Ο Γιώργος Αλεξάτος είναι αυτό που ονομάζει ο Γκράμσι «οργανικός διανοούμενος». Η συμβολή του στην μελέτη της ιστορίας του εργατικού κινήματος είναι εφάμιλλη με αναλύσεις και μελέτες πολύ γνωστών Μαρξιστών μελετητών όχι μόνο για την ιστορία του εργατικού κινήματος, αλλά και για τον πολιτισμό της εργατικής τάξης. Τα άρθρα και οι μελέτες του για το λαϊκό τραγούδι, τo μυθιστόρημα, Η παράξενη υπόσχεση, όλα αυτά πιστεύω αρκούν και ανταποκρίνονται στον όρο «οργανικός διανοούμενος της εργατικής τάξης».
Προερχόμενος ο ίδιος από το εργατικό κίνημα στο οποίο εξακολουθεί να συμμετέχει σταθερά από τα εφηβικά του χρόνια στις αρχές της δεκαετίας του 1970, ο Γιώργος Αλεξάτος άρχισε από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 τη συστηματική μελέτη της ιστορίας του. Μέσα από αυτή τη μελέτη προέκυψαν συγκεκριμένα ιστορικά βιβλία. Ταυτόχρονα, συγκεντρώθηκε και πλούσιο υλικό, που αποτέλεσε τη βάση για το γράψιμο του Ιστορικού λεξικού στην πρώτη του μορφή, το 2008, και στις επόμενες στη συνέχεια.
Η τέταρτη έκδοση του Ιστορικού λεξικού του ελληνικού εργατικού κινήματος, απ’ όσο γνωρίζω, είναι σπάνια περίπτωση βιβλίου για το εργατικό κίνημα γραμμένο από Έλληνα να πραγματοποιεί τόσο συχνές επανεκδόσεις, όπως συμβαίνει με το βιβλίο του Γιώργου Αλεξάτου. Ένα βιβλίο που βγήκε για πρώτη φορά πριν εννιά χρόνια, το 2008, τον ίδιο χρόνο έκανε δεύτερη συμπληρωμένη και διορθωμένη επανέκδοση και ακολούθησε τρίτη το 2012 και τέταρτη πρόσφατα, το καλοκαίρι του 2017.
Η ερμηνεία αυτού του γεγονότος έχει να κάνει με τον χαρακτήρα του ίδιου του βιβλίου που είναι μοναδικό στο είδος του. Στο βιβλίο του Αλεξάτου ο όρος «εργατικό κίνημα» χρησιμοποιείται με την πλατιά του έννοια. Δεν περιορίζεται, δηλαδή, μόνο στο κίνημα στο οποίο συμμετέχει άμεσα η ίδια η εργατική τάξη, όπως, π.χ., είναι το συνδικαλιστικό κίνημα. Αντίθετα, όπως γράφει ο ίδιος στον Πρόλογο του βιβλίου, «επεκτείνεται στις εκδηλώσεις της ταξικής πάλης σε όλα τα πεδία όπου αυτή διεξάγεται: στο οικονομικό, το πολιτικό και το ιδεολογικό».
Ο Γιώργος στην εισαγωγή μάς εξηγεί τα μεθοδολογικά του εργαλεία. Προσπαθεί να απαντήσει στο ερωτήματα για το ποια πρέπει να εννοούμε εργατική τάξη στηριζόμενος στις αναλύσεις του Ν. Πουλατζά αλλά και συγχρόνων μαρξιστών, που ανεξάρτητα αν διαφωνεί ή συμφωνεί κανείς με τα συμπεράσματα του, είναι απόλυτα τεκμηριωμένα με σεβασμό στην μαρξική θεωρία των τάξεων.
Ο συγγραφέας πιάνει το νήμα της εξέλιξης της εργατικής τάξης από τον καιρό των πρώτων συντεχνιών στην βυζαντινή εποχή και συνεχίζει στην οθωμανική αυτοκρατορία. Mας εξηγεί τις πρώτες μορφές της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, την πρώτη εργατική συλλογική σύμβαση εργασίας που υπογράφεται το 1818 μεταξύ των πλοιοκτητών της Ύδρας και των ναυτεργατών, φτάνοντας στα τέλη του 18ου αιώνα και την εμφάνιση του βιομηχανικού πια προλεταριάτου, τις αντιστάσεις των εξαθλιωμένων αγροτών στην προλεταριοποίηση τους με την προσφυγή στη ληστεία, μελετά την οργανική σύνθεση του προλεταριάτου, τον ειδικό ρόλο των γυναικών και της παιδικής εργασίας αλλά και των προσφύγων εργατών. Επίσης, μας εξηγεί αναλυτικά την σχέση του προλεταριάτου και του υποπρολεταριάτου στις λαϊκές γειτονιές της Αθήνας.
