Είχαμε λοιπόν ένα ηθικό πρόβλημα και είχαμε ένα αναλυτικό πρόβλημα. Το τρίτο πρόβλημα είναι ένα πολιτικό πρόβλημα: η θέση της άγραφης σελίδας μας οδηγεί σε μια καταστροφική πολιτική ανάλυση. Καθιστά πολύ δύσκολο για τους σοσιαλιστές να κατανοήσουν τα καθήκοντα που έχουμε μπροστά μας σε έναν μη σοσιαλιστικό κόσμο. Οδηγεί σε κακές διαγνώσεις και κακή στρατηγική.
Τι εννοώ με αυτό; Γιατί η θέση μας για την ανθρώπινη φύση επηρεάζει την ικανότητά μας να κερδίσουμε ανθρώπους για την πολιτική μας; Ας ξεκινήσουμε πρώτα με μερικές αποθαρρυντικές υπενθυμίσεις. Ζούμε σε μια κοινωνία στην οποία η πολιτική μας δεν είναι mainstream.
Δεν πρέπει να μας εκπλήσσει. Η τεράστια ανάπτυξη των σοσιαλιστικών ομάδων μετά τον Μπέρνι Σάντερς, η ευρεία υποστήριξη για κάτι σαν τον σοσιαλισμό μεταξύ μιας νεότερης γενιάς στις κάλπες — δεν θέλω να αρνηθώ τίποτα από αυτά.
Αλλά την ίδια στιγμή, δεν μπορούμε να ξεχνάμε ότι είμαστε ακόμα μικροί, είμαστε ακόμα αδύναμοι και εξακολουθούμε να λειτουργούμε στο περιθώριο αυτής της κοινωνίας.
Όταν μια μικρή, αδύναμη και περιθωριακή ομάδα παρατηρεί από την οπτική της την κοινωνία, υπάρχουν δύο τρόποι με τους οποίους τείνει να κατανοήσει τη δική της περιθωριοποίηση. Ο πρώτος είναι να πιστέψει ότι οι άνθρωποι δεν συστρατεύονται μαζί της επειδή αποτυγχάνουν να δουν αυτό που βλέπουμε εμείς. Δεν το πιάνουν.
Στην Αριστερά, τεράστια ενέργεια αφιερώνεται σε αυτού του είδους τις εξηγήσεις. Οι άνθρωποι δεν είναι μαζί μας γιατί δεν έχουν αφυπνιστεί. Και γιατί δεν ξύπνησαν; Γιατί είναι μισαλλόδοξοι, είναι ανόητοι, είναι ανίδεοι, είναι σεξιστές, είναι ρατσιστές, είναι εθνικιστές, είναι ξενόφοβοι, και ούτω καθεξής.
Αυτός είναι ένας τρόπος για να εξηγήσετε γιατί οι άνθρωποι δεν το πιάνουν. Και αν δεν σας πείσω για οτιδήποτε άλλο, επιτρέψτε μου να σας πείσω ότι αυτός είναι ο λάθος τρόπος.
Ο σωστός τρόπος, ο καλύτερος τρόπος για να κατανοήσουμε την περιθωριακότητα μας είναι να αντιστρέψουμε αυτήν την οπτική — να την ανατρέψουμε εντελώς. Είμαστε λίγοι και δεν είναι μαζί μας, όχι επειδή δεν κατάλαβαν αυτό που βλέπουμε, αλλά επειδή δεν καταλάβαμε αυτό που είδαν. Δεν καταφέραμε να μπούμε στη θέση τους και να κάνουμε μια βόλτα στον κόσμο όπως τον έχουνε βιώσει.
