Οι αλλαγές αυτές συντελούνται, κατά κανόνα, με την απώλεια της αυτονομίας των εργαζομένων στην παραγωγή και την εφαρμογή αυτοματοποιημένων αυταρχικών μεθόδων, σε βαθμό που να δημιουργούν συνθήκες καταναγκαστικής βελτίωσης του επιπέδου της παραγωγικότητας της εργασίας.
Κατά την περίοδο έντασης της παγκοσμιοποίησης των οικονομιών (από το 1990 μέχρι σήμερα), η εργασία έχει μετασχηματισθεί και έχει αποκτήσει νέα χαρακτηριστικά τα οποία ουσιαστικά αναφέρονται στη διαδικασία συρρίκνωσης της «ζωντανής εργασίας» σε όφελος της «νεκρής εργασίας» ( ψηφιακή τεχνολογία, κανόνες οργάνωσης, λογισμικά συστήματα, τεχνητή νοημοσύνη, κ.λ.π).
Παράλληλα, κατά την ίδια περίοδο, οι ασκούμενες πολιτικές και οι διαμορφούμενες νομοθεσίες χαρακτηρίζονται, κατά βάση, από μέτρα απομείωσης της εργασίας, απορρύθμισης της αγοράς εργασίας και των εργασιακών σχέσεων, σε βαθμό που οι εφαρμοζόμενοι τρόποι εισαγωγής των νέων τεχνολογιών, όπως προκύπτει εκ του αποτελέσματος, να επιφέρουν σημαντικές αλλαγές στην οργάνωση της παραγωγής, της εργασίας, τις εργασιακές σχέσεις και τη δημοκρατία στην παραγωγική διαδικασία.
Οι αλλαγές αυτές συντελούνται, κατά κανόνα, με την απώλεια της αυτονομίας των
εργαζομένων στην παραγωγή και την εφαρμογή αυτοματοποιημένων αυταρχικών μεθόδων, σε βαθμό που να δημιουργούν συνθήκες καταναγκαστικής βελτίωσης του επιπέδου της παραγωγικότητας της εργασίας.
Στις συνθήκες αυτές, οι ριζικές αυτές τεχνολογικο-ψηφιακές παραγωγικές αλλαγές του άμεσου παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος στην εργασία, την αγορά εργασίας, τα εισοδήματα, τις εξειδικεύσεις, κ.λ.π. ουσιαστικά μετατόπισαν και θα μετατοπίσουν περαιτέρω, υπό προϋποθέσεις, το κέντρο βάρους του κοινωνικο-οικονομικού και πολιτικού συσχετισμού προς την κατεύθυνση νέων απορρυθμιστικών όρων στις συλλογικές συμβάσεις εργασίας και των συνθηκών συσσώρευσης του κεφαλαίου, με σοβαρές και σημαντικές παρενέργειες στον κόσμο της εργασίας.
Όμως, οι δυσμενείς αυτές εξελίξεις εγείρουν σημαντικά ζητήματα, όπως του δικαίου των εργασιακών σχέσεων, των όρων και των συνθηκών απασχόλησης, της υγείας, της ίσης μεταχείρισης και της αυτονομίας των εργαζομένων, τα οποία, κατά βάση, αποφασίζονται από αλγόριθμους (J.Giniaux-Kats, E.Campanini, M.Dufour, κ.ά, Νοέμβριος 2021).
Από την άποψη αυτή αξίζει να σημειωθεί ότι η διεθνής και ευρωπαϊκή έρευνα, όπως αναφέρεται στην μελέτη των προαναφερόμενων ερευνητών, θεωρεί την αλγοριθμική διαχείριση( χρήση της τεχνητής νοημοσύνης) ως ένα νέο ολιστικά απορρυθμιστικό μοντέλο οργάνωσης και ελέγχου της εργασίας, με την έννοια ότι τροποποιεί την διοίκηση του ανθρώπινου δυναμικού (οι οδηγίες του αλγόριθμου αντικαθιστούν την ιεραρχία), την αξιολόγηση (βασίζεται σε συνεχή αλγοριθμική παρακολούθηση) και την συμπεριφορά των εργαζομένων στους χώρους εργασίας (αξιολογείται με βάση τις οδηγίες του αλγόριθμου).
Παράλληλα, το Κέντρο Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θεωρεί ότι η αλγοριθμική διαχείριση (χρήση της τεχνητής νοημοσύνης) ουσιαστικά αποτελεί μέσο επιτήρησης που αντικαθιστά την εποπτεία, δημιουργώντας ασυμμετρίες ισχύος, οι οποίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αυταρχικές μεθόδους επιτήρησης και επιρροής των εργαζομένων, αυθαιρεσίας και αδιαφάνειας των οδηγιών των αλγορίθμων, απώλειας της αυτονομίας και της πρωτοβουλίας των εργαζομένων καθώς και κατάργησης της δημοκρατικής λειτουργίας στους χώρους παραγωγής και εργασίας.
Με άλλα λόγια, κατά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, σε πρώτη φάση δημιουργούνται σταδιακά από τις ασκούμενες πολιτικές των κρατών, σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο, οι νομοθετικές προϋποθέσεις όλων των μορφών ευελιξίας( απασχόλησης, χρόνου, αμοιβών, συμβάσεων εργασίας), απορρύθμισης της αγοράς εργασίας και των εργασιακών σχέσεων και σε δεύτερη φάση, ιδιαίτερα κατά την διάρκεια της πανδημίας και μετά απ’ αυτήν, με την χρήση της τεχνητής νοημοσύνης (αλγοριθμική διαχείριση)συγκροτείται η εγκαθίδρυση ενός ολιστικού απορρυθμιστικού μοντέλου εργασίας, αυταρχισμού, χειραγώγησης και όχι απελευθέρωσης της εργασίας.
