Εκτιμώ πως έχει έρθει ο καιρός να δούμε με νηφαλιότητα και με όσο το δυνατό πιο επιστημονικό τρόπο την κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήμερα η ελληνική κοινωνία και να κάνουμε κάποιες, πρώτες, προσεγγίσεις ερμηνείας της εκλογικής συμπεριφοράς της. Ας προσπαθήσουμε, χρησιμοποιώντας τα δεδομένα που έχουμε στη διάθεσή μας, να κατανοήσουμε την κατεύθυνση προς την οποία κινείται η ιδεολογία αυτού που αποκαλείται λαός και τα αίτια των μεταβολών. Γιατί ο τρόπος πρόσληψης της αντικειμενικής πραγματικότητας από τους ανθρώπους αποτελεί ουσιαστικά και τη βάση τόσο της πολιτικής στάσης των ανθρώπων όσο και της εκλογικής συμπεριφοράς τους. Επειδή η μελλοντικές πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις θα εξαρτηθούν από τη συμπεριφορά των νεώτερων γενιών αυτό είναι και το πληθυσμιακό τμήμα που θα μελετήσουμε παρακάτω. Για το λόγο αυτό χρησιμοποιώ τα δεδομένα της έρευνας της Κάπα Research που διεξήχθη με δείγμα ανδρών και γυναικών ηλικίας από 17 έως 42 ετών. Χρονικό διάστημα συλλογής στοιχείων 13 – 15 Ιουνίου 2023. Το πρώτο στοιχείο που θα δούμε είναι το κυρίαρχο συναίσθημα σήμερα. Ποιο είναι το κλίμα στο ψυχολογικό πεδίο. Αυτό αποτυπώνει τον τρόπο με τον οποίο προσλαμβάνουν οι πολίτες το σύνολο της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας και των μεταβολών τους.
Διάγραμμα 1
Από τα δεδομένα του διαγράμματος βλέπουμε πως το κυρίαρχο συναίσθημα είναι η ανασφάλεια η οποία μετατρέπεται σε σημαντικά τμήματα δυσαρέσκεια και σε οργή. Είναι, μάλλον, φανερό πως τα συναισθήματα αυτά κυριαρχούν στα κατώτερα εισοδηματικά στρώματα μια και σε αυτούς, κατά κύριο λόγο, κυριαρχεί η ανασφάλεια. Η ραγδαία και συνεχής επιδείνωση της οικονομικής και κοινωνικής θέσης μεγάλου μέρους του πληθυσμού ερμηνεύει απολύτως τα συναισθήματα αυτά. Ανεργία, χαμηλοί μισθοί, απορύθμιση των εργασιακών σχέσεων, ισχυρή ένταση της εκμετάλλευσης. Η απόλυτη ανασφάλεια για το αύριο των εργαζόμενων και των ανέργων αποτελούν την κανονικότητα του σήμερα.
Αλλά ας δούμε πως το γενικευμένο αυτό κλίμα δυσφορίας στο πεδίο του τι θέλει αυτή η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα. Στο πεδίο που αποκαλούμε ιδεολογία. Τι ζητούν επομένως
Διάγραμμα 2
Εδώ τα αποτελέσματα της έρευνας είναι εντυπωσιακά. Μόνο το 21% επιθυμεί μικρές αλλαγές που θα αφήνουν ουσιαστικά την κατάσταση όπως έχει. Το 52% επιθυμεί μεγάλες ριζικές αλλαγές έστω κι αν αυτό συνεπάγεται σημαντικές κοινωνικές συγκρούσεις ενώ το 26% επιθυμεί ανατροπή του συστήματος. Η ακριβής έννοια τόσο των ριζικών αλλαγών όσο και της ανατροπής είναι παντελώς αδιευκρίνιστες και μπορούν να δηλώνουν οτιδήποτε. Όπως επίσης εντελώς θολό είναι και το τι δηλώνεται με τον όρο «σύστημα». Πέρα όμως από αυτό το δεύτερο εύρημα αυτό επιβεβαιώνει το πρώτο. Η κοινωνία βρίσκεται σε μια κατάσταση σύγχυσης και βαθιάς ανησυχίας. Έναν φόβος για το αύριο πλανάται πάνω από τα κατώτερα εισοδηματικά στρώματα. Εργαζομένων και αυτοαπασχολούμενων. Για τη μεγάλη πλειονότητα των πολιτών.