Τι εννοώ με αυτό; Ας πάρουμε τον τεράστιο πορτοκαλομάλλη ελέφαντα στο δωμάτιο. Πώς μπορούμε να καταλάβουμε ότι ένας λευκός εργάτης στη Δυτική Βιρτζίνια ψηφίζει μια δισεκατομμυριούχο ανεμοδούρα; Ή πώς το 53 τοις εκατό των λευκών γυναικών θα μπορούσε να ψηφίσει τον ίδιο άντρα; Οι καλές απαντήσεις σε αυτού του είδους τα πολιτικά ερωτήματα διακρίνονται από τις κακές απαντήσεις από ένα απλό γεγονός: παίρνουν στα σοβαρά τι σημαίνει να έχεις ζήσει τη ζωή του ατόμου του οποίου τις πράξεις ή τις πεποιθήσεις προσπαθείς να εξηγήσεις. Με άλλα λόγια, μια καλή πολιτική απάντηση είναι αυτή που σας βάζει στη θέση του ατόμου που προσπαθείτε να κατηγορήσετε.
Τι σημαίνει να μπαίνετε στη θέση τους; Αυτό είναι το κρίσιμο σημείο. Σημαίνει να θυμάστε ότι ένας ψηφοφόρος του Τραμπ είναι ένας άνθρωπος που παρακινείται από τα ίδια ίδιου είδους συμφέροντα που παρακινούν και εσάς. Ενδιαφέρεται να βγάλει τα προς το ζην, για την αξιοπρέπειά της, την αυτονομία της, την οικογένειά της με τον ίδιο τρόπο που ενδιαφέρεστε και εσείς.
Η εξήγηση και η πρακτική σας, με άλλα λόγια, θα έπρεπε να απαντήσουν σε ένα κρίσιμο ερώτημα: θα μπορούσαν να εξηγήσουν γιατί θα ψήφιζα Τραμπ, αν ήμουν εκείνη;
Εάν αποτύχουμε να το κάνουμε αυτό, θα θεωρήσουμε ότι τα καθήκοντα που έχουμε μπροστά μας είναι αδύνατα. Η οργανωτική δουλειά δεν είναι στην πραγματικότητα το καθήκον του κηρύγματος στον αφυπνισμένο, αλλά, σε μεγάλο βαθμό, το καθήκον της αφύπνισης εκείνων αυτών που δεν έχουν ξυπνήσει ακόμη.
Αλλά αν δεν μπορείτε να βάλετε τον εαυτό σας στη θέση τους, θα βρεθείτε πάντα να τους μιλάτε αφ υψηλού. Αντί να τους συναντήσετε εκεί που βρίσκονται, θα εκνευρίζεστε που δεν έχουν ακόμα φτάσει εκεί που είστε εσείς. Και αυτό θα σας οδηγήσει να τους κουνάτε με πολύ έντονο, δεικτικό και ελιτίστικο τρόπο το δάχτυλο.
Αυτό είναι λοιπόν το τρίτο πρόβλημα, το πολιτικό πρόβλημα: η θέση της άγραφης σελίδας σας ενθαρρύνει να ξεχνάτε ότι οι άνθρωποι παρακινούνται από ορισμένες αμετάβλητες ανησυχίες. Αν θέλουμε να κερδίσουμε ανθρώπους στην πλευρά μας θα πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας αυτές τις ανησυχίες. Πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη την ανθρώπινη φύση τους.
Η ανθρώπινη φύση στον καπιταλισμό
Εάν υιοθετήσετε για τη «θέση της άγραφης σελίδας», ως σοσιαλιστής αντιμετωπίζετε τρία είδη προβλημάτων. Πρόβλημα ηθικό, πρόβλημα αναλυτικό και πολιτικό πρόβλημα. Μην το κάνετε λοιπόν. Μην αφήνετε τους φίλους σας να το κάνουν και μην το κάνετε και εσείς οι ίδιοι.