Στις συνθήκες αυτές αναδεικνύεται άμεσα και επιτακτικά για τις δυνάμεις της εργασίας, τις πολιτικές δυνάμεις και τους δημόσιους φορείς ο έλεγχος της χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης, της ρομποτικής, του αυτοματισμού, κ.λ.π. στην κατεύθυνση: α) της αποφυγής της παγίδας του τεχνολογικού ψηφιακού ντετερμινισμού (A.Prassl, 2019), β) της θεσμοποίησης αρχών αναγνώρισης και σεβασμού των δικαιωμάτων της εργασίας, της υγείας, και της ασφάλειας της απασχόλησης των εργαζομένων και γ) της σύνταξης ρυθμιστικού πλαισίου συνύπαρξης δικαιωμάτων της εργασίας με την χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας.
Παράλληλα, στην προοπτική αυτή ρύθμισης της εργασίας, των εργασιακών σχέσεων και εκδημοκρατισμού των συνθηκών οργάνωσης της παραγωγής και της εργασίας, η στρατηγική συνύπαρξης της απασχόλησης με το νέο τεχνολογικά αυτοματοποιημένο εργασιακό περιβάλλον, επιτυγχάνεται, όχι με τις μαζικές απολύσεις και την διόγκωση της ανεργίας, αλλά σύμφωνα με την έρευνα, λόγω του υψηλού επιπέδου της παραγωγικότητας και της κερδοφορίας, με την τετραήμερη εβδομάδα εργασίας χωρίς μείωση των αποδοχών.
Aπό την άποψη αυτή αξίζει να σημειωθεί ότι αντίστοιχες (τηρουμένων των αναλογιών) επιλογές έχουν καταγραφεί ιστορικά και κοινωνικά κατά την περίοδο μετάβασης του 19ου αιώνα από την δεύτερη στην τρίτη βιομηχανική επανάσταση, όπου δεσπόζουσα θέση κατείχαν η ενδυνάμωση των αρχών και των κανόνων της συλλογικότητας, της δημοκρατίας και της άσκησης κοινωνικών πολιτικών.
Αντίθετα, σήμερα στις αρχές του 21ου αιώνα η μετάβαση από την τρίτη στην τέταρτη βιομηχανική επανάσταση συντελείται με όρους αλγοριθμικής διαχείρισης της εργασίας, δημιουργώντας στους χώρους παραγωγής και εργασίας συνθήκες διακρίσεων, αυταρχισμού και χειραγώγησης της εργασίας.
Χαρακτηριστικές περιπτώσεις αποτελούν σήμερα πολυεθνικές επιχειρήσεις οι οποίες, σύμφωνα με την έρευνα, χρησιμοποιώντας την αλγοριθμική διαχείριση στην αξιολόγηση αιτήσεων πρακτικής άσκησης ενισχύουν τις διακρίσεις στις προσλήψεις ή χρησιμοποιώντας την αλγοριθμική διαχείριση σε αλλαγές στις συλλογικές συμβάσεις εργασίας, εγκαθιδρύουν στους χώρους εργασίας συνθήκες καταστρατήγησης της δημοκρατικής λειτουργίας, αυταρχισμού και χειραγώγησης της εργασίας (J.Giniaux-Kats, E.Campanini, M.Dufour, κ.ά., Νοέμβριος 2021).
Κατά συνέπεια, αναδεικνύεται με τον πιο εύληπτο τρόπο, η σημασία του κοινωνικού και πολιτικού συσχετισμού δυνάμεων στην προοπτική εξέλιξης του 21ου αιώνα και της εισαγωγής των νέων τεχνολογιών της τεχνητής νοημοσύνης, της ρομποτικής, του αυτοματισμού, κ.λ.π. στην παραγωγική διαδικασία για την επιλογή του εργασιακού μοντέλου στις παραγωγικές συνθήκες της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο.
Στην κατεύθυνση αυτή, χαρακτηριστική περίπτωση σε ευρωπαϊκό επίπεδο (Economistas, 20/7/2021) αποτελεί η Ισπανία, η οποία ανακοίνωσε ότι σε όποια επιχείρηση από το φθινόπωρο του 2022 εφαρμοστεί η τετραήμερη εβδομαδιαία εργασία χωρίς μείωση των αποδοχών, το κράτος θα καλύψει την σχετική δαπάνη από τους πόρους ενός ειδικού ταμείου που ήδη δημιουργήθηκε γι’ αυτόν τον σκοπό.
Κατά συνέπεια, η επιλογή αυτή του τεχνο-κοινωνικού μοντέλου παραγωγής και εργασίας σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο, προσδίδοντας στην ψηφιακή και αυτοματοποιημένη τεχνολογία εργασιο-παραγωγική και κοινωνικο-αναπτυξιακή σύζευξη, θα περιθωριοποιήσει, με ό,τι αυτό θετικά συνεπάγεται, το ολιστικά απορρυθμιστικό μοντέλο εργασίας, αυταρχισμού και χειραγώγησης της εργασίας που επιδιώκεται να εγκαθιδρυθεί από τις ασκούμενες νεοφιλελεύθερες πολιτικές και τις πολυεθνικές επιχειρήσεις στην πορεία προς την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση.
Ο Σάββας Γ. Ρομπόλης είναι Ομ.Καθηγητή Παντείου Πανεπιστημίου. Ο Βασίλειος Γ. Μπέτσης είναι Δρ. Παντείου Πανεπιστημίου