Το κυρίαρχο χαρακτηριστικό είναι ο φόβος. Ο φόβος της επιβίωσης και ο φόβος της ατομικής ανυπαρξίας. Τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό πεδίο ο φόβος καθίσταται κυρίαρχος. Ο φόβος. Ο φόβος διάρρηξης μιας εύθραυστης ισορροπίας. Μιας ισορροπίας μεταξύ της αρνητικής άποψης για τα κέντρα εξουσίας και λήψης των αποφάσεων και της επιβίωσης. Αυτό ακριβώς αποτυπώνεται στα επόμενα ευρήματα. Στο πρώτο διάγραμμα βλέπουμε πως η αρνητική άποψη για την ΕΕ ανέρχεται στο 45%, αλλά με καθοδικές τάσεις. Στο ερώτημα όμως αν είναι καλύτερα για την Ελλάδα να είναι εντός ή εκτός ΕΕ μόνο το 22% απαντά εκτός. Το ίδιο ακριβώς μπορούμε να διαπιστώσουμε και στις απαντήσεις για το ΝΑΤΟ (διάγραμμα 4). Αυτό φαίνεται αντιφατικό αλλά αν το κρίνουμε κάτω από το φως των όσων έχουμε ήδη πει φαίνεται, μάλλον, δικαιολογημένο.
Διάγραμμα 3
Διάγραμμα 4
Εδώ βλέπουμε ένα σταθερό ποσοστό, στο 22%, που απαντά πως είναι καλύτερα εκτός ΕΕ και ΝΑΤΟ. Καμία όμως πολιτική πρόταση δεν φαίνεται ικανή να πείσει για την ορθότητά της, ούτε καν το σημαντικό αυτό ποσοστό καθώς τα κόμματα που υποστήριζαν αυτές τις θέσεις δεν πλησίασαν καν αυτό το ποσοστό του 22%. Καμία πρόταση δεν μπόρεσε να δώσει ένα όραμα για το οποίο αξίζει τον κόπο να παλέψουν σε όλους αυτούς που σπρώχνονται όλο και μαζικότερα, όλο και πιο βίαια στο κοινωνικό περιθώριο. Σε ένα περιθώριο που η επιβίωση εξαρτάται από τη φιλανθρωπία και την καλή πρόθεση των πλούσιων και όσων κατέχουν την εξουσία και τη διαχείριση των επιδομάτων. Όσων κατέχουν και διαχειρίζονται το δημόσιο κοινωνικό πλούτο. Έτσι τα κόμματα που είναι υπέρ της ΕΕ και του ΝΑΤΟ έλαβαν ποσοστά κοντά στο 90%.
Ας προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε λίγο την κοινωνία μας. Μέσα στο παραπάνω κλίμα ένας πολύ μεγάλος αριθμός ανθρώπων με χαμηλή παιδεία και ημιμορφωμένοι, πολλοί κάτοχοι δεξιοτήτων και εξειδικεύσεων, ζουν σε ένα κόσμο πολύπλοκο και συνεχώς μεταβαλλόμενο. Ένα κόσμο που αδυνατούν να κατανοήσουν. Έναν κόσμο εχθρικό. Ένα κόσμο που πρέπει κάπως να κατανοηθεί καθώς απειλεί να τους καταπιεί. Έναν κόσμο που πρέπει να κατανοηθεί με κάποιο τρόπο. Και πρέπει να κατανοηθεί με τρόπο εύπεπτο και γρήγορο. Έναν τρόπο που δεν απαιτεί πολύ κόπο και χρόνο. Έτσι βρίσκουν εύκολο έδαφος ανάπτυξης οι πλέον παράλογες και ανορθολογικές ερμηνείες. Οι ερμηνείες που βρίσκονται σε συμφωνία με την κυρίαρχη ιδεολογία που διαποτίζει κάθε πόρο της κοινωνίας.
Καθώς ο κόσμος γίνεται ένας χυλός με τους ανθρώπους να χάνουν τις προηγούμενες κοινωνικές και ατομικές αναφορές τους το αίσθημα ανασφάλειας εντείνεται. Η προσπάθεια επανάκτησης του «ανήκειν» παίρνει πλέον και μορφές αρρωστημένες. Σε ένα κόσμο όπου δυνάμεις ανεξέλεγκτες, μυστηριακές και άγνωστες ορίζουν τη μοίρα των ανθρώπων ο ανορθολογισμός βρίσκει πρόσφορο έδαφος να ανθίσει. Εθνικισμός, ρατσισμός, φυλετικές συνομωσίες, συμμορίες, σέκτες συνομωσιολόγων, ομάδες θρησκόληπτων, ομάδες βίγκαν, δικαιωματιστές, ομάδες ομοφυλόφιλων, ομάδες ετερόφυλων, θιασώτες των εξωγήινων, βρίσκουν εύφορο έδαφος να ανθίσουν. Αλλά το ίδιο και στο πολιτικό πεδίο. Τόσο στα δεξιά όσο και στα αριστερά. Ομάδες, ομαδούλες, σέκτες και η καθεμιά με τη δική της απόλυτη αλήθεια της σωτηρίας. Όλοι εναντίων όλων. Άτομα και ομάδες σε έναν απίστευτο διαγκωνισμό προβολής και αυτοεπιβεβαίωσης. Η βία, η ανεξέλεγκτη βία, γίνεται ευαγγέλιο διαφόρων ομάδων καθώς αυτό αποτελεί μέσο για την επιβεβαίωση του «ανήκειν». Βία οπαδική, βία συμμοριών, βία στο σχολείο ή στο δρόμο, βία στα σόσιαλ μιντια κ.λπ. Μέσα στο κλίμα αυτό και με όποιο ο καθένας τρόπο μπορεί όλο και περισσότεροι προσπαθούν να κατακτήσουν την ατομική σωτηρία.