Αλλά μέχρι στιγμής δεν έχω επιχειρηματολογήσει για το πώς να απαντήσουμε στον ενοχλητικό ξάδερφό μας – απλώς πώς να μην του απαντήσουμε. Στην πραγματικότητα, έχω παραδεχτεί ότι ο ξάδερφός μας, ο οικογενειακός μας οπαδός της ελεύθερης αγοράς, έχει δίκιο σε δύο σημεία. Έχει δίκιο να υποστηρίζει ότι υπάρχει μια οικουμενική ανθρώπινη φύση και έχει δίκιο να επισημαίνει ότι αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι νοιάζονται παντού για τον εαυτό τους και τα συμφέροντα των αγαπημένων τους.
Δεδομένων αυτών των παραχωρήσεων στο επιχείρημά του, τι μας διακρίνει ως σοσιαλιστές από αυτόν; Πώς πρέπει να απαντούν οι σοσιαλιστές; Πώς υπερασπιζόμαστε την ιδέα μιας νέας κοινωνίας διαφορετικής από αυτήν – μιας κοινωνίας στην οποία οι άνθρωποι δεν θα θέλουν απλώς να μεγιστοποιήσουν τα οφέλη για τον εαυτό τους, μια κοινωνία που θα φροντίζει τους αδύναμους, τους ευάλωτους, τους άτυχους;
Για να υπερασπιστούμε αυτό το όραμα ενάντια στο δικό του πρέπει να κάνουμε δύο διευκρινιστικά επιχειρήματα — ένα για αυτό το πράγμα που ονομάζουμε «ανθρώπινη φύση» και ένα για το πώς εκφράζεται στην κοινωνική ζωή.
Το σημαντικότερο λάθος που έκανε ο οικογενειακός μας οπαδός της ελεύθερης αγοράς είναι περιγράφει μια επίπεδη, απλουστευτική εικόνα του τι ενέχει η ανθρώπινη φύση. Οπότε φυσικά εν μέρει έχει δίκιο. Παντού οι άνθρωποι νοιάζονται για τον εαυτό τους. Τους ενδιαφέρει να τρώνε αρκετά, θέλουν να τους φροντίζουν όταν είναι άρρωστοι, τους νοιάζει να έχουν μια στέγη πάνω από το κεφάλι τους. Ενδιαφερόμαστε επίσης βαθιά για ορισμένα άυλα αγαθά. Η αυτονομία μας, η αξιοπρέπειά μας, και ίσως ακόμη και κάποια δυσάρεστα πράγματα για τον εαυτό μας – τι πιστεύουν οι άνθρωποι για εμάς, τη θέση μας στα μάτια των συνομηλίκων μας.
Αλλά κατά την αντίληψη του ανταγωνιστή μας για την ανθρώπινη φύση νοιαζόμαστε μόνο για αυτά τα πράγματα, μόνο να μεγιστοποιήσουμε όσα λαμβάνουμε από τον κόσμο.
Αυτή είναι η αστική οπτική. Ο αφηρημένος άνθρωπος είναι βασικά σαν ένα δίχρονο παιδί στο αεροπλάνο. Κανείς άλλος δεν μετρά. Και αν αυτό ήταν αλήθεια, το έργο μας θα ήταν καταδικασμένο. Με νήπια σε αεροπλάνο, νομίζω ότι θα μπορούσατε πιθανώς να δημιουργήσετε έναν κόσμο κάποιου μυθιστορήματος της Ayn Rand, αλλά δεν θα μπορούσατε να δημιουργήσετε τον σοσιαλισμό.
Αλλά η αστική οπτική είναι μόνο εν μέρει σωστή. Οι άνθρωποι είναι ικανοί για πολλά πράγματα εκτός από τον απλό εγωισμό. Έχουμε την ικανότητα να νοιαζόμαστε για τους άλλους, έχουμε την ικανότητα ενσυναίσθησης και συμπόνιας είμαστε σε θέση να διακρίνουμε τη δικαιοσύνη από την αδικία και να ακολουθούμε αυτές τις αρχές.
