«Nεογέννητα δίδυμα σκοτώθηκαν την ώρα που ο πατέρας τους δήλωνε τη γέννησή τους». Ο συγκεκριμένος τίτλος, αναπαραγόμενος σχεδόν αυτολεξεί, γέμισε τις ηλεκτρονικές σελίδες ελληνικών μέσων ενημέρωσης στις 14 Αυγούστου. Πώς σκοτώθηκαν άραγε; Μήπως έπεσαν από την κούνια τους; Ομολογουμένως το κείμενο που ακολουθούσε έδινε ορισμένες εξηγήσεις. Τα σκότωσε ο ισραηλινός στρατός. Εδώ ξεκινούσε όμως μια σειρά άλλων προβλημάτων.
Το κείμενο που μεταδόθηκε από γνωστά ΜΜΕ («Καθημερινή», «Πρώτο Θέμα», ΣΚΑΪ, Capital, «Τα Νέα» κ.ά.) ήταν απλώς copy paste από τηλεγράφημα του Αθηναϊκού-Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων (ΑΜΠΕ). Οσο για το τηλεγράφημα, αποτελούσε λέξη προς λέξη μετάφραση από την ιστοσελίδα του BBC. Ενας συντάκτης στο Λονδίνο, χωρίς να το γνωρίζει, είχε γεμίσει με το κείμενό του τα ελληνικά ΜΜΕ. Οπως κατήγγειλαν εκατοντάδες χρήστες του ίντερνετ από όλο τον κόσμο, ο τίτλος αποτελούσε μία από τις κλασικές τεχνικές προπαγάνδας του BBC: Η παθητική σύνταξη απομάκρυνε από το κάδρο τον δράστη, δηλαδή τον ισραηλινό στρατό που δολοφόνησε τα νεογέννητα δίδυμα.
Παρεμπιπτόντως, το κείμενο περιλάμβανε αρκετές ακόμη τεχνικές παραπληροφόρησης, όπως ότι απέδιδε τις πληροφορίες για τους νεκρούς Παλαιστίνιους στο «ελεγχόμενο από τη Χαμάς» υπουργείο Υγείας της Γάζας, μια φράση που χρησιμοποιούν διαρκώς μόνο όσοι επιχειρούν να αμφισβητήσουν πλαγίως το μέγεθος της γενοκτονίας, παρά το γεγονός ότι ο ΟΗΕ και οι μεγαλύτερες ανθρωπιστικές οργανώσεις αποδέχονται τα στοιχεία.
Αν και η προπαγανδιστική χρήση της παθητικής σύνταξης είναι παλιά όσο και οι πρώτες εφημερίδες, σύμφωνα με ερευνητές έχει λάβει πρωτοφανείς διαστάσεις στην περίπτωση της γενοκτονίας της Γάζας. Οπως σημείωνε στο περιοδικό Time η Ελενα Ντούντουμ, από το Πανεπιστήμιο Κολούμπια, αυτή τη στιγμή «η γραμματική μετατρέπεται σε ένα ανεξίτηλο εργαλείο του καταπιεστή και η παθητική σύνταξη είναι το πιο αξιόπιστο μέσο στη διάθεσή της».
Και τι σημασία έχει, θα αναρωτηθεί κάποιος, αν τα ΜΜΕ παρουσιάζουν προβληματικούς τίτλους από τη στιγμή που περιλαμβάνουν όλες τις σχετικές πληροφορίες στα κείμενά τους; Η απάντηση είναι ότι, σύμφωνα με παλαιότερη έρευνα του Πανεπιστημίου Κολούμπια, έξι στους δέκα χρήστες του ίντερνετ που προωθούν ένα κείμενο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν έχουν πατήσει ποτέ το λινκ για να το διαβάσουν.
Ειδικότερα το BBC έχει αναγάγει τη συγκεκριμένη πρακτική σε… τέχνη. Πριν από έναν μήνα παρουσίασε κείμενο με τον ποιητικό τίτλο «Ο μοναχικός θάνατος ενός άνδρα της Γάζας με σύνδρομο Down». Η πραγματική είδηση, βέβαια, ήταν ότι ο ισραηλινός στρατός απομάκρυνε τους γονείς του κατάκοιτου Μοχάμεντ Μπαρ από το σπίτι του, απελευθέρωσε στρατιωτικά σκυλιά να τον κατασπαράξουν και άφησε το πτώμα του να σαπίζει για αρκετές ημέρες.
