Τι μένει από τη φωτιά μετά τον (δυτικό)γερμανικό Μάη. Για το γερμανικό 1968 (μέρος β’) Άλεξ Κάντζιας – Ρόντε

Μετά την πρώτη αναφορά μας στον γερμανικό Μάη του 1968, επανερχόμαστε σε μια από τις εξεγέρσεις που συντάραξαν ολόκληρη την Ευρώπη.

Η περίοδος γύρω από το 1968 έδειξε το πόσο μεγάλη ισχύ μπορούσαν να αποκτήσουν τα ιδανικά της κοινωνικής ισότητας και δικαιοσύνης, ακόμα και όταν δεν συνδέονταν άμεσα με το ζήτημα της σοσιαλιστικής επανάστασης. Έδειξε όμως και ότι το σύγχρονο αστικό κράτος έχει την ικανότητα να αντιμετωπίζει με σχετική ευκολία τις κρίσεις που προκαλούνται από σοβαρές πολιτικές αναταραχές και να προσαρμόζεται στις κοινωνικές μεταβολές. Στην περίπτωση της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας αυτό θα φανεί ιδιαίτερα στον τομέα του Δικαίου, με την αντικατάσταση πολλών απαρχαιωμένων νόμων και διατάξεων. Το ποινικό δίκαιο σταδιακά θα φιλελευθεροποιηθεί, οι σεξουαλικές επαφές εκτός γάμου και η ομοφυλοφιλία θα αποποινικοποιηθούν και θα γίνουν σημαντικά βήματα ως προς την κατοχύρωση της ισότητας των δύο φύλων. Μέσα στα επόμενα χρόνια η θέση των γυναικών μέσα στην δυτικογερμανική κοινωνία  θαγνωρίσει αισθητή βελτίωση, γεγονός που θα τους δώσει και μεγαλύτερες ευκαιρίες να σπουδάσουν και να κάνουν καριέρα,¹ κάτι που θα έχει ιδιαίτερα θετικό αντίκτυπο και στην οικονομία.Στα Πανεπιστήμια,  ο νέος νόμος για την ανώτατη εκπαίδευση που θα ψηφιστεί το 1969 από την μια διασφάλιζε την συμμετοχή των φοιτητών και των βοηθών καθηγητών στα όργανα διοίκησης από την άλλη όμως διέλυε τις παραδοσιακές φοιτητικές ενώσεις στις οποίες όλοι οι φοιτητές ήταν μέλη, προκειμένου να περιοριστεί η επιρροή της άκρας αριστεράς.

Δρώντας ως επιταχυντής εξελίξεων που ήδη κυοφορούνταν μέσα στην κοινωνία, το νεολαιίστικο κίνημα θα αναταράξει τα θεμέλια της παραδοσιακής (πατριαρχικής) οικογένειας συνέβαλε αποφασιστικά στην αλλαγή των σχέσεων μεταξύ των δύο φύλων, στην ανάδυση εναλλακτικών τρόπων ζωής, και μορφών εκπαίδευσης, ιδιαίτερων νεολαιίστικων ταυτοτήτων και στην αυξανόμενη αυτονόμηση των εφήβων και των νεαρών ενηλίκων από τον μηχανισμό της οικογένειας. Οι χίπης, τα φρικιά και οι πανκ, όπως και οι υπόλοιπες «υποκουλτούρες» της δεκαετίας του ογδόντα και του ενενήντα οφείλουν πολλά στο «πνεύμα του ‘68» και στις πρακτικές του.