Η αστική οπτική διογκώνει τις εγωιστικές μας ορμές και αγνοεί αυτές τις άλλες μας ιδιότητες. Οι σοσιαλιστές δεν χρειάζεται να κάνουν το ίδιο. Η ανθρώπινη φύση δεν είναι απείρως εύπλαστη. Εμπεριέχει ένα σύνολο από ορμές και Περιέχει μια ποικιλία από ορμές και ικανότητες – μερικούς εσωτερικούς δαίμονες και μερικούς καλύτερους αγγέλους, για να τσιτάρουμε και Steven Pinker.
Εδώ είναι το δεύτερο σημείο. Προσέξτε τι θα συνεπαγόταν το επιχείρημα του ανταγωνιστή μας: ότι όποιος κι αν είναι ο χαρακτήρας της κοινωνίας στην οποία βρίσκονται οι άνθρωποι, ο βαθύτερος εγωισμός τους, ο υποκειμενικός ανταγωνισμός μεταξύ τους, θα διάβρωνε τις κοινωνικές δομές έως ότου αυτές οι κοινωνικές δομές καθίσταντο ανίσχυρες ή μετασχηματίζονταν εντελώς. Η βιολογία καταβάλλει την κοινωνία.
Είναι δελεαστικό ως απάντηση να υποστηρίξουμε ότι η ανθρώπινη φύση δεν παίζει κανέναν απολύτως ρόλο. Αλλά αυτό θα ήταν λάθος, για τους τρεις λόγους που έχουν ήδη αναφερθεί. Ποια απάντηση να δώσουμε λοιπόν; Θα πρέπει να υποστηρίξουμε ότι η ανθρώπινη φύση είναι πάντα σχετική, αλλά ποτέ καθοριστική.
Σκεφτείτε τον τρόπο με τον οποίο είναι οργανωμένη η κοινωνία. Τι πρέπει να κάνουν οι άνθρωποι για να αναπαραχθούν; Τι πρέπει να κάνουν στους άλλους ανθρώπους για να αναπαραχθούν; Αυτά τα δεδομένα ασκούν επιλεκτικές πιέσεις στο σύνολο των γραναζιών που αποτελούν την ανθρώπινη φύση μας. Το σοσιαλιστικό στοίχημα, εν συντομία, είναι ότι μια καλύτερη κοινωνία θα έδινε ώθηση στις καλύτερες τάσεις μας.
Αυτό δεν σημαίνει ότι οι άλλες πτυχές της φύσης μας μπορούν ποτέ να αγνοηθούν. Μια καλύτερη κοινωνία θα πρέπει αναμφίβολα να σέβεται ορισμένα όρια. Θα πρέπει να ικανοποιεί τις ανάγκες μας. Θα πρέπει να μας προσφέρει τις επιθυμίες μας για ελευθερία και αυτονομία, την ανάγκη μας να μας σέβονται. Ο σοσιαλισμός με βεβαιότητα θα αποτύχει εάν απαιτεί από μας να είμαστε αλτρουιστές ή άγιοι, επειδή η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων δεν είναι φτιαγμένη για να είναι κανένα από αυτά τα πράγματα.
Ό,τι άλλο και να σημαίνει ο σοσιαλισμός, δεν μπορεί να σημαίνει μια κοινωνία στην οποία οι άνθρωποι συστηματικά καλούνται να θυσιάζονται στο όνομα κάποιου ιδανικού, είτε αυτό είναι η πατρίδα, η εργατική τάξη, η παγκόσμια επανάσταση, ο ανώτατος ηγέτης. Αυτός ο δρόμος οδηγεί κατευθείαν στην Πιονγκγιάνγκ.
Μια κοινωνία ωστόσο που καλύπτει τις οικουμενικές ανάγκες του καθενός, η οποία βοηθά τους πάντες να ευδοκιμήσουν – αυτή είναι θα είναι μια κοινωνία που θα ενθαρρύνει και θα καλλιεργεί το καλό που κρύβεται μέσα σε όλους μας.