Τόσο στην περίπτωση της δολοφονίας των διδύμων όσο και του 24χρονου με το σύνδρομο Down, η διεθνής κατακραυγή ανάγκασε το BBC να αλλάξει τους τίτλους. Στην πρώτη περίπτωση ο τίτλος έγινε «Πατέρας υποστηρίζει ότι δίδυμα μωρά σκοτώθηκαν από ισραηλινό χτύπημα στη Γάζα ενώ δήλωνε τη γέννησή τους» και στη δεύτερη «Αντρας στη Γάζα με σύνδρομο Down δέχτηκε επίθεση από σκύλο του IDF και αφέθηκε να πεθάνει, υποστηρίζει η μητέρα του στο BBC». Και στις δυο περιπτώσεις, δηλαδή, προστέθηκε μεν στον τίτλο ο δράστης, αλλά η παθητική σύνταξη παρέμεινε για να απαλύνει το έγκλημα (το Ισραήλ δεν σκοτώνει, οι Παλαιστίνιοι σκοτώνονται), ενώ η απόδοση της πληροφορίας στον πατέρα και στη μητέρα αφήνει ψήγματα αμφιβολιών για την αξιοπιστία της.
Κάποιος ανεξήγητα καλοπροαίρετος ή απελπιστικά αφελής αναγνώστης θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι η παθητική φωνή είναι ο κανόνας στη σύνταξη δημοσιογραφικών τίτλων και δεν υποκρύπτει κάποια πολιτική ατζέντα. Αντί άλλης απάντησης ας δούμε πόσο καλύτερα κάλυψαν τα διεθνή και τα ελληνικά ΜΜΕ τον ρωσικό βομβαρδισμό νοσοκομείου στην Ουκρανία: Associated Press «Η ρωσική πυραυλική επίθεση στο μεγαλύτερο νοσοκομείο της Ουκρανίας περιπλέκει τη θεραπεία παιδικού καρκίνου». Reuters: Ρωσική πυραυλική επίθεση σκότωσε τουλάχιστον 41 και χτύπησε παιδικό νοσοκομείο αναφέρει η Ουκρανία». Τα Νέα: «Η Ρωσία χτύπησε νοσοκομείο παίδων του Κιέβου». Mega Channel «Η Ρωσία χτύπησε παιδιατρικό νοσοκομείο στο Κίεβο – Εικόνες τρόμου και πανικού».
Η ιστορία μας όμως δεν τελειώνει εδώ. Στις 15 Αυγούστου το ΑΜΠΕ επανήλθε στο θέμα της δολοφονίας των νεογέννητων διδύμων στη Γάζα με δεύτερο κείμενο, το οποίο ενώ δεν περιείχε νεότερες πληροφορίες είχε τον εξής βελτιωμένο τίτλο: «“Πώς θα ζήσω τώρα;” – Πατέρας χάνει τη γυναίκα του και τα νεογέννητα δίδυμα παιδιά τους σε βομβαρδισμό του Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζας». Η προσπάθεια διόρθωσης είναι ίσως αξιέπαινη, αλλά το πρόβλημα της ελληνικής δημοσιογραφίας παραμένει. Την ίδια ημέρα δεκάδες ελληνικά ΜΜΕ έπαιξαν για δεύτερη συνεχόμενη ημέρα την ίδια είδηση κάνοντας copy paste το τηλεγράφημα και τον τίτλο του.
Ισως μερικές φορές χρειάζεται να παραφράσουμε το περίφημο «ξυράφι του Χάνλον» που λέει «μην αποδίδεις στην κακία κάτι που εξηγείται επαρκώς από την ηλιθιότητα». Στην περίπτωσή μας, ας μην αποδίδουμε πάντα σε προπαγάνδα όσα μπορούν να εξηγηθούν με τη δημοσιογραφική τεμπελιά και την υποστελέχωση των μέσων ενημέρωσης.