Όσο πιο περιχαρακωμένος στην ομάδα σου τόσο πιο ασφαλής νιώθεις. Και πάλι όμως το βασικό αίσθημα της ανασφάλειας μπαίνει από τις χιλιάδες χαραμάδες της διασύνδεσης της ομάδας με την υπόλοιπη κοινωνία. Το πολιτικό αποτέλεσμα όλων των παραπάνω είναι η συγκεκριμένη ομάδα, των 17-42 ετών, να δηλώνει στα εξιτ πολ πως ψήφισε όπως φαίνεται στο επόμενο διάγραμμα από την Καθημερινή.
Διάγραμμα 5
Οκτώ κόμματα της άκρας δεξιάς πήραν στις εκλογές συνολικό ποσοστό 14,25% ενώ 7 κόμματα της αριστεράς πήραν συνολικό ποσοστό 10,81%. Στο χώρο βέβαια της αριστεράς ο απόλυτος κυρίαρχος είναι το ΚΚΕ με ποσοστό 7,69%. Στο χώρο της κομμουνιστικής αριστεράς το συνολικό ποσοστό είναι 8,31%. Δηλαδή τα έξι κόμματα της κομμουνιστικής αριστεράς, πλην ΚΚΕ, παίρνουν ποσοστό 0,62%.
Εξαιρετικά σημαντική είναι η ψήφος των ανέργων. Αυτών δηλαδή που η ανασφάλεια και η φτώχεια δεν τους χτυπά απλά την πόρτα αλλά βρίσκεται μέσα στο σπίτι τους. Μόνο τα τρία κόμματα, Σπαρτιάτες, Ελληνική Λύση και Νίκη πήραν ποσοστό 22,6%. Αν σε αυτά προστεθεί και η Πλεύση Ελευθερίας, ένα κόμμα χωρίς πολιτικό πρόγραμμα, ένα κόμμα προσωπικό και που δηλώνει πως δεν έχει πολιτική απεύθυνση και ιδεολογία, τότε το ποσοστό εκτινάσσεται στο 26% περίπου. Στην περίπτωση των ανέργων βρίσκουν την καλύτερη επιβεβαίωση όσα πριν αναφέραμε
Διάγραμμα 6
Τελειώνοντας την παρουσίαση αυτή φαίνεται πως το αρχικό εύρημα της έρευνας όπου παρατηρούμε μεγάλα ποσοστά αυτών που επιθυμούν μεγάλες ριζικές αλλαγές ή ανατροπή του
συστήματος κατευθύνεται κυρίως στην πλέον αντιδραστική και ανορθολογική δεξιά ενώ το ποσοστό όσων το εννοούν με αριστερό πρόσημο είναι πολύ μικρότερο. Εκτιμώ λοιπόν πως όσο εντείνεται και εξαπλώνεται η φτώχεια και η ανασφάλεια τόσο θα αυξάνονται και αυτοί που αναζητούν την προσωπική σωτηρία μέσα σε ένα όλο και αυξανόμενο κλίμα ανορθολογισμού και ιδεολογικής σύγχυσης.