Η επανεμφάνιση συλλογικών πρακτικών και αναφορών και η αύξηση του ενδιαφέροντος για την πολιτική ² θα οδηγήσει στην μαζικοποίηση των κομμάτων και των συλλόγων και στην διαμόρφωση μιας κοινωνίας των πολιτών που όχι μόνο διαδηλώνει, αλλά κινητοποιείται και οργανώνεται και στην καθημερινότητα για τα ζητήματα που την απασχολούν.  Επιπλέον το γεγονός ότι η αναταραχή προήλθε από μια σχετικά προνομιούχα ομάδα θα αποτελέσει κίνητρο για μεγάλα τμήματα της εργατικής τάξης να βγουν στο προσκήνιο και να διεκδικήσουν την αύξηση των μισθών τους, οι οποίοι είχαν καθηλωθεί μετά από την ύφεση του 1967. Στις μεγάλες απεργίες του Σεπτεμβρίου του 1969, 150.000 εργαζόμενοι στη βιομηχανία θα απεργήσουν για συνολικά 532.000 μέρες. Την τελευταία εβδομάδα εκείνου του απεργιακού μήνα οι συμμετέχοντες στην απεργία θα ξεπεράσουν μάλιστα το μισό εκατομμύριο. Ήδη από το πρώτο εξάμηνο του 1970 οι πραγματικοί μισθοί θα έχουν αυξηθεί κατά 12% σε σχέση με τον Δεκέμβρη του προηγούμενου έτους³ και η δύναμη των συνδικάτων θα ενισχυθεί, ⁴ με την βάση τους παρ’ όλα αυτά να ξεσηκώνεται όταν ηηγεσία συμφωνούσε σε αυξήσεις κάτω από 15%.⁵ Μέσω των μεγάλων μισθολογικών αυξήσεων και της βελτίωσης των δικαιωμάτων των εργαζομένων (λ.χ. ο νομικός περιορισμός των απολύσεων) η δυτικογερμανική αστική τάξη επιχείρησε έτσι να ηρεμήσει το κλίμα εντός των επιχειρήσεων, καθώς μια νέα (και για αυτήν επίφοβη) ενότητα είχεαρχίσει να διαμορφώνεται ανάμεσασε Δυτικογερμανούς και μετανάστες εργαζομένους.

Σε κεντρικό πολιτικό επίπεδο, τα εκλογικά αποτελέσματα των εθνικών εκλογών του Οκτωβρίου του 1969 θα αφήσουν για πρώτη φορά τα κόμματα της χριστιανικής ένωσης (δηλ το CDU και το CSU) εκτός κυβέρνησης, την οποία σχημάτισε το SPD μαζί με τους φιλελεύθερους του FDP. Ο νέος κυβερνητικός συνασπισμός θα προβεί σε ριζική αναθεώρηση της εξωτερικής πολιτικής, αναζητώντας την προσέγγιση με τις χώρες του ανατολικού μπλοκ. Η Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας που μέχρι τότε αποκαλούνταν ως (σοβιετική) «Ζώνη» ή ως «κεντρική Γερμανία» θα αναγνωριστεί ως κυρίαρχο κράτος και στον επίσημο κρατικό λόγο πλέον θα γίνεται αναφορά σε δύο Γερμανίες, με τις σχέσεις των δύο χωρών σταδιακά να βελτιώνονται.

Η αποτυχία όμως του φοιτητικού κινήματος να αποτρέψει την ψήφιση της έκτακτης νομοθεσίας θα οδηγήσει στην υποχώρηση του και στην επακόλουθη οργανωτική και πολιτική κρίση του σοσιαλιστικού γερμανικού σπουδαστικού συνδέσμου, με την διάσπαση του να οριστικοποιείται στις 21 Μαρτίου του 1970. Την ίδια χρονιά με την ίδρυση της Φράξιας Κόκκινος Στρατός ένα μέρος του κινήματος θα στραφεί προς  την ένοπλη πάλη. Τέτοιες πρακτικές είχαν εμφανιστεί ήδη νωρίτερα και συγκεκριμένα στις 2 Απριλίου του 1968, όταν οι Andreas Baader, Horst Söhnlein, Gudrun Ensslin και Thorwald Proll θα τοποθετήσουν εμπρηστικούς μηχανισμούς σε δύο πολυκαταστήματα της Φρανκφούρτης, ενέργεια που θα βρει πολλούς υποστηρικτές. Είναι χάρη σε αυτό το δυναμικό που οι διαφορετικές γενιές της RAF, που θα ιδρυθεί το 1970, θα καταφέρουν να δράσουν μέχρι και τις αρχές τις δεκαετίας του ενενήντα. Ένα άλλο πάλι μέρος του κινήματος θα υιοθετήσει μια στρατηγική «μακράς πορείας μέσα από τους θεσμούς», με την οποία τασσόταν και ο Rudi Dutschke. Το ρεύμα αυτό θα οδηγήσει και στην εμφάνιση ενός νέου  – και αρχικά ριζοσπαστικού- κόμματος , εκείνου των Πρασίνων, το οποίο θα κερδίσει για πρώτη φορά την είσοδο του στο ομοσπονδιακό κοινοβούλιο το 1983.