Από μια σημαντική σκοπιά είναι αλήθεια πως ο ξάδερφος μας που είναι οπαδός της ελεύθερης αγοράς γνωρίζει μόνο άντρες και γυναίκες που είναι καπιταλιστές. Οι σοσιαλιστές άνδρες και γυναίκες θα ήταν διαφορετικοί. Θα εξακολουθούσαν να νοιάζονται για τον εαυτό τους και τις ανάγκες τους, αλλά μια καλύτερη κοινωνία θα τους ενθάρρυνε επίσης να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τα συμφέροντα και τις ανάγκες των άλλων.
Η ανθρώπινη φύση στον σοσιαλισμό
Πώς θα το έκανε αυτό; Μπορούμε, φυσικά, να κάνουμε μόνο εικασίες. Μπορώ όμως να σκεφτώ δύο τρόπους. Πρώτον, μια κοινωνία που ικανοποιεί τις ανάγκες όλων είναι μια κοινωνία στην οποία θα υπήρχαν λιγότερα προβλήματα. Λιγότεροι λόγοι για επιθετικότητα, λιγότεροι λόγοι για βία, λιγότεροι λόγοι για αρπαγή. Συγκρίνετε το άτομο που είστε όταν μοιράζεστε ένα κουτί με μπισκότα με τον αδελφό ή την αδερφή σας, με το άτομο που είστε όταν μοιράζεστε ένα μπισκότο.
Δεύτερον η σοσιαλιστική θα ήταν επίσης μια πολύ πιο ισότιμη κοινωνία. Οι άνθρωποι θα ήταν ίσοι μεταξύ τους – όχι υφιστάμενοι ή ανώτεροι.
Είμαι βέβαιος ότι πολλοί από εσάς έχετε ακούσει για το πείραμα της φυλακής του Στάνφορντ, το οποίο απέδειξε ότι οι ιεραρχίες μπορούν να μετατρέψουν καθημερινούς ανθρώπους σε τέρατα. Λοιπόν, η απουσία αυτών των ιεραρχιών θα πρέπει να διευκολύνει τον αποχαιρετισμό των τεράτων μέσα μας.
Σε μια πιο ανεπτυγμένη και πιο ισότιμη κοινωνία, θα αναπτυχθούν καλύτεροι άνθρωποι. Σοσιαλιστές ένα, ξάδερφος της ελεύθερης αγοράς μηδέν.
Ίσως στο παρελθόν μπήκατε στον πειρασμό να υποστηρίξετε ότι τέτοιο πράγμα όπως η ανθρώπινη φύση δεν υπάρχει. Αυτός ο πειρασμός είναι κατανοητός – έχω βρεθεί σε αυτή τη θέση. Αλλά αυτό είναι λάθος για τρεις λόγους: για έναν ηθικό, έναν αναλυτικό λόγο και έναν πολιτικό λόγο. Οι σοσιαλιστές πιστεύουν – πρέπει να πιστεύουμε – ότι υπάρχει κάτι που ονομάζεται ανθρώπινη φύση. Είμαι πεπεισμένος ότι και εσύ το πιστεύεις, είτε γνωρίζεις ότι το πιστεύεις είτε όχι. Εμείς όμως έχουμε δύο επιχειρήματα που μας διακρίνουν από τους αστούς αντιπάλους μας.
Πρώτον ότι στην ανθρώπινη φύση δεν περιλαμβάνεται μόνο η έγνοια για τον εαυτό μας αλλά και η συμπόνια, η ενσυναίσθηση, η ικανότητα να σκεφτόμαστε, η ικανότητα να είμαστε ηθικοί. Και δεύτερον ότι ο τρόπος με τον οποίον είναι οργανωμένη η κοινωνία μπορεί να ενισχύσει αυτές τις τάσεις και να υποβαθμίσει άλλες.
Όλα αυτά σημαίνουν ότι ένας άλλος κόσμος είναι σίγουρα εφικτός. Μην αφήνετε τους ανόητους να σας απογοητεύουν και μην αφήσετε κανέναν να σας πει ότι δεν είναι.
* το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του Jacobin στις 04.12.2017