Τα δεδομένα που παρουσιάσαμε δείχνουν πως τα 8 κόμματα της άκρας δεξιάς που πήραν στις εκλογές συνολικό ποσοστό 14,25% και τα 7 κόμματα της αριστεράς που πήραν συνολικό ποσοστό 10,81% δηλαδή συνολικά 28,23% (και μη με κατηγορήσει κανείς πως δεν είναι νόμιμη η άθροιση τους. Τονίζω και πάλι: όπως εκτιμούν αυτοί που τα ψήφισαν) υπολείπεται κατά πολύ του ποσοστού το 52% που δηλώνει πως επιθυμεί μεγάλες ριζικές αλλαγές έστω κι αν αυτό συνεπάγεται σημαντικές κοινωνικές συγκρούσεις και του 26% επιθυμεί ανατροπή του συστήματος. Ενός συνολικού δηλαδή ποσοστού 78%. Η διαφορά αυτή είναι πολύ μεγάλη και παντελώς αδιευκρίνιστη. Αυτό μπορεί να φαίνεται ελπιδοφόρο, και ίσως υπό πολλές προϋποθέσεις και να είναι, καθώς δείχνει πως υπάρχει ισχυρή κοινωνική και ιδεολογική διάθεση για ανατροπή η οποία όμως εκφράζεται κυρίως στο πεδίο του θυμικού. Η διάθεση αυτή δεν οδηγεί υποχρεωτικά σε μεταβολές και στάσεις προς όφελος των κυριαρχούμενων. Εκφράζει μόνο μια απογοήτευση, μια αγανάκτηση, μια οργή για την κυρίαρχη οικονομική και πολιτική πραγματικότητα. Αυτό όμως, από μόνο του, δεν αρκεί καθόλου για να οδηγηθούμε στο συμπέρασμα πως ένα σημαντικό ποσοστό του εκλογικού σώματος επιδιώκει την ανατροπή του κοινωνικοοικονομικού συστήματος. Κάθε άλλο.
Εντελώς αντιφατικές και ασυνάρτητες προτάσεις γίνονται αποδεκτές από το εκλογικό σώμα ως απάντηση στην κρίση του κυρίαρχου συστήματος. Η κυρίαρχη ιδεολογική κατεύθυνση αυτών των απαντήσεων, εξαιρουμένων φυσικά όσων προέρχονται από την αριστερά, βρίσκεται απολύτως μέσα στο κυρίαρχο ιδεαλιστικό ρεύμα και μάλιστα στην πιο ακραία μορφή του. Σε τελική ανάλυση αυτό αποτελεί βούτυρο στο ψωμί του συστήματος, με όποια έννοια κι αν αυτό εννοείται. Η αποδόμηση της κυρίαρχης ιδεολογίας είναι μια δύσκολη και κοπιώδης προσπάθεια.
Το ερώτημα επομένως που πρέπει να απαντηθεί από τη μεριά της αριστεράς είναι πως αυτές οι διαθέσεις και συναισθηματικές καταστάσεις, αυτή η έντονη δυσφορία και απογοήτευση, μπορούν να μετασχηματιστούν σε ταξική συνείδηση και πολιτική δράση από τη μεριά των κυριαρχούμενων τάξεων και στρωμάτων στην κατεύθυνση της αμφισβήτησης της κυριαρχίας των πολιτικών επιλογών του κεφαλαίου, και κατ’ επέκταση, του ίδιου του καπιταλισμού. Εκείνο που απαιτείται είναι το πολιτικό σχέδιο, ένα πρόγραμμα που θα πείσει αυτούς οι οποίοι εκφράζουν τις επιθυμίες ανατροπής και ρήξης με το σύστημα πως αξίζει να παλέψουν. Έως ότου συγκροτηθεί, από πλευρά της κομμουνιστικής αριστεράς, μια πρόταση ελκυστική και πειστική προς όφελος των κυριαρχούμενων τάξεων και στρωμάτων η πολιτική, κοινωνική και οικονομική κατάστασή τους θα επιδεινώνεται καθώς έχουμε ήδη μπει σε ένα φαύλο κύκλο. Αυτό το ισχυρό ποσοστό των όσων επιθυμούν ισχυρές ρίξεις και ανατροπές εξακολουθεί να παραμένει μεγαλύτερο κατά πολύ από όσους ψήφισαν κόμματα που οι ίδιοι τα θεωρούν ανατρεπτικά και υπό μία έννοια διαμορφώνει ένα πολιτικό κλίμα αμφισβήτησης των ακολουθούμενων πολιτικών του κεφαλαίου. Είναι άμεση, επομένως, η ανάγκη για ένα πολιτικό πρόγραμμα που θα βάλει μπροστά ένα όραμα για το οποίο αξίζει κανείς να ρισκάρει.
Στοιχεία από:
- https://www.tovima.gr/wp-content/uploads/2023/06/20/Millennials-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%93%CE%B5%CE%BD%CE%B9%CE%B1%CC%81-%CE%96-%CF%83%CF%84%CE%BF-%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CF%81%CE%BF%CF%83%CE%BA%CE%BF%CC%81%CF%80%CE%B9%CE%BF-%CE%99%CE%BF%CF%85%CC%81%CE%BD%CE%B9%CE%BF%CF%82-2023.pdf
- https://www.kathimerini.gr/politics/562491274/ekloges-2023-pos-psifisan-ana-ilikia-epaggelma-fylo-kai-ideologiko-choro/