Παρά το γεγονός ότι οι προσπάθειες για την δημιουργία «μιας άλλης αριστεράς» δεν θα καρποφορήσουν, το γερμανικό ‘68» άφησε μια βαριά – ταυτόχρονα όμως υποτιμημένη – κληρονομιά. Μπορεί το κίνημα να μην πήρε την μαζικότητα του αντίστοιχου γαλλικού και ιταλικού, υπολογίζεται όμως ότι γύρω στους μισούς από τους περίπου 300.000 φοιτητές της εποχής έλαβαν μέρος σε κάποια κινητοποίηση,⁶ στους οποίους θα πρέπει να προστεθεί και ένας μεγάλος αριθμός, μαθητών, μαθητευόμενων και νέων εργαζομένων. Πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους θα παίξουν στη συνέχεια πρωταγωνιστικό ρόλο στα μεγάλα κινήματα των δεκαετιών του ’70 και του ’80 για την προστασία του περιβάλλοντος, το δικαίωμα στην κατοικία, τη διεθνή αλληλεγγύη, εναντίον των πυρηνικών και της ατομικής ενέργειας, της στάθμευσης πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς σε δυτικογερμανικό έδαφος κοκ.

Είναι λοιπόν η περίοδος με επίκεντρο το 1968 και όχι η στιγμή της ήττας του 1945 που πραγματοποιείται η τομή με το ναζιστικό παρελθόν. Το 1967 μια δημοσκόπηση  καταδείκνυε ότι σχεδόν οι μισοί εκ των ερωτηθέντων θεωρούσαν ότι ο εθνικοσοσιαλισμός υπήρξε κατά βάση μια «καλή ιδέα». «Εσάς ξέχασαν να σας εξαερώσουν» ήταν η αντίδραση πολλών Δυτικογερμανών όταν άρχισαν να εμφανίζονται τα πρώτα ενημερωτικά περίπτερα εναντίον της έκτακτης νομοθεσίας. Όπως την κατηγορούσαν και οι επίγονοι της, η γενιά που βγήκε από τον πόλεμο είχε αφοσιωθεί σχεδόν αποκλειστικά στην οικονομική ανοικοδόμηση, δημιουργώντας μια κοινωνία η οποία απωθούσε την συζήτηση γύρω από τα εγκλήματα του ναζισμού και στην οποία κυριαρχούσαν ακόμα εξαιρετικά συντηρητικές αντιλήψεις. Και μόνο από αυτό το γεγονός ότι το «γερμανικό ‘68» βρίσκεται στο επίκεντρο των κοινωνικών αλλαγών που μετέτρεψαν την Δυτική Γερμανία σε μια περισσότερο δημοκρατική και ανοιχτή κοινωνία έχει μια σημασία που δεν πρέπει ούτε να λησμονείται ούτε να υποβαθμίζεται.

1. Το 1965 οι γυναίκες αποτελούσαν μόλις το 40% των αποφοίτων των γυμνασίων και το 30% των Πανεπιστημίων, μέχρι το 1985 όμως τα ποσοστά αυτά είχαν ανέβει στο στο 50% και το 40% αντίστοιχα. Μια συνέπεια του γεγονός αυτού ήταν και η είσοδος τους στα θεωρούμενα ως «αντρικά» επαγγέλματα.

Nicholis A. J.: The Bonn Republik. West German Democracy 1945-1990. New York: Addison Wesley Longman 1997 σ. 224

2. Το 1960 το ποσοστό των Δυτικογερμανών που δήλωναν ενδιαφέρον για την πολιτική έφτανε μόλις το 30%, όμως το 1973 είχε αγγίξει το 50%

Detlef Siegfried: 1968 Eine Kulturrevolution? https://duepublico.uni-duisburg-essen.de/servlets/DerivateServlet/Derivate-24040/03_siegfried_1968.pdf 21.06.2016 σ.18

3. περ. Spiegel. EndederRuhe 45/1970 σ.34-35

4. Την την περίοδο 1969-1974 τα συνδικάτα θα κερδίσουν γύρω στο ένα εκατομμύριο νέα μέλη, με την συνδικαλιστική κάλυψη να αυξάνει από το 35% στο 39%Νicholis 1997: σ. 244

5. περ. Spiegel. Ende der Ruhe 45/1970 σ.34-35

6. Frei Norbert: 1968 Jugendrevolte und globaler Protest. München: Deutscher Taschenbuch Verlag 2008. σ. 148