Από τι πιο ενδιαφέρουσες πτυχές του βιβλίου είναι η περίοδος από το ‘29 μέχρι το ‘36 αφού, η ρωγμή της εξέγερσης του 1936 θα συνεχίσει να στοιχειώνει το αστικό πολιτικό σύστημα καθώς η αντικομμουνιστική ιδεολογία θα είναι το κυρίαρχο στοιχείο του μεταξικού καθεστώτος. Με αυτόν τον τρόπο, οι κληρονομιές του μεσοπολέμου θα συμβάλλουν στη μεγάλη εξέγερση του ΕΑΜικού κινήματος. Το Εργατικό ΕΑΜ είναι που θα συγκροτηθεί πρώτα και έπειτα το αντάρτικο και ο ΕΛΑΣ. Οι μάχες που θα δώσουν τα σωματεία την περίοδο της κατοχής θα είναι μεγάλες και κομβικές για την αντίσταση των εργατών απέναντι στον γερμανικό και ιταλικό φασισμό.
Από μια άποψη η εποχή του μεσοπολέμου θυμίζει πολύ την εποχή μας. Οικονομική κρίση, σύγκρουση του παλιού με το νέο, η ύπαρξη μιας νέας εργατικής βάρδιας χωρίς συνδικαλιστική αντιπροσώπευση, κατακερματισμός και πολυδιάσπαση του συνδικαλιστικού κινήματος και της Αριστεράς, εσωτερικός κατακερματισμός και συγκρούσεις εντός των εργατικών στρωμάτων και επανεμφάνιση, ακόμα περιορισμένα είναι αλήθεια, του οράματος για μια άλλη κοινωνία.
Στο Ιστορικό λεξικό του ελληνικού εργατικού κινήματος, αναφέρονται πρόσωπα που έδρασαν ως πολιτικά ή συνδικαλιστικά στελέχη και αγωνιστές, που σημάδεψαν με την παρουσία τους το κίνημα από τον 19ο αιώνα μέχρι τις μέρες μας, το σύνολο των οργανώσεων και κομμάτων της Αριστεράς, σε όλες της τις τάσεις, μεγάλος αριθμός συνδικαλιστικών κινημάτων, έντυπα, σημαντικά ιστορικά γεγονότα, όροι που χρησιμοποιήθηκαν και χρησιμοποιούνται και η σημασία που είχαν κάθε φορά, ακόμα και τόποι εξορίας, μέρη που η ιστορία τους συνδέθηκε με την πορεία του εργατικού κινήματος και της Αριστεράς, κ.ά.
Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του βιβλίου είναι και το ότι μεγάλο μέρος του αναφέρεται στον πολιτισμό. Συγκεκριμένα, σε σύντομες βιογραφίες λογοτεχνών, συγγραφέων, ποιητών και καλλιτεχνών κάθε είδους που η ζωή και το έργο τους συνδέθηκε με το κίνημα. Ακριβώς γιατί, σύμφωνα με τον συγγραφέα, ο πολιτισμός είναι ένα κεντρικό πεδίο ιδεολογικής ταξικής αντιπαράθεσης.
Μια άλλη ιδιαιτερότητα του βιβλίου είναι η αποστασιοποίηση που πετυχαίνει ο συγγραφέας, χωρίς όμως να υποκρίνεται. Όπως γράφει ο ίδιος, «είναι αυτονόητο πως ο συγγραφέας δεν είναι “αντικειμενικός παρατηρητής”. Η ιδεολογία, ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τη σχέση μας με την πραγματικότητα που ζούμε, καθοριζόμενη από συνειδητούς και ασυνείδητους παράγοντες, είναι, ούτως ή άλλως, πανταχού παρούσα σε κάθε μας σκέψη και δραστηριότητα. Ξεκαθαρίζοντας τους λογαριασμούς μας με την υποκριτική ή –στην καλύτερη περίπτωση- απατηλή πρόθεση “αντικειμενικότητας”, αυτό που επιχειρείται είναι η σχετική αποστασιοποίηση, ούτως ώστε να περιορίζονται κρίσεις και συμπεράσματα τα οποία θα προέκυπταν από την προσωπική ιδιαίτερη ιδεολογικοπολιτική τοποθέτηση στον χώρο της Αριστεράς».
Περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο που θα μπορούσαμε να πούμε, το βιβλίο του Γιώργου Αλεξάτου είναι ένα βιβλίο εξαιρετικά χρήσιμο. Όχι μόνο για όποιον θέλει να μελετήσει συστηματικά την ιστορία του εργατικού μας κινήματος, αλλά και για καθέναν που θα ήθελε να ανατρέχει σ’ αυτό για πληροφορίες τις οποίες είναι αδύνατο να βρει κάπου συγκεντρωμένες. Οι οποίες, σε σημαντικό βαθμό, δεν μπορούν να βρεθούν ούτε ακόμη και στο ίντερνετ.
Από την άποψη αυτή, το Ιστορικό λεξικό του ελληνικού εργατικού κινήματος είναι ένα βιβλίο πολύτιμο για όποιον ενδιαφέρεται για έγκυρη πληροφόρηση για την ιστορία μας. Πολύτιμο βοήθημα για την νέα βραδιά της εργατικής τάξης που μπορεί να αντλήσει πολύτιμα διδάγματα και συμπεράσματα.
Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κύμα (Φειδίου 14-16, μεταξύ Πανεπιστημίου και Σόλωνος – kyma.periodiko@gmail.com) και από τον Δεκέμβριο θα βρίσκεται στα κεντρικά βιβλιοπωλεία Αθήνας και των άλλων μεγάλων πόλεων.